Türkiye Sanat Tarihinde Dönemler

Modern tarih disiplininin kullandığı bir metot olarak dönemselleştirme, zamanın algılanmasını ve tarihin okuyucuya aktarılmasını kolaylaştırır. Dönemselleştirme aynı zamanda, çoğunlukla geçmişin kronolojik, çizgisel ve ilerlemeci bir hikayeye dönüşmesine yol açar. Modern sanat tarihi disiplini ise, dönemselleştirme aracılığıyla otoritesini ve bilginin kurumsallaşmasındaki iktidarını yaygınlaştırmış ve sanat pratiğini evrensel biçimde kategorize etmiştir. Türkiye'deki sanat tarihi yazımında da dönemselleştirme bir metot olarak sıklıkla kullanılmaktadır.Bu makale, 1970 ile 2010 yılları arasında Türkiye'deki sanat tarihi yazımında ortaya çıkan dönemselleştirmeleri incelemektedir. Bu amaçla, belirtilen zaman aralığı içinde İstanbul, Ankara ve İzmir'de yayınlanmış, dili Türkçe olan, doğrudan sanat konulu dergilerde ve sanatla ilgili derleme kitaplarda, sergi veya koleksiyon kataloglarında yer alan Türkiye'deki görsel sanatın tarihsel anlatılarından yararlanılmıştır. Makale, öncelikle büyük dönemler, sonra da bu dönemlerin altında yer alan ve üsluplar veya kuşaklar gibi birimlerden oluşan küçük dönemleri ele almaktadır. Genel sanat tarihi literatüründe hem birer dönem ismi hem de belli bir tür sanat yapma biçimini tarif eden Modern, Çağdaş ve Güncel, Türkiye'deki sanat tarihi yazımında birbirinden ayrıştırılan büyük sanatsal dönemler olarak ortaya çıkmaktadır. Büyük dönemlerin yanı sıra Türkiye'deki sanat tarihi anlatılarında bulunan küçük dönemler de hem sanat yapma biçimine hem de zamana odaklanmaktadır. Ancak küçük dönemlerin kapsamı, sanatsal eğilimler açısından karşılaştırıldığında büyük dönemlerden daha dardır. Büyük dönemler daha çok sayıda üslubu kapsayabildiği halde, küçük dönemler, sanatçıları ve sanat pratiğini daha kısa zaman aralıkları içinde dönemselleştirmektedir.Türkiye'deki sanat tarihi anlatılarındaki dönemselleştirmeleri ele alan bu makale, kırk yıllık bir zaman dilimi içerisinde dönemler açısından karşılaşılan yenilikleri, değişimleri veya tekrarları incelemektedir. Sanat tarihi yazımındaki yerleşmiş bakış açıları ve Türkiye'deki sanatı hakim sanat tarihleri ve modelleri karşısında konumlandırma konusunda bilgiler içeren dönemselleştirmelerin araştırılması, aynı zamanda Türkiye'deki sanat tarihi yazımında ortaya çıkan ve modern sanat tarihinden farklılaşan zamansallıklar ile özgünlük arayışları hakkında önemli ipuçları vermektedir.

Periods in the Art History of Turkey

Periodization is considered to be one of the core methods of modern discipline of history, which has traditionally been used to facilitate the perception of time for the reader, and by doing so conveying the notion of past more easily. However, the use of periodization has essentially produced historical narratives that are chronological, linear and progressive. Modern art history has also drawn on periodization, which has helped it to expand its authority as a discipline and its power in institutionalizing historical knowledge about art, and universally categorizing it. Similarly, the art historiography in Turkey has used periodization as a core method in organising knowledge about the art's past. This article examines the periodization in the art histories of Turkey between 1970 and 2010. It employs a selected number of historical narratives of the visual art from Turkey, which have been published in Turkish in edited books, visual art journals and exhibition catalogues. As the article progresses, it firstly discusses the long artistic periods that span big temporal intervals, and secondly the short ones which are composed of smaller units of time that dwell on generations or styles. The long periods of traditional Eurocentric art historical literature such as Modern and Contemporary are also present in the art histories from Turkey. The difference is that in Turkey, these two long artistic periods are subsequently followed by another big period. Being an important addition to the history of art in general, the name of this period can be translated as Current. The short periods also bear differences. Similar to the long periods, the short ones represent a specific type of art as well as naming a period. The fact that the small periods focus on shorter time frames allows them to include more artistic styles and practices than the big periods. As the article presents diverse sets of periods from different narratives, it acknowledges novelties, changes and repetitions in this particular historiography of art. By analyzing forty years of periodization throughout a specific art history, it discusses the ways in which these art historical narratives from Turkey have challenged the established models of modern art history writing. More particularly, the article aims at informing the reader about diverse temporal and original arrangements of the past. Many of which are found in vernacular narratives, and confront global dominant art histories.

PDF

___

Akay, A. (2008a). Ali Akay. L. Çalıkoğlu (Haz.), Çağdaş sanat konuşmaları 3 içinde (ss. 17-48). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
Akay, A. (2008b). "Modern" sanatın Türkiye'de gelişim çizgileri. G. Bal (Ed.), Türkiye'de dün-bugün dönüşümleri içinde (ss. 91-103). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Akay, A. (2009). Tophane'den geliyoruz... Outlet almanak 2008-2009 içinde (ss. 8-10). İstanbul: Outlet İhraç Fazlası Sanat.
Akay, A. (2010). 1990'lardan itibaren güncel sanat. Birleşmeyen sentez içinde (ss. 71-93). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
Aksüğür, İ. (1983). Türk resminde yeni eğilimler ve yeni eğilimler sergisi. Milliyet Sanat, Yeni Dizi 83, 32-35.
Alberro, A. (2005). Periodising contemporary art. Z. Kocur ve S. Leung (Ed.), Theory in contemporary art since 1985 içinde (ss. 64-71). Malden, MA: Blackwell.
Altındere, H. (2007). Giriş: Türkiye'de güncel sanat 1986-2006. Kullanma kılavuzu: Türkiye'de güncel sanat, 1986-2006 içinde (ss. 3-9). