“Osteoporozu Önlemede Teori Temelli Eğitim Programı” Uygulanan Araştırmalar: Teori, Eğitim, Değişim♦

Osteoporoz sessiz ilerleyen, yüksek morbidite, mortalite ile sonuçlanan ve halk sağlığını etkileyen yıkıcı bir hastalıktır. Osteoporoz sonucu oluşan kırıklar önemli tıbbi ve maddi kayıplara neden olmasının yanında, bireylerin yaşam kalitesini de ciddi şekilde bozmaktadır. Bu açıdan osteoporozun tanınması, kadınların osteoporoza ilişkin farkındalık düzeylerinin arttırılması ve önlemlere yönelik çalışmaların yapılması son derece önemlidir. Bu derlemenin amacı, osteoporozu önlemede teori temelli eğitim programı uygulanan araştırma makalelerinin incelenmesidir. Makaleler araştırma tasarımı, örneklem özellikleri, eğitimin temellendirildiği model/teori, osteoporozu önleyici davranışlar ve model ilişkisi, eğitim programının süresi, izlem süresi ve eğitim sonrası bireylerde saptanan değişimler kriterleri göz önüne alınarak incelenmiştir. Bu derleme sonucunda; osteoporozu önleyici eğitim programlarının genç kadınlara yönelik olarak planlanmasına, standart eğitim programının oluşturulmasına, osteoporozu önleyici davranış değişimlerinin de izlenmesine ve ülkemizde de osteoporozun önlenmesine yönelik randomize kontrollü hemşirelik araştırmalarının yapılmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir

Research on Theory-Based Education Programs for the Prevention of Osteoporosis: Theory, Education, and Change

Osteoporosis is a devastating disease which advances silently, has high morbidity and mortality, and affects public health. The breakages that result from osteoporosis not only cause signiŞ cant medical and Ş nancial losses but also seriously disrupt the quality of life of individuals. Therefore, it is of the greatest importance to diagnose osteoporosis, to raise awareness of it in women, and to carry out work on its prevention. The aim of this review is to examine the research on the application of theory-based education programs to prevent osteoporosis. The examination was made taking into account the criteria of each study’s research design, sampling characteristics, the model or theory on which it was based, the relation between behaviors that prevent osteoporosis, and the model, length of the education program, length of the follow-up, and changes found in individuals after education. As a result of the review, it was determined that there was a need for education programs for the prevention of osteoporosis to be started with young women, for a standard to be developed in education programs, for the monitoring of changes in behavior to prevent osteoporosis, and for randomized controlled nursing studies to be carried out in Turkey on the prevention of osteoporosis

