İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Gazetecilerin Londra ve Berlin Gezilerive İzlenimleri (1939-1942)

İkinci Dünya Savaşı başlangıcı, gelişimi ve sonuçları itibariyle birçok ülkeyi olduğu kadar Türkiye’yi de etkilemiştir. Muharip etkileri olmasa da özellikle dış politikasına yön veren birçok unsur, savaşın bu etkilerinden özellikle nasibini almıştır. Bu çerçevede savaş dönemi basını, bu etkilere yön veren bir propaganda aracı olarak öne çıkmıştır. Bir başka ifadeyle denge politikasıyla savaş dışı tutumunu kararlılıkla sürdüren ve muharip devletlerle ilişkilerine devam eden Türkiye, basını denetimli bir şekilde iç ve dış politikasında etkin şekilde kullanmıştır. Bu doğrultuda savaş dönemi Türk basınının önde gelen kalemleri, İngiltere ve Almanya’ya davetle ya da seçilerek geziler yapmışlardır.Türkiye’nin gerek savaşın başlangıcı ve gelişiminde tutumunu etkilemek gerekse muharip lider devletlerin propaganda hedefleri doğrultusunda olduğu anlaşılan bu seyahatleri incelemek önemlidir. Bu makalede öncelikle savaş öncesi Türk basınının genel durumu, telif ve tetkik eserlerden istifade edilerek tanıtılmıştır. Daha sonra savaş öncesi Londra, Batı Cephesi günlerinde yeniden Londra, 1942 Berlin ve 1942 Londra gezileri, dönemin basını ve sonraki yıllarda hatıratlara yansıyan bilgiler ışığında değerlendirilmiştir. Ayrıca çalışmada Türk gazetecilerin 1939 ve 1942 yılları arasında yaptıkları Londra ve Berlin gezileri hakkında bütünsel bir bakış ortaya konmaya çalışılmıştır. Gezilere katılan gazetecilerin görüş ve izlenimleri, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin muharip devletlerle olan ilişkilerinin daha iyi anlaşılmasına katkı sunacaktır.

London and Berlin Trips and Impressions of Turkish Journalists in the Second World

Second World War also affected Turkey as many other countries in terms of its beginning,development and results. Although it didn’t have combative effects, many factors thatdirect the country's foreign policy have been particularly affected by these effects of thewar. In this context, the wartime press came to the fore as a propaganda tool that directedthese effects. In other words, Turkey, who resolutely showed a non-combat stance with a balance policy and maintained relations with belligerent states, used the press in acontrolled manner in the domestic and foreign policy effectively. In this direction, leadingfigures of the Turkish press during the war made trips to England and Germany byinvitation or by election. It is important to examine these trips because it is understood that their goal was toinfluence the attitudes of Turkey in the beginning and development of the war by usingthem as propaganda tools of belligerent states. In this article, first of all, the generalsituation of the Turkish press before the war was introduced by using copyright studies.Then, the pre-war London trips to London, 1942 Berlin and 1942 London again on thedays of the Western Front were evaluated in the light of the press of the period and theinformation reflected in the memoirs in the following years. In addition, in the study, aholistic view of the London and Berlin trips of Turkish journalists between 1939 and 1942was tried to be presented. The opinions and impressions of the journalists who participatedin these trips will contribute to a better understanding of the relations between Turkey andbelligerent states in the Second World War.

PDF

___

I. Süreli Yayınlar
A- Resmi Yayınlar
Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanakları (Zabıt Ceridesi)
B-Gazete ve Dergiler
Akşam
Cumhuriyet
İkdam
Kebikeç
Milliyet
Tan
Türk Sözü
Ulus
Vakit
Yeni Asır
Yeni Sabah
Vatan
II. Kitaplar ve Makaleler
A. Kitap ve Tezler
AKANDERE, Osman, Milli Şef Dönemi 1938-1945, İz Yay., İstanbul 1998.
ARAL, Ahmet Erman, Kültür Propagandasından Kültürel Diplomasiye: British Council’in Türkiye’deki Faaliyetlerinin 1940-1950 ve 2005-2014 Dönemlerinde Karşılaştırmalı İncelemesi, (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2014.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Timaş Yay., İstanbul 2016.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam, C. II, Remzi Kitabevi, İstanbul 2011.
AYDOĞMUŞ, Fatih, İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Propaganda ve Türkiye, (İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2018.
BOYKOY, Seher, II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’nin Sosyo-Kültürel Yapısı, (Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2008.
ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Basım yeri ve yılı yok.
DERİNGİL, Selim, Denge Oyunu, İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2014.
GÜZ, Nurettin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Sonrası Basında Muhalefet ve 1931 Matbuat Kanunu, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, Ankara 1993.
HART, Basil Liddel, İkinci Dünya Savaşı Tarihi, Çev. Kerim Bağrıaçık, İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2015.
Topuz, Hıfzı, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1973. __________, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003.
KABACALI, Alpay, Türk Basınında Demokrasi, TC Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1999.
KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi 1938-1945, C. I. , İletişim Yay., İstanbul 1996.
KOLOĞLU, Orhan, Osmanlıdan Günümüze Türkiye’de Basın, İletişim Yay., İstanbul 1992.
NADİ, Nadir, Perde Aralığından, Çağdaş Yay., İstanbul 1979.
SELÇUK ŞİRİN, Funda, Falih Rıfkı Atay (1893-1950), (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2009.
SERTEL, Zekeriya, Hatırladıklarım, Remzi Kitabevi, İstanbul 2001.
TUNCER, Hüner, İsmet İnönü’nün Dış Politikası 1938-1950, Kaynak Yay., İstanbul 2012. US, Asım, 1930-1950 Hatıra Notları, Vakit Matbaası, İstanbul 1966. _________, Hatıra Notları, Haz. İsmail Dervişoğlu, Kitabevi, İstanbul 2012.
YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C. II, Yay. Haz. Erol Şadi Erdinç, İstanbul 1997.
YILDIZ, Aytaç, Burhan Asaf Belge: Cumhuriyetin Erken Döneminde Aydın ve İktidar İlişkisi, (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2009.
B. Makaleler
AKIN, Nur Özmel, “1942 Yılında Türk Gazetecilerin İngiltere Gezisi”, Tarih ve Toplum, S. 189, ss. 132-136.
ATAY, Falih Rıfkı, “Asker İngiltere”, Ulus, 25 Haziran 1939, s.8. __________, “Büyük Tehlike Günleri”, Ulus, 3 Haziran 1940, s. 2. __________, “Ceb’eDoğru”, Ulus, Haziran 1940,s. 2. __________, “Taarruz Sabahı”, Ulus, 1 Haziran 1940, s. 2. __________, “Umumi Hava”, Ulus, 23 Haziran 1939, s. 1. __________, “Gazeteci Mesleği”, Ulus, 29 Haziran 1938, s. 7.
AYDIN, Mustafa, “İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye 1939-1945”, Edt. Baskın Oran,Türk Dış Politikası, C.I, İletişim Yay., İstanbul 2009, ss.399-475. BAĞCE,Emre,“Milli Şef Döneminde İktidar-Basın İlişkisi”, Medyave Siyaset 2: 1923-1946 Tek Partili Dönem, Der., Tolga Yazıcı, Volga Yay., Kocaeli 2016, ss. 87-126.
BELGE, Burhan, “İngiltere Silahlanıyor”, Ulus, 1 Temmuz 1939, s. 2. __________, “İngiliz Balilla’ları”, Ulus, 26 Haziran 1939, s.2. __________, “Londra’ya Varış”, Ulus, 23 Haziran 1939, s.2. __________, “Londra Yolunda”,Yeni Asır, 19 Mayıs 1940, s. 1-2.
ÇELİK, Ahmet, “İkinci Dünya Savaşı’nda Hükümet-Basın İlişkileri ve Gazeteci Mebuslar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 2, Temmuz 2018, ss.315-331.
DAVER, Abidin “Londra’da Karşılaştığımız Hava”, Cumhuriyet, 5 Haziran 1939, s 3. __________, “Üç Portre”,Cumhuriyet, 16 Haziran 1939, s. 5. __________,“Anglo-Sakson Âlemine Doğru”, İkdam, 21 Ağustos 1942, s. 3. __________, “Londra’da Müşahedeler”, İkdam, 16 Eylül 1942, s. 1-3. __________, “Türkiye’nin Şeref ve İtibarı Pek Büyüktür”, İkdam, 12 Birincikânun (Aralık) 1942, s. 1-3. __________, , “Çörçil Dün Parlamentoda Türk Gazetecileri Kabul Etti”, İkdam, 11 Eylül 1942, s. 1-4.
ENGİN, Vahdettin,“II. Dünya Savaşı ve Türkiye”, Yay. Haz. Nesrin Sarıahmetoğlu - İlyas Kemaloğlu, İkinci Dünya Savaşı ve Türk Dünyası, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yay., İstanbul, 2016, ss. 249-257.
