Esbâbu Vurûdi’l-Hadisin Tarihçesi ve Literatürü

Hadislerin vurûd sebeplerinin tespit edilmesi, rivayetlerin doğru anlaşılması ve hadislerden isabetli hüküm çıkarılması açısından son derece önemlidir. Tarihsel sürece bakıldığı zaman mütekaddimûn döneminde birçok hadis ilminde olduğu gibi bu konuya ilk dikkat çeken kişinin İmam Şafii olduğu görülmektedir. O, hadislere verilen cevapların sebeplerinin işitilmemesinin onların mahiyetlerinin yanlış anlaşıldığına dikkat çekmiştir. Bu dönemde yazılan hadis usûlü kitaplarında ise konuyla alakalı müstakil bir başlık açılmamıştır. Ancak kaynaklarda nakledildiği üzere mütekaddimûn dönemine ait her ne kadar günümüze ulaşmasa da bazı müstakil eserler mevcuttur. Bunların ilki Ebû Hafs el-Ukberî’nin (ö. 339/950) yazmış olduğu eserdir. Müteahhirûn döneminde ise esbâbu vurûdi'l-hadîsin hadis ilimlerinin bir bölümü haline geldiği görülmektedir. Esbâb-ı vurûdu bir kavram olarak kullanan ilk âlim İbn Dakîk el-Îd’dir. (ö. 702/1302) Esbâbu vurûdi'l-hadîsi hadis usûlü kaynaklarında bir hadis ilmi olarak ele alan ve müstakil bir başlık açan ise Bulkînî’dir. (ö. 805/1403) Müteahhirûn döneminde yazılıp günümüze ulaşmış olan eserler ise Suyûtî’nin (ö.911/1505) Esbâbu vurûdi’l- ḥadîs ev el-luma‘ fî esbâbi’l- ḥadîs ve İbn Hamza’nın (ö.1120/1708) ise el-Beyân ve’t-ta‘rîf fî esbâbi vurûdi’l- ḥadîsi’ş-şerîf’idir. Bu konuda eser yazan müelliflerin aynı zamanda fakîh olması bizi esbabı vurûd meselesinin fıkhî çevrelerden hadis dünyasına geçtiği kanaatine sevk etmektedir. Çalışmamızda bu çerçevede esbâbu vurûdi’l-hadis ilminin tarihsel süreç içerisinde geçirdiği evreler ortaya konulmaya çalışılacaktır. Biz çalışmamızda bu noktadan hareketle esbâbu vurûdi'l-hadîs meselesinin tarihsel süreç içerisinde nasıl bir seyir izlediğini ortaya koyarak hadis ilmine bir katkıda bulunmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, esbâb-ı vurûd, Bulkînî, el-Luma‘, el-Beyân, Suyûtî

The Literature and History of Asbāb al-Wurūd al-Ḥadīth

Determining the emergence causes of hadiths and understanding the accounts correctly are extremely important in terms of acquiring a correct judgement from hadiths. When looked at the historical process, it was seen that Imam Shafii was the first person who drew attention to this issue, like in many hadith sciences in mütekaddimun period. He suggested that disregarding the reasons underlying answers given to hadiths caused misunderstandings about the context in hadiths. In that period, no separate topic was introduced about this issue in hadith method books. However, as reported from sources, there were some separate works in mütekaddimun period even if they have not reached the present day. The first of it was written by Ebu Hafs el-ekberi (D.339/950). In müteahhirun period it was seen that esbâbu wurûdi'l-hadîth had become a section of hadith sciences. Ibn Dakîk al-İd was the first scholar who used esbab-ı wurud as a concept. Bulkuni was the first scholar who introduced a separate topic and handled esbab-ı vurud hadith as a hadith science in hadith method sources (D. 805/1403). Asbāb al-wurūd al-ḥadith aw el-luma fî asbāb al-ḥadith by Suyûtî (D.911/1505) and al-Bayan ve't-ta'rîf fi-esbâbi wurûdi'l-ḥadîsi'ş-Şerîf by İbn Hamza (D.1120/1708) are the works written in Müteahhirun period and have been able to reach the present day. That the authors who wrote on this topic were also canonists reveal that esbab-ı wurud was transferred from fiqh to hadith world. In this context, in our study, the stages of esbâbu wurûdi'l-hadîth sciences in historical process will be tried to reveal. In our study, from this point of view, we aim to contribute hadith sciences by revealing the process of esbâbu wurûdi'l-hadîth in historical process.

Keywords:

