Ercimet SARIAY

XIX. Yüzyılda Orta Anadolu’da Aşiret Huzursuzluğu:Türkânlı Aşireti Örneği

Osmanlı sosyal yapısında önemli bir yere sahip olan konar-göçer aşiretler, tarihi süreç içerisinde devletin uyguladığı iskân politikası çerçevesinde yerleşik bir düzene sokulmaya çalışılmıştır. Ancak aşiretlerin geleneksel hayat tarzlarının değiştirilmesine yönelik atılan bu adımların zaman zaman bazı dirençlerle karşılaşmış olması uygulamada bu politikanın yürütülmesini zorlaştırmıştır. Uygulamada karşılaşılan zorlukların başında ise, konar-göçer aşiretlere mensup bazı grupların yaylak ve kışlaklara gidiş dönüş esnasında uygunsuz davranışları nedeniyle asayişin bozulmasıdır. Her ne kadar devlet asayiş ve emniyetin sağlanmasına yönelik bazı tedbirler almışsa da, aşiretlerin yol açtığı sorunları tam olarak giderememiştir. Çalışmada üzerinde durulan Türkânlı Aşireti, Orta Anadolu’da özellikle Konya ve Ankara çevresinde dağınık bir biçimde yer alan konar-göçer aşiretlerden biridir. Diğer bazı aşiretler gibi adı geçen aşirete mensup gruplar da asayişi bozucu tutum ve davranışlar içine girmişlerdir. Özellikle aşiret içinden çıkan eşkıya taifesinin uygunsuz hareketleri merkezi hükümeti ve yerel yönetimi bir hayli meşgul etmiştir. Çalışmada, Türkânlı Aşireti bağlamında aşiretin yaylak, kışlak ve iskân konusunda yol açtığı sorunlar, aşiret içinden çıkan eşkıyanın eylemleri ile merkezi ve yerel yönetimin buna ilişkin tutumu, arşiv kayıtları ışığında analiz edilip değerlendirilmiştir.

Tribal Unrests in Middle Anatolia in the 19th Century: The Sample of the (Türkânlı) Tribe

Nomadic tribes, which had an important place in the Ottoman social structure, were tried to besettled within the framework of the settlement policy implemented by the state in the historicalprocess. However, the fact that these steps taken to change the traditional life styles of the tribesencountered some resistance from time to time, making it difficult to implement this policy. One of the main difficulties encountered in practice was the disruption of order due to the improperbehavior of some groups of nomadic tribes during their return to the pastures and winter quarters.Although the state took some measures to ensure public order and security, it could not completelysolve the problems caused by the tribes. The Türkânlı Tribe, which is emphasized in the study, was one of the nomadic tribes scatteredaround Konya and Ankara in Central Anatolia. Like some other tribes, groups belonging to theaforementioned tribe also engaged in attitudes and behaviors that disrupt the order. In particular,the inappropriate actions of the bandits who emerged from the tribe kept the central governmentand local administration busy. In the study, in the context of the Türkânlı Tribe, the problems causedby the tribe in terms of plateau, barracks and settlement, the actions of the bandits inside the tribeand the attitude of the central and local administrations on this were analyzed and evaluated in thelight of archive records

