Karabağ Hanlığının Çarlık Rusyası’na İlhakı

1801 yılında Doğu Gürcüstan’ın ilhakından sonra Çarlık Rusyası’nın esas hedefi Azerbaycanhanlıkları olmuştur. Zira Rusya’nın amacı Hazar Denizi kıyılarına kadar olan bölgeyi tamamen elegeçirmekti. Lakin İran buna itiraz etmekteydi. İki devlet bölgeye hakim olmak için 1804-1813 yıllarıarasında savaştılar. Bu savaşların sonucunda Azerbaycan hanlıklarının bazıları İran tehditlerindenkorunmak için Rusya himayesini kabul ettiler. Kabul etmeyenler ise Rusya tarafından işgal edildi.İran tehdidi dolayısıyla Rusya himayesini kabul eden hanlıklardan biri de Karabağ Hanlığıydı.Türkiye’de daha önce Karabağ Hanlığı ile ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır. Fakat bu çalışmayıonlardan ayıran en önemli husus, Karabağ Hanlığının Rusya’ya ilhakı sürecinin ilk kez ayrıntılı birşekilde bu çalışmada değerlendirilmesidir. Konunun araştırılması sırasında dönemin kaynak eserlerive yayınlanmış arşiv belgeleri incelenmiş, Rusça yayınlanan tek gazete olan Kavkazya gazetesitaranmıştır.

Annexation of the Khanate of Karabakh to Tsarist Russia

After the annexation of East Georgia in 1801, the main target of Tsarist Russia was the Azerbaijani khanates. Because capturing of the whole region up to the shores of the Caspian Sea was the main target of Russia. However Iran was objected to this. The two states fought between 1804 and 1813 to rule the region. As a result of these wars, some of the Azerbaijani khanates accepted the Russian protection against Iranian threats. Those who disagree were occupied by Russia. One of the Khanates who accepted the Russian patronage because of the Iranian threat was the Khanate of Karabakh. Some studies related to the Karabakh Khanate was done previously in Turkey. But the most important thing that distinguishes this study from them, it is the first time that the process of annexation of the Khanate of Karabakh to Russia is evaluated in detail in this study. During the investigation of the matter, the sources of the period and published archival documents were examined and Kavkazya newspaper, the only newspaper published in Russian, was scanned.