ESMER, Ahmet Şükrü, “Bir Seyahat'in Notları”, Ulus, 2 Haziran 1940, s.3. __________, “Bir Seyahat'in Notları”, Ulus, 3 Haziran 1940, s.3. __________, “Bir Seyahat'in Notları”, Ulus, 4 Haziran 1940, s.3. __________, “Basın Heyetimiz Çok Samimi Karşılandı”, Ulus, 6 Eylül 1942, s.1. __________, “Türk Gazetecilerinin Görüşlerine Göre İngiltere”, Ulus, 8 Eylül 1942, s. 1-4. __________, “Mr. Eden Türk Basın Heyetini Kabul Etti”, Ulus, 11 Eylül 1942, s. 3.
__________, “Mr. Çörçil’le Türk Gazetecilerin Bir Görüşmesi”, Ulus, 15 Eylül 1942, s. 3. __________, “LordWoolton’la Bir Konuşma”, Ulus, 17 Eylül 1942, s. 3. __________, “Bombalar Altındaki Londra’da”, Ulus, 13 İlkkânun (Aralık) 1942, s.2. __________, “İngiltere’de İç Politika Durumu”, Ulus, 18 İlkkânun (Aralık) 1942, s. 2.
FENİK, Faruk, “Gazetecilerimiz Almanya’dan Döndüler”, Vatan, 17 Ağustos 1942, s.1-3.
GLASNECK, Johannes , “Alman Faşizminin Türkiye’deki Propaganda Faaliyetleri”, Çev. Murat Çakır, 1966 yılında Halle’deki Martin-Luther-Üniversitesi’nin “Wissenschaftliche Beiträge” adlı dizininde yayımlamıştır, ss.1-14.
GÖZ, Ali Cem, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Siyasal İktidar Tarafından Kapatılan Basın Organları Bağlamında Bir Listeleme Denemesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, C.3, S.5, 2011, ss 1-12.
GÜVEN, Nevzad, “Alman Propaganda Nazırı İle Görüşme”, Türk Sözü, 22 Ağustos 1942, s.1. __________, “Almanya’daki Hayat”, Türk Sözü, 27 Ağustos 1942, s.1-3. __________, “Ren’de Bir Dolaşma”, Türk Sözü, 2 Eylül 1942, s.1. __________, “Savaştaki Almanya”, Türk Sözü, 21 Ağustos 1942, s.1.
İLGAZİ, Abdullah,“İkinci Dünya Savaşı’nın İç Politikadaki Yansımaları: Yaşanan Siyasi ve Ekonomik Sorunlar”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2019, 20(2), ss. 259-267.
KARAGÖZ KIZILCA, Gül, “1942 Yılında Mihver ve Müttefik Devletlerce Düzenlenen Türk Basın Gezileri”, Kebikeç, 14, 2002, ss.5-27.
NADİ, Nadir, “1000 Senelik Bir Dramın En Feci Dakikaları”, Cumhuriyet, 7 Haziran 1940, s.3. __________, “505 Sayılı Korugan”, Cumhuriyet, 27 Ağustos 1942, s. 3. __________, “Alman Ordusunda Yeni Ruh ve Yeni Savaş Birlikleri”, Cumhuriyet, 23 Ağustos 1942, s. 1. __________, “Amirallik 1. Lordu ve Kuru Yemişlerimiz”, Cumhuriyet, 6 Haziran 1940, s. 3. __________, “Berlin’de Hayatın Manzarası”, Cumhuriyet, 19 Ağustos 1942, s. 1-3. __________, “Göbbels’le Bir Saat”, Cumhuriyet, 21 Ağustos, 1942, s. 1-3. __________, “İngiltere’ye Geçerken”, Cumhuriyet, 5 Haziran 1940, s. 5.
ORAN, Baskın, “Savaş Kaosunda Türkiye, Göreli Özerklik-2”, Edt. Baskın Oran,Türk Dış Politikası, İletişim Yay., İstanbul 2009, ss. 387-398.
ÖZÇELİK, Mücahid, "İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1.29 (2010), ss.253-269.