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HAT), Dosya No: 445, Gömlek No: 22278, Tarih: 23 Muharrem 1237 (20 Ekim 1821).
BOA, HAT, 445/22278, Tarih: 25 Muharrem 1237 (22 Ekim 1821).
BOA, HAT, 384/20633, Tarih: 27 Şaban 1237 (19 Mayıs 1822).
BOA, HAT, 510/25037, Tarih: 23 Rabıulevvel 1241 (5 Kasım 1825).
BOA, HAT. 468/22848, Tarih: 29 Zilhicce 1249 (9 Mayıs 1834).
BOA, HAT. 467/22842, Tarih: 13 Ramazan 1249 (24 Ocak 1824).
BOA, HAT, 445/22278, Tarih: 30 Muharrem 1237 (27 Ekim 1821).
BOA, HAT, 511/25066, Tarih: 29 Zilkade 1235 (7 Eylül 1820);
BOA, HAT. 443/22232, Tarih: 2 Zilkade 1234 (23 Ağustos 1819).
BOA, HAT, 1325/51694, Tarih: 29 Zilhicce 1236 (27 Eylül 1821).
BOA, HAT, 445/22272, Tarih: 29 Zilhicce 1242 (24 Temmuz 1827).
BOA, HAT, 445/22272, Tarih: 29 Zilhicce 1242 (24 Temmuz 1827).
BOA, HAT, 446/22287, Tarih: 11 Cemaziyelahir 1240 (31 Ocak 1825).
BOA, HAT, 448/22334, Tarih: 29 Zilkade 1249 (9 Mayıs 1834).
BOA, HAT, 384/20633, 27 Şaban 1237 (19 Mayıs 1822).
BOA, HAT, 504/24863, 30 Muharrem 1242 (8 Ağustos 1826).
BOA, HAT, 444/22243, Tarih: 15 Ramazan 1246 (27 Şubat 1831).
BOA, HAT, 446/22287, Tarih: 11 Cemaziyelahir 1240 (31 Ocak 1825).
BOA, HAT, 448/22334, Tarih: 25 Receb 1249 (8 Aralık 1833).
BOA, Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT), Dosya No: 14, Gömlek No: 47, Tarih: 13 Zilkade 1269 (18 Ağustos 1853).
BOA, Cevdet Adliye (C. ADL), Dosya No: 39, Gömlek No: 2365, Tarih: 3 Rabıulevvel 1233 (11 Ocak 1818).
BOA, Cevdet Dâhiliye (C. DH), Dosya No: 7, Gömlek No: 316, Tarih: 5 Muharrem 1240 (30 Ağustos 1824).
BOA, Sadâret Mektubî Kalemi Evrakı (A. MKT), Dosya No: 61, Gömlek No: 78, Tarih: 24 Muharrem 1263 (12 Ocak 1847).
BOA, A. MKT, 118/24, Tarih: 28 Rebıulahir 1264 (3 Nisan 1848).
BOA, A. MKT, 128/95, Tarih: 14 Cemazeyilahir 1264 (18 Mayıs 1848).
BOA, A. MKT, 180/47, Tarih: 16 Rabıulahir 1265 (11 Mart 1849).
BOA, A. MKT, 152/76, Tarih: 5 Zilkade 1264 (3 Ekim 1848).
BOA, Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL), Dosya No: 23, Gömlek No: 34, Tarih: 19 Cemaziyelevvel 1264 (23 Nisan 1848);
BOA, MVL, 24/45, Tarih: 7 Cemaziyelahir 1264 (11 Mayıs 1848).
BOA, MVL, 27/3, Tarih: 1 Şaban 1264 (3 Temmuz 1848).
BOA, İrade Meclis-i Vâlâ Evrakı (İ. MVL), Dosya No: 372, Gömlek No: 16340, Tarih: 9 Şevval 1273 (2 Haziran 1857).
BOA, İ. MVL, 372/16340, Tarih: 9 Şevval 1273 (2 Haziran 1857).
BOA, Sadâret Divan Kalemi Evrakı (A. DVN), Dosya No: 46, Gömlek No: 60, Tarih: 9 Cemaziyelahir 1265 (2 Mayıs 1849).
BOA, Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), Dosya No: 94, Gömlek No: 19, Tarih: 11 Muharrem 1263 (30 Aralık 1846).
BOA, Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM), Dosya No: 2, Gömlek No: 3, Tarih: 20 Safer 1262 (17 Şubat 1846).
BOA, Umum Vilayat Evrakı (A. MKT. UM), Dosya No: 177, Gömlek No: 86, Tarih: 20 Rabıulahir 1271 (10 Ocak 1855).
BOA, Cevdet Dâhiliye (C. DH), Dosya No: 306, Gömlek No: 15272, Tarih: 29 Zilhicce 1215 (13 Mayıs 1801).
BOA, Meclis-i Vâlâ Evrakı (A. MKT. MVL), Dosya No: 34, Gömlek No: 24, Tarih: 7 Muharrem 1267 (12 Kasım 1850). Matbu, Tetkik Eser ve Makaleler
AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, “Celali İsyanları”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2019.
AKIN, Fatma, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Aşiret İdaresi: Aşiret Müdüriyeti”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 32, Bahar 2020, s.59-70.
AKIN, Fatma, Tanzimat Döneminde Anadolu’da Konar-Göçer Aşiretler (1839-1876), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2020.
ASAN, Hakan, “Devlet, Aşiret ve Eşkıya Bağlamında Osmanlı Muhacir İskân Siyaseti (1860- 1914)”, Göç Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 3, Ocak-Haziran 2016, s.34-61.
AYGÜN, Necmettin, Nüfus Defterlerine Göre Boynuincelü Aşireti (1830-1845), Belleten, C.LXXXII, S.295, Aralık 2018, s.899-957.
AYGÜN, Necmettin, “Osmanlı’da Yönetimin Yerelleşmesi: Aksaray Ayanı Ateşoğlu Abdurrahman Ağa (1770-1860)”, III. Uluslararası Aksaray Sempozyumu 25-27 Ekim, Aksaray 2018, s.5-38.
AYGÜN, Necmettin, “Cihanbeyli-Haymana Sahasındaki Konar-Göçer Toplulukların İdari, Sosyal ve İktisadi Yapıları (1827-1861)”, Mütefekkir, C.6, S.12, Aralık 2019, s.539-558.
ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Döneminde Çıkarılan Men’-i Mürur ve Pasaport Nizamnameleri”, TTK Belgeler, XV/19 1993, s.169-185.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
ÇETİN, Cemal, “Kamu Düzeninde Alternatif Bir Yöntem: Nezir”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.8, S.36, Şubat 2015, s.287-310.
DEMİRCİ, Süleyman-Hasan Arslan, “Osmanlı Türkiye’sinde Eşkıyalık Faaliyetlerini Önlemeye Yönelik Alınan Tedbirler ve Uygulanan Cezalara Dair Gözlemler: Maraş Eyaleti Örneği (1590-1750)”, History Studies, C.7, S.3, 2012, s.74-103.
EBİNÇ, Sait, Doğu Anadolu Düzeninde Aşiret-Cemaat-Devlet (1839-1950), (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), 2008.
ERDÖNMEZ, Celal, Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Konar-Göçer Aşiretlerin Yerleştirilmesi (1840-1876), (Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal ilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 1995.
ERGUT, Ferdan, Modern Devlet ve Polis, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
GÜNAY, Sakıp Selçuk, XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Mülki Yapısında Aşiretler”, Osmanlı C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.190-192.
GÜRER, Ahmet Şamil, “The Settlement Policy of the Ottoman Empire and the Implementation of the Tanzimat Principles on the Semi-Nomadic People (Osmanlı Devleti'nin İskân Politikası ve Tanzimat İlkelerinin Konar-Göçer Ahâli Üzerinde Tatbiki)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.11, S.1, 2020, s.5-13
HALAÇOĞLU, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
İNALCIK, Halil, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Belleten, C.XXVIII, S.112, Ekim 1964, s.623-690.
İNALCIK, Halil, Devlet-i ‘Aliyye-IV, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2015.
KAYA, Kamil-Mustafa Talas, “Karacadağ Türkmen Aşireti’nde Arabuluculuk: Siverek Örneği”, Sosyolojik Düşün, C.1, S.2, 2016, s.1-26.
KILIÇ, Selda, “Tanzimat’ın İlanından 1864 Düzenlemesinin Uygulanmasına Kadar Geçen Dönemde Valilik Kurumu”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C.XXVIII, S.45, 2009, s.43-62.
KORKMAZ, Şerif, “Âsi ve Eşkıya: Delilbaşı Kadıkıran Mehmed Ağa 1825-1834”, Kebikeç, S. 33, 2012, s.149-172.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretleri İskân Teşebbüsü (1691-1696), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 998, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1963.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1987.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.II, İstanbul 1993.
SATICI, Emre, “Tanzimat Dönemi Bursa Eyaletinde İç Güvenliğin Sağlanmasına Yönelik Önlem ve Çabalar (1839–1867)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.24, 2008, s.175-204.
SAYDAM, Abdullah, 2000. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aşiretlerin İskânına Dair Gözlemler. Anadolu'da ve Rumeli'de Türkmenler , (Mersin, Turkey), s.217-229.
SAYDAM, Abdullah, “Orta Anadolu’daki Aşiretlerin İskânı (1839-1853)”, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan, Samsun 1993, s.227-256.
SAYDAM, Abdullah, “Tanzimat Döneminde Yolsuzlukla Suçlanan Bir Vali: Mehmed Vecihi Paşa”, Doç. Dr. İlknur Mangır Karagöz Armağanı, History Studies, C.12, S.2, Nisan 2020, s. 595-618.
ŞAHİN, İlhan, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yayınları, İstanbul 2006.
SÖNMEZ, Ali, “Zaptiye Teşkilatı’nın Düzenlenmesi (1840- 1869)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXV/39, 2006, s.199-219.
SÖYLEMEZ, Faruk, “Bozok sancağında Rişvan Oymakları”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, Bildiri Kitabı, C. 1, 5-7 Mayıs 2016, s.140-150.
ŞEMSEDDIN SAMİ, Kamus-ı Türki, Çağrı Yayınları, İstanbul 1996.
TÜRKAY, Cevdet, Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, Tercüman Yayınları, İstanbul 1979.
TÜRKDOĞAN, Orhan, Etnik Sosyoloji, 5.Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2006.
ULUÇAY, M. Çağatay, 18. ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Berksoy Basımevi, İstanbul 1955.
YAPIŞTIRAN, Cihan, Tanzimat Sonrası Devlet-Aşiret İlişkisinde Ekonomik Motivasyonun Etkileri: Milli Aşireti (1839-1914), (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2020.
ZİYA GÖKALP, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, 2.Baskı, Hazırlayan: Yalçın Toker, Toker Yayınları, İstanbul 2013