PDF

___

1 . International Osteoporosis Foundation. http://www.iofbonehealth.org/ (Erişim Tarihi: 10.09.2012).
2 . Tüzün Ş. Osteoporoz ve kemik kalitesi. In: Tüzün F., editör. Osteoporoza genel bakış. İstanbul; 2003.
3 . Bartl R, Frisch B. Osteoporoz. In: Tan AA., editör. İstanbul: Türkiye Klinikleri, Springer; 2006. İstanbul.
4 . Kutsal YG. Osteoporoz: Türkiye ve dünyadaki durum. Türkiye Klinikleri Jinekoloji Obstetrik Özel Dergisi 2009; 2(3):1-11.
5 . Arslantaş D, Metintaş S, Unsal A, Işıklı B, Kalyoncu C, Arslantaş A. Prevalence of osteoporosis in middle anatolian population using calcaneal ultrasonography method. Maturitas 2008; 59(3):234-241. http://dx.doi.org/10.1016/j.maturitas.2008.01.007.
6 . Demir B, Haberal A, Geyik P, Baskan B, Ozturkoglu E, Karacay O. Identifi cation of the risk factors for osteoporosis among postmenopausal women. Maturitas 2008; 60:253-6. http://dx.doi.org/10.1016/j. maturitas.2008.07.011.
7 . Beğer T, Yavuzer H. Yaşlılık ve yaşlılık epidemiyolojisi. Klinik Gelişim 2012; 25:1-3.
8 . International Osteoporosis Foundation. http://www.iofbonehealth.org/ (Erişim Tarihi: 05.01.2015).
9 . Tezcan S, Subaşı N, Altıntaş H. Ankara’nın iki bölgesindeki 40 yaş ve üzeri kadınlar ile bazı okullardaki kadın öğretmenlerde osteoporoz bilgi düzeyi ve risk faktörü sıklığı. Osteoporoz Dünyasından 2002; 8(4):161- 8.
10 . Francis KL, Matthews BL, Mechelen WV, Bennell KL, Osborne RH. Effectiveness of a community-based osteoporosis education and selfmanagement course: a wait list controlled trial. Osteoporos Int 2009; 20:1563-70. http://dx.doi.org/10.1007/s00198-009-0834-0.
11 . Doheny MO, Sedlak CA, Hall RJ, Estok PJ. Structural model for osteoporosis preventing behavior in men. AJMH 2010; 4(4):334-43. http://dx.doi.org/10.1177/1557988309351953.
12 . Estok PJ, Sedlak CA, Doheny MO, Hall R. Structural model for osteoporosis preventing behavior in postmenopausal women. Nursing Research 2007; 56(3):148-58. http://dx.doi.org/10.1097/01. NNR.0000270031.64810.0c.
13 . Swaim RA, Barner JC, Brown CM. The relationship of calcium intake and exercise to osteoporosis health beliefs in postmenopausal women. RSAPharmacy 2008; 4:153-63. http://dx.doi.org/10.1016/j. sapharm.2007.03.004.
14 . Kasper MJ, Peterson MGE, Allegrante JP, Galsworthy TD, Gutin B. Knowledge, beliefs, and behaviors among college women concerning the prevention of osteoporosis. Arch Fam Med 1994; 3:696-702.
15 . Kasper MJ, Peterson MGE, Allegrante JP. The need for comprehensive educational osteoporosis prevention programs for young women: Results from a second osteoporosis prevention survey. AC&R 2001; 45:28-34. http://dx.doi.org/10.1002/1529-0131(200102)45:1<28::AIDANR80>3.0.CO;2-G.
16 . Saka G, Ceylan A, Ertem M, Palanci Y, Toksöz P. Diyarbakır il merkezinde lise ve üzeri öğrenim görmüş 40 yaş üzeri kadınların menopoz dönemine ait bazı özellikleri ve kalsiyum kaynağı yiyecekleri tüketim sıklıkları. Dicle Med J 2005; 32(2):77-83.
17 . Pınar G, Pınar T, Doğan N, Karahan A, Algıer L, Abbasoğlu A, Kuşcu E. Kırk beş yaş ve üstü kadınlarda osteoporoz risk faktörleri. Dicle Med J 2009; 36(4):258-66.
18 . Seçginli S. Kadınların osteoporoza ilişkin bilgi, inanç ve risk faktörlerinin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2007; 10(1):77-88.
19 . Doheny MO, Sedlak, CA, Estok PJ, Zeller R. Osteoporosis knowledge, health beliefs, and dxa t-scores in men and women 50 years of age and older. Orthopaedic Nursing 2007; 26(4):243-50. http://dx.doi. org/10.1097/01.NOR.0000284654.68215.de.
20 . Kasper MJ, Garber M, Walsdorf K. Young women’s knowledge and beliefs about osteoporosis: Results from a cross-sectional survey of college females. AJHE 2007; 38(4):186-93. http://dx.doi.or g/10.1080/19325037.2007.10598969.
21 . Sedlak C, Doheny MO, Jones SL. Osteoporosis education programs: changing knowledge and behaviors. PHN 2000; 17(5):398-402.
22 . Tung WC, Lee IFK. Effects of an osteoporosis educational programme for men. JAN 2006; 56(1):26-34. http://dx.doi. org/10.1111/j.1365-2648.2006.03976.x.
23 . Bahar Z. Sağlığı geliştirme modeli: Kavramsal yapı. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı; 2013; Antalya s: 89-100.
24 . Esin M.N. Sağlığı geliştirme modellerinin uygulamaya yansıması. 16. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı; 2013; Antalya s: 101-105.