SADAK, Necmettin, “İtalya Niçin Hala Harbe Girmiyor”, Akşam, 3 Haziran 1940, s. 1-5. __________, “Topyekûn Harbin Ne Demek Olduğunu Almanya'da Gördüm”, Akşam, 19 Ağustos 1942, s. 1. __________, “Harp Ortasında Bir Aylık Yolculuktan Dönüş”, Akşam, 17 Ağustos 1942, s. 1. __________, “İki Milleti İçinden Gördük”, Akşam, 31 Mayıs 1940, s. 1.
SERTEL, Zekeriya, “İngiltere Harbin Dördüncü Yılına Yani Bir İman ve Azimle Giriyor”, Tan, 6 Eylül 1942, s. 1-2. __________, “Mr. Churchill ile Mr. Eden’i Dinledikten Sonra”, Tan, 11 Eylül 1942, s. 1. __________, “Harp İçinde Bulunan İngiltere’nin Yakından Manzarası”, Tan, 22 Eylül 1942, s. 4. __________, “Dördüncü Harp Yılına Girerken”, Tan, 26 Eylül 1942, s. 1-2.
US, Asım, “Umumi Vaziyete Bir Bakış”, Vakit, 31 Mayıs 1940, s. 1-5. __________, “Almanya Disiplin Memleketi”, Vakit, 22 Ağustos 1942, s. 1-2. __________, “Harbe mi Sulha mı?”,Vakit, 8 Haziran 1939, s. 1-2. __________, “İftihara Değer Müşahedeler”, Vakit, 14 Haziran 1939, s. 1-2. __________, “Londra Yolunda”, Vakit, 29 Mayıs 1939, s.1,8. __________, “Münih’te Türk Caddesi”, Vakit, 1 Ekim 1942, s. 1. __________, “Taarruz Haberi Paris’te Nasıl Duyuldu?”, Vakit, 19 Mayıs 1940, s.1. __________, “Zigfrid Hattından Nasıl Geçtik?”, Vakit, 13 Eylül 1942, s. 1. __________, “İtalya Harbe Girecek mi?”,Vakit, 1 Haziran 1940, s. 1-4.
ÜLMAN, Haluk, “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 23.3.1968, ss. 241-273.
YALÇIN, Hüseyin Cahid, “İngiltere’de Türk Gazetecileri”, Yeni Sabah, 18 Haziran 1939, s. 3. __________,“Sulhe Varmak İçin”, Yeni Sabah, 17 Haziran 1939, s. 1. __________, “İngiltere’ye Giderken”, Yeni Sabah, 8 Eylül 1942, s. 1. __________, “Resmi Mülakatlar”, Yeni Sabah, 11 Eylül 1942, s. 1. __________, “Çörçil’le Mülakat”, Yeni Sabah, 16 Eylül 1942, s.1. __________, “Londra’da Her Günkü Hayat”, Yeni Sabah, 23 Eylül 1942, s.1. __________, “Harbi Kim Kazanacak?”, Yeni Sabah, 28 İkinciteşrin (Kasım) 1942, s.1. __________, “İngilizler Türkiye’yi Nasıl Görüyorlar?”, Yeni Sabah, 3 Birinciteşrin (Ekim) 1942, s.1.
YALMAN, Ahmet Emin, “Londra’dan Türkiye’ye”, Vatan, 6 Eylül 1942, s. 1-3. __________, “Londra’dan Türkiye’ye”, Vatan, 11 Eylül 1942, s. 1-3. __________, “Çörçil’le Görüşürken”, Vatan, 14 Eylül 1942, s. 1-3. __________, “Londra’dan Türkiye’ye”, Vatan, 17 Eylül 1942, s. 1. __________, “Londra’dan Türkiye’ye”, Vatan, 19 Eylül 1942, s. 1. __________, Harp Sonrası Para Vaziyeti”, Vatan, 20 Eylül 1942, s.3. __________, “Londra’dan Ayrılırken”, Vatan, 30 Eylül 1942, s. 1. __________, “Londra’dan Türkiye’ye”, Vatan, 1 Birinciteşrin (Ekim) 1942, s.1.
YETKİN, Barış, “1945-1950 Arası Demokratikleşme Sürecinde Basın”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 17-18. 2010, ss.1-28.
YILDIRIM, Özlem,“İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türk Basınında Mihver Taraftarlığı ve Hükümetin Bakışı”,Türk Basın Tarihi Uluslararası Sempozyumu, C. III, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2018, ss. 1705-1755.
YÜMLÜ, Murat,“Yarım Asra Ulaşan Basın Emeği Işığında Gazeteci Abidin Dâver”, Türkiyat Mecmuası Journal of Turkology, c. 29/1, 2019, ss. 249-299