Ḥadīth Asbāb al-wurūd, Bulkînî, al-Luma‘, al-Bayān, as-Suyûtî, Ibn Hamza,

PDF

___

Ahmed, Yahya İsmail. “Mukaddime” Suyûtî. Esbâbu vurûdi’l-ḥadîs ev el-luma‘ fî esbâbi’l-ḥadîs. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘ilmiyye, 1404/1984.
Ahmedî, Bedr b. Muhammed Salih b. Avd. el-Beyân ve’t-ta‘rîf fî esbâbi vurûdi’l- ḫadîsi’ş-şerîf’in tahkiki. Yüksek Lisans Tezi, Medine İslam Üniversitesi, 1431/2009.
Ayvallı, Ramazan. “Hadîslerin Vurûd Sebeplerine Dair Çalışmalar”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1985): 77.
Ayvallı, Ramazan. Esbâbu Vurûdi'l-Hadis ve Bunun İslam Teşriindeki Yeri ve Önemi. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1979.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit Hatîb Târîḫu Bağdâd ve Zeylihi. Thk. Mustafa Abdulbaki Atâ. Beyrut: Dârul-Kutubil-‘İlmiyye, 1417/1996.
Bozpınar, Şit Tufan. “Nakibüleşraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 322-324. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Bulkînî, Ebû Hafs Ömer b. Reslân. Muḳaddimetu İbni’s-Ṣalâḥ ve meḥâsinü’l-ıstılâḥ. Thk. Âişe Abdurrahman. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
Dahdûh, Giyas Abdullatif. “Mukaddime” Suyûtî, el-Luma‘ fî esbâbi’l-ḥadîs Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1425/2004.
Demir, Serkan. “Müstakilleşme Sürecinde Sebeb-i Vurûd Bilgilerinin Bazı Hadîs İlimlerinde Kullanımı”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2016): 73-75.
Erdim, Sinan. “Hadîs Musannefâtında Niyet-Amel İlişkisi”. Amasya İlahiyat Dergisi 12 (Haziran 2019): 228-260.
Etyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem. İs‘âf zevi’l-veṭar bi şerhi naẓmi’d-dureri/ Şerhu elfîyeti’s-Suyûtî. Medine: Mektebetu’l-Ğurebâi’l-Eseriyye, 1414/1994.
Hâkim en-Nîsâburî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdullah. Ma‘rifetu ‘ulûmi’l-ḥadîs. thk. Muazzam Huseyn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1397/1977.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî (ma‘rifeti usûli) ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdullah es-Sevrikî, İbrahim Ahmedî. Medine: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
İbn Dakîk el-Îd, Ebû'l-Feth Takıyyuddîn Muhammed b. Ali. İḥkāmu’l-aḥkām şerḫu ‘umdeti’l-aḥkām. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetu’s-Sunne, 1414/1994.
İbn Ebî Ya‘la, Kadı Ebû’l-Huseyn Muhammed b. Ebî Ya‘la. Ṭabaḳâtu’l-Ḥenâbile. Thk. Muhammed Hâmid el-Fakî 2 Cilt. Kahire: Matbaatu’s-Sunneti’l-Muhammediyye, ts.
İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Kitabu nuzheti’n-naẓar fî şerḥi nuḫbeti’l-fiker fî Musṭalehi ehli’l-eser. Thk. Abdulkerîm el-Fadîlî. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 1425/2005.
İbn Nukta, Ebû Bekr Muînuddîn Muhammed b. Abdilğanî b. Ebî Bekr b. Şucâ‘ el-Bağdâdî. et-Taḳyîd li ma‘rifeti’r-ruvâti’s-suneni ve’l-mesânîd. Thk. Şerîf b. Salih. Katar: Vezârtu’l-Evkâf, 1435/2014.
İbn Receb, Ebû’l-Ferec Abdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. Zeylu ṭabaḳâti’l-Ḥenâbil. Thk. Muhammed Abdurrahman b. Suleyman el-Useymin. 7 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân, 1425/2005.
İbnu’l-‘Attâr, Alâuddîn b. Ali b. Davûd. el-‘Udde fî şerḥi’l-‘umde fî eḥâdîsi’l-aḥkām. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiru’l-İslamiyye, 1427/2006.
İbnu’l-Mulakkin, Siracuddin Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed. el-Îlâm bi fevâidi ‘umdeti’l- aḥkām. Thk. Abdulaziz b. Ahmed. 12 Cilt. b.y.: Daru’l Asime, 1417/1997.
İbnu's-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmu’l-ḥadîs. Thk. Nûruddîn Itr. Dımeşk: Daru’l-Fikr, 1406/1986.
Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn. Ḳavâ‘idu’t-taḥdîs min funûni mustaleḥi’l-ḥadîs. Mısır: Dâru’l-Akîde, 1425/2004.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-muellifîn terâcimu muṣannifi’l-kutubi’l-Arabî. 13 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Musenna ve Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
Koca, Ferhat. “İbnu’l-Hanbelî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 67-68. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Koçkuzu, Ali Osman “el-Beyân ve’t-Ta‘rîf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 30. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Râmehurmuzî, Hasan b. Abdurrahmân. el-Muḥaddisu’l-fâsıl beyne’r-ravi ve’l-vâ‘î. thk. Muhammed Accâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Esbâbu vurûdi’l-ḥadîs ev el-luma‘ fî esbâbi’l-ḥadîs. Thk. Yahya İsmail Ahmed, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘ilmiyye, 1404/1984.
Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Luma‘ fî esbâbi’l-ḥadîs. Thk. Giyas Abdullatif Dahdûh. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1425/2004.
Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-râvî. Thk. Mâzin b. Muhammed e’s-Sersâvî. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1438/2017.
Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-râvî. Elfîyet’s-suyûtî fî ilmi’l-ḥadîs. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
Suyûtî, Elfîyet’s-Suyûtî fî musteleḥi’l-ḥadîs. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Riyad: Dâru İbni’l-Kayyım, 1425/2004.
Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Dâru’l-Fikr 1358/1939.
Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-ṣa‘âde ve misbâḥu’s-siyâde fî mevḍû‘âti’l-‘ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 1405/1995.
Yavuz, Yusuf Şevki -Casim Avcı. “İbnu’l-Cevzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 543-549. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Yıldırım, Selahattin. İbn Dakîki’l-Îd ve Ahkâm Hadislerini Şerh Etmedeki Metodu. Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, 2016.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. Thk. Şu‘ayb el-Arnaût danışmanlığında komisyon. 27 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 1405/1985.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîri ve’l-‘alâm. Thk. Ömer Abdusselâm Tedmurî. 53 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1417/1996.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedruddîn Muhammed b. Abdillâh. en-Nuket alâ muḳaddimeti İbni’s-Ṣalâḥ. Thk. Zeynelabidin b. Muhammed. Riyâd: Edvâu’s-Selef, 1419/1998.