Tarihsel Süreçte “Personel Yönetimi”: Geç Osmanlı Dönemine İlişkin Bir Arşiv Araştırması

Bu çalışmada, Geç-Osmanlı Dönemi'nde kurulan devlet fabrikalarındaki personel yönetimine ilişkin uygulamalar incelenmiştir. Bu bağlamda, personel yönetimi pratiklerinin neler olduğu, nasıl uygulandığı, karakteristik özellikleri, dayandıkları yasal düzenlemeler araştırılmıştır. Çalışmanın örneklemi Geç Osmanlı Dönemi'nde kurulan devlet fabrikalarıdır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tekniği bu araştırmanın yöntemi olarak seçilmiştir. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivlerindeki belgeler çeviri yazı yaptırılmış ve veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Araştırma sonucunda işgücünü cezbetme, işe alım, eğitim, ödüllendirme, ücretlendirme, iş sağlığı ve güvenliği, kontrol, disiplin ve çalışan haklarına ilişkin uygulamalar bulgulanmıştır.

PDF

___

1.Arşiv Belgeleri
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri (BOA)
Mukâvelenâme ve Mukâvelât Defterleri (A.DVN.MKL.), 14/20, 1876 (1293).
Sadâret Mektubî Kalemi Nezâret ve Devâir Yazışmaları (A.MKT.NZD.),108/12, 1854 (1270).
Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD.), 55/99, 1855 (1271).
Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO.), 4317/323748, 28 Ekim 1914(8 Zilhicce 1332); 3630/272209, 1910(1327); 3028/227064, 1908(1325); 4711/353251, 13 Nisan 1922 (13 Şaban 134).
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1538/62, 1885 (1305); 2570/30, 21 Aralık 1901 (10 Ramazan 1319); 1217/51, 27 Mart 1908 (23 Safer 1326).
Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı (DH.HMŞ.), 25.31, 1913 (1331).
Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d.), 74/6, 22 Eylül 1855 (10 Muharrem 1272).
Hazine-i Hassa Feshane Müdürlüğü (HH.FSH.), 7/38, 1867 (1284).
Hazine-i Hassa Hereke Fabrikası İdaresi (HH.HRK.), 35/42, 1894 (1311); 5/16, 1858 (1274); 20/58, 3 Ocak 1871 (10 Şevval 1287).
Hariciye Nezareti Belgrat Sefareti (HR.SFR.3.), 405/43, 1894 (1311); 406/77, 1891 (1308).
Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO.), 478/24, 28 Ekim 1886 (16 Teşrin-i Evvel 1302); 463/69, 18 Eylül 1877 (10 Ramazan 1294). İrade Dahiliye (İ.DH.), 628/43672, 1871 (1287).
İrade Dosya Usulü (İ.DUİT.), 98/12, 22 Nisan 1921 (12 Şaban 1339).
İrade Hususi (İ.HUS.), 9/44, 7 Eylül 1892 (14 Safer 1310).
İrade Maarif (İ.MF.), 20/12, 12 Ağustos 1912 (28 Şaban 1330).
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 224/146, 15 Ekim 1922 (23 Safer 1341).
Meclis-i Vala Evrakı (MVL.), 91/53, 1850 (1266).
Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.), 2846/15, 5 Mart 1921 (5 Mart 1337); 2854/25, 5 Temmuz 1869 (25
R.E. 1286); 680/18, 17 Temmuz 1873 (21 CE 1290); 2000/41, 3 Kasım 1882 (21 Zilhicce 1299); 1189/16, 1889 (1306); 526/42, 4 Eylül 1900 (9 CE 1318); 2410/17, 1875 (1292); 2611/22, 2 Temmuz 1891 (25 Zilkade 1308); 2597/21, 8 Aralık 1891 (6 C.E. 1306).
Ticaret Nafia, Ziraat, Orman, Meadin Nezaretlerine aid Defterler (T.d.), 280/141.hüküm, 1883 (1299).
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.), 15/7, 1884 (1301).
Yıldız Perakende Evrakı Orman, Maadin ve Ziraat Nezareti Maruzatı (Y.PRK.OMZ.), 3/59, 21 Temmuz 1906 (8 Temmuz 1322).
2. Kitap ve Makaleler
AKKUŞ, Turgay, “Bir İktisadi Siyasa Projesi: Milli İktisat ve Bursa”, Çağdaş Türkiye Tarihi
Araştırmaları Dergisi, C.16, S.17, s. 119-142.
AKTEPE, Münir, “Ahmed (III)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, Ankara. 34- 38. 1989.
BULUŞ, Abdulkadir, “Ann Binns’in Türkiye Günlüğü’nden Seçmeler: Dindar Bir İngiliz Kadının Gözlemleri ve 19. Yüzyıl Osmanlı Sanayileşmesinden Manzaralar”, Pamukkale Üniversitesi SBE Dergisi, S.12, 2012, s.49-61.
CLARK, Edward, “The Ottoman Industrial Revolution”, International Journal of Middle East Studies, C.5, S.1, Ocak 1974, s.65-76.
ÇALIK Eyüp-Kemal Demir, İnsan Kaynakları Analitiği, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2020 (baskı sürecinde).
DEADRİCK, Diane L-Dianna L. Stone, “Human Resource Management: Past, Present, and Future”, Human Resource Management Review, C.24, S.3, 2014, s.193-195.
DENİSİ, Angelo-Michael S. Wilson-James Biteman “Research and Practice in HRM: A Historical Perspective”, Human Resource Management Review, C.24, S.3, 2014, 219-231. ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994.
ERTÜRK, Nevra, 19.Yüzyıl Osmanlı Sanayi Hareketleri İçinde Fabrika-i Hümayunlar, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. 2008.
GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2010.
JONES, Geoffrey-Jonathan Zeitlin, “Introduction”, The Oxfor Handbooks of Business History. Ed. Geoffrey Jones-Jonathan Zeitlin, Oxford University. New York 2008, s.1-6.
İNALCIK, Halil, “Ekonomik Zihniyet”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1. Cilt, Ed. Halil İnalcık-Donald Quataert, Eren Yayınevi, İstanbul 2000, s.81-92.
KALA, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Sanayileşmenin İlk Yıllarında Özel Fabrikalar” Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 83, 1993, s.107-132.
KAUFMAN, Bruce E, “The Historical Development of American HRM Broadly Viewed”, Human Resource Management Review C.24, S.3, 2014, s.196–218.
KURT, Mustafa-Serkan Bayraktaroğlu-Kemal Demir, “19.Yüzyıl Osmanlı İmparatorluk Fabrikalarında Yönetici Profili”,23. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Bodrum 2015, s.150-155.
KURT, Mustafa-Kemalettin Kuzucu-Baki Çakır-Kemal Demir, “19.Yüzyılda Osmanlı Sanayileşmesi Sürecinde Kurulan Devlet Fabrikaları: Bir Envanter Çalışması”, OTAM, Güz 2016, s.245-277.
MCGOWAN, Bruce, “Ayanlar Çağı”, Osmanlı İmparatorluğunun Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1600-1914 2. Cilt, Ed. Suraiya Faroqhi, Bruce McGowan, Donald Quataert ve Şevket Pamuk, Eren Yayıncılık, İstanbul: 2004, s.759-884.
NKOMO Stella-Jenny M. Hoobler, “A Historical Perspective on Diversity Ideologies in The United States: Reflections on Human Resource Management Research and Practice”, Human Resource Management Review C.24 S.3, 2014, s.245-257.
ÖKÇÜN, Ahmet Gündüz, Osmanlı Sanayi: 1913, 1915 Yılları Sanayi İstatistikleri, TÜİK Tarihi İstatistik Dizisi, Cilt 4, Ankara 1997.
ÖNSOY, Rıfat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Ankara 1988.
ÖZBAY, Rahmi Deniz, 19.Yüzyılda Osmanlıda Devletin Emek İstihdamı, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2003.
ÖZMUCUR, Süleyman-Şevket Pamuk, “Real Wages and Standards of Living in the Ottoman Empire, 1489-1914” The Journal of Economic History C.62, S.2, 2002, 293-321.
PEARSON, Gordon, The Rise and Fall of Management, Gower Publishing, Farnham/Surrey 2009.
QUATAERT, Donald, “19.Yüzyıla Genel Bakış, Islahatlar Devri 1812-1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1600-1914 2. Cilt, Ed. Suraiya Faroqhi,
Bruce McGowan, Donald Quataert ve Şevket Pamuk. Eren Yayıncılık. İstanbul 2004, s.885-1052.
QUATAERT, Donald, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, Çev. Tansel Güney İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
TAYANÇ, Tunç, Sanayileşme Sürecinde 50 Yıl, Milliyet Yayınları, İstanbul 1973.
TUĞLACI, Pars, Dadyan Ailesinin Osmanlı Toplum, Ekonomi ve Siyaset Hayatındaki Rolü, Pars Yayın, İstanbul 1993.
WALLERSTEIN, Immanuel-Hale Decdeli-Reşat Kasaba, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Ekonomisi ile Bütünleşme Süreci”, Çev. Ali Selman. Toplum ve Bilim S.23, 1983. s.41- 54.