25 . Babatunde OT, Himburg SP, Newman FL, Campa A, Dixon Z. Theorydriven intervention improves calcium intake, osteoporosis knowledge, and self-effi cacy in community-dwelling older black adults. J Nutr Educ Behav 2011; 43:434-40. http://dx.doi.org/10.1016/j.jneb.2010.07.004.
26 . Brecher LS, Pomerantz SC, Snyder BA, Janora DM, KlotzbachShimomura KM, Cavalieri TA. Osteoporosis prevention project: A model multidisciplinary educational intervention. JAOA 2002; 102(6): 327-35.
27 . Chan MF, Kwong WS, Zang YL, Wan PY. Evaluation of an osteoporosis prevention education programme for young adults. JAN 2007; 57(3): 270-85. http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.04091.x.
28 . Chang SF, Hong CM, Yang RS. Global computer-assisted appraisal of osteoporosis risk in Asian women: An innovative study. JCN 2011; 20:1357-64. http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2702.2010.03569.x.
29 . Gaines JM, Matthew N, Parrish JM. The effect of the addition of osteoporosis education to a bone health screening program for older adults. Geriatr Nurs 2010; 31:348-60. http://dx.doi.org/10.1016/j. gerinurse.2010.04.011.
30 . Huang CM, Su CY, Chien LY, Guo JL. The effectiveness of an osteoporosis prevention program among women in Taiwan. ANR 2011; 24:29-37. http://dx.doi.org/10.1016/j.apnr.2010.02.006
31 . Kılıç D, Erci B. Premenopozal dönemdeki kadınlara verilen eğitimin osteoporoza ilişkin sağlık inançları ve bilgi düzeylerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2007; 10(3):34-44.
32 . Nieto-Vázquez M, Tejeda MJ, Colin J, Matos A. Results of an osteoporosis educational intervention randomized trial in a sample of Puerto-Rican women. JCD 2009; 16(4):171-77.
33 . Tussing L, Novakofski KC. Osteoporosis prevention education: behavior theories and calcium intake. J Am Diet Assoc 2005; 105:92-7. http:// dx.doi.org/10.1016/j.jada.2004.10.025.
34 . Yağmur Y. Genç kadınlara uygulanan osteoporozdan korunmaya yönelik sağlığı geliştirme programının etkinliğinin değerlendirilmesi. İ.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 2006;13(4):257-62.
35 . LEMON. Saadet Ülker. Editör. LEMON paketine giriş, pilot çalışma versiyonu 1997. DSÖ Avrupa Bölge Bürosu, Danimarka, 1997.
36 . Smith CA. A systematic review of healthcare professional-led education for patients with osteoporosis or those at high risk for the disease. Orthopaedic Nursing 2010; 29(2):119-32. http://dx.doi.org/10.1097/ NOR.0b013e3181d24414.
37 . Erdoğan S, Nahcivan N, Esin MN. Hemşirelikte araştırma süreç, uygulama ve kritik. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2014.
38 . Aksakoğlu G. Sağlık araştırma ve çözümleme. İkinci yazım. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlük Basımevi; 2006.
39 . Berarducci A, Burns PA, Lengacher CA, Sellers E. Health-promoting educational practices related to osteoporosis. ANR 2000; 13(4):173-80. http://dx.doi.org/10.1053/apnr.2000.9226.
40 . Akan N. Osteoporoz olgusunda hemşirenin bilmesi gerekenler. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 1999; 3(2):1-9.
41 . Fawcett J. Contemporary nursing knowledge analisis and evaluation of nursing models and theories. Second edition. Philadelphia: F.A. Davis Company; 2005: 117-367.
42 . Hsieh CH, Wang CY, McCubbin M, Zhang S, Inouye J. Factors infl uencing osteoporosis preventive behaviours: Testing a path model. JAN 2007; 62(3):336-45. http://dx.doi. org/10.1111/j.1365-2648.2008.04603.x.
43 . Guide to Community Preventive Services. Centers for Disease Control and Prevention. Health behavior change programs adapted for ındividual needs are recommended to ıncrease physical activity. http// www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/physical/measuring/examplaes.htm (Erişim Tarihi: 20.10.2006).
44 . Kahn E, Ramsey LT, Brownson RC, Heath GW, Howze EH, Powell KE, et al. The effectiveness of ınterventions to ıncrease physical activity: A systematic review. AJPM 2002; 22(4S):73-107.
45 . King AC, Talen SD, Glenn ES, Killingsworth RB. Theoretical approaches to the promotion of physical activity. AJPM 2002; 23(2S):15-25.
46 . Mar JH. The role of exercise in osteoporosis prevention: An educational module for clinicians. College of Nursing Master of Science. The University of Arizona. 2004.