PDF

___

АКАК- Aкты Кавказскою Археографическую Комиссию, том 2, Типография Главнаго Управления Наместника Кавказскаго, Тифлис 1868. (AKAK- Aktı Kavkazskogo Arheografiçeskoyu Komissiyu, tom 2, Tipografiya Glavnago Upravleniya Namestnika Kavkazskago, Tiflis 1868)
Полное Собрание Законов Россицской Империй: 1800-1801, том 26, Типография II Отделения Собственной Его Императорскаго Величества Канцелярий, Санкт Петербург 1830. (Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperiy: 1800- 1801, tom 26, Tipografiya II Otdeleniya Sobstvennoy Yego İmperatorskago Veliçestva Kantselyariy, Sankt Peterburg 1830).
“Взятие Тифлиса Ага Мухаммед Ханом”, Кавказ, 15 Ноября 1850. (“Vzyatiye Tiflisa Aga Muhammed Hanom”, Kavkaz, 15 Noyabrya 1850)
“Материалы Для Историй Закавказия”, Кавказ, 11 Августа 1851. (“Materialı Dlya İstoriy Zakavkaziya”, Kavkaz, 11 Avgusta 1851)
Джамал Джаваншир Карабаги, “Карабаг”, Кавказ, 20 Августа 1855. (Djemal Djavanşir Karabagi “Karabag”, Kavkaz, 20 Avgusta 1855).
Джамал Джаваншир Карабаги, “Карабаг”, Кавказ, 27 Августа 1855. (Djemal Djavanşir Karabagi, “Karabag”, Kavkaz, 27 Avgusta 1855).
Джамал Джаваншир Карабаги, “Карабаг”, Кавказ, 3 Сентябрь 1855. (Djemal Djavanşir Karabagi, “Karabag”, Kavkaz, 3 Sentyabr 1855).
АДИГЕЗАЛЬ БЕК, Мирза, Карабаг- Наме, Издательство Академия Наук Азербайджанской ССР, Баку 1950. (Adıgezal Bek, Mirza, Karabag-Name, İzdatelstvo Akademiya Nauk Azerbaydjanskoy SSR, Baku 1950).
БУТКОВ, Пётр Григорьевич, Материалы Для Новой Историй Кавказа с 1722 по 1803 год, том 2, Типография Императорской Академий Наук, Санкт Петербург 1869. (Butkov, Petr Grigoryeviç, Materialı Dlya Novoy İstoriy Kavkaza S 1722 Po 1803 God, tom 2, Tipografiya İmperatorskoy Akademiy Nauk, Sankt Peterburg 1869).
ДУБРОВИН, Николай, Закавказье от 1803-1806 года, Печатано в Типографий Департамента Уделов, Санкт Петербург 1866. (Dubrovin Nikolay, Zakavkazye Ot 1803-1806 Goda, Peçatano v Tipografiy Departamenta Udelov, Sankt Peterburg 1866).
ДУБРОВИН, Николай, История Войны и Владичества Русских на Кавказе, том 4, Типография И. Н. Скороходова, Санкт Петербург 1886. (Dubrovin, Nikolay, İstoriya Voynı i Vladiçestva Russkih Na Kavkaze, tom 4, Tipografiya İ. N. Skorohodova, Sankt Peterburg 1886).
ДУБРОВИН, Николай, История Войны и Владичества Русских на Кавказе, том 5, Склад Издания У. В. А. Березовскаго, Санкт Петербург 1887. (Dubrovin, Nikolay, İstoriya Voynı i Vladiçestva Russkih Na Kavkaze, tom 5, Sklad İzdaniye U. B. A. Berezovskago, Sankt Peterburg 1887).
Кавказский Календарь На 1846 Год, Канцелярия Кавказского Наместника, Тифлис 1845. (Kavkazskiy Kalendar Na 1846 God, Kantselyariya Kavkazskogo Namestnika, Tiflis 1845).
Кавказский Календарь На 1851 Год, Канцелярия Кавказского Наместника, Тифлис 1850. (Kavkazskiy Kalendar Na 1851 God, Kantselyariya Kavkazskago Namestnika, Tiflis 1850).
ЛАЦИНСКИЙ, Александр Семенович, Хронология Русской Военной Историй, Типография Департамента Уделов, Санкт Петербург 1891. (Latsinskiy, Aleksandr Semenoviç, Hronologiya Russkoy Voennoy İstoriy, Tipografiya Departamenta Udelov, Sankt Peterburg 1891).
ПОТТО, Василий Александрович, Утверждение Русского Владичества На Кавказ, том 1, Типография Я. И. Либермана, Тифлис 1901. (Potto, Vasiliy Aleksandroviç, Utverjdeniye Russkogo Vladiçestva Na Kavkaz, tom 1, Tipografiya Y. İ. Libermana, Tiflis 1901).
ПОТТО, Василий Александрович, Исторический Очерк Кавказских Воин: От Их Начала До Присоединения Грузий, Типография Канцелярия Главноначалствующаго Гражданскою Частю На Кавказ, Тифлис 1899.
(Potto, Vasili Aleksandroviç, İstoriçeskiy Oçerk Kavkazskih Voin: Ot İh Naçala Do Prisoedineniya Gruziy, Tipografiya Kantselyariya Glavnonaçalstvuyuşago Grajdanskoyu Çastyu Na Kavkaz, Tiflis 1899)
ЦАГАРЕЛИ, Александр Антонович, Грамоты и Другие Исторические Документы XVIII Столетия Относящиеся К Грузий, том 2, выпуск 2, Типография В. Ф. Киршбаума, Санкт Петербург 1902. (Tsagareli, Aleksandr Antonoviç, Gramotı İ Drugiye İstoriçeskiye Dokumentı XVIII Stoletiya Otnosyaşiesya K Gruziy, tom 2, Vıpusk 2, Tipografiya V. F. Kirşbauma, Sankt Peterburg 1902).
ЮЗЕФОВИЧ, Т., Договоры Россий с Востоком: Политические И Торговые, Типография О. И. Бакста, Санкт Петербург 1869. (Yuzefoviç T., Dogovorı Rossiy S Vostokom: Politiçeskiye İ Torgovıye, Tipografiya O. İ. Baksta, Sankt Peterburg 1869).
AĞAMALI, Yalçın, Karabağ Hanlığının Konşu Hanlıklar ve Dövletlerle Münasibetleri, Azerbaycan Ensklopediyası Yayınları, Bakı 1998.
Azerbaycan Tarihi, cilt 4, Elm Neşriyyatı, Bakı 2007.
BÜNYADOV, Ziya, YUSUFOV, Yusif, Azerbaycan Tarihi: En Gedim Zamanlardan XX. Esredek, cilt 1, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakı 1994.
БУШЕВ, Петр Павлович, Посольство Артемия Волынского В Иран В 1715-1718 г.г., Издательство Наука, Москва 1978. (Buşev, Petr Pavloviç, Posolstvo Artemiya Volınskogo V İran V 1715-1718 G. G., İzdatelstvo Nauka, Moskva 1978).
ÇAYCIOĞLU, Serdar Oğuzhan, “XVIII. Yüzyılın Başlarında Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: I. Petro’nun İran Seferi”, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Kafkasya Özel Sayısı, sayı 2, Sakarya 2017, s. 115-132.
ELİYARLI, Süleyman, Azerbaycan Tarihi: Uzag Keçmişden 1870’ci İle Geder, Çırag Neşriyyatı, Bakı 2009.
HACIYEVA, Zemfira, Karabağ Hanlığı: Sosyal İktisadi Münasibetler ve Dövlet Kuruluşu, Tehsil Neşriyatı, Bakı 2007.
HOSKİNG, Geoffrey, Rusya ve Ruslar: Erken Dönemden 21. Yüzyıla, çev: Kezban Acar, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
MAHMUDOV, Yagub, MUSTAFAYEV, Camal, Şuşa Penahabad, Tehsil Yayınları, Bakı 2012.
MUSTAFAZADE, Tofig, Azerbaycan Hanlıklarının Kısa Tarihi, Victory Yayınları, Bakı 2011.
MUSTAFAZADE, Tofig, Azerbaycan-Rusiya Münasibetleri: XVIII. Esrin İkinci YarısıXIX. Esrin Evvellerinde, , Şerq-Qerb Yayınevi, Bakı 2013.
ЛЫССОВ, В. П., Персидский Поход Петра I: 1722-1723, Издательство МГУ, Москва 1951. (Lıssov, V. P., Persidskiy Pohod Petra I: 1722-1723, İzdatelstvo MGU, Moskva 1951).
САХАРОВ, Андрей Николаевич, История Россий: С Древнейших Времен До Наших Дней, Издательство Проспект, Москва 2012. (Saharov, Andrey Nikolayeviç, İstoriya Rossiy: S Drevneyşih Vremen Do Naşih Dney, İzdatelstvo Prospekt, Moskva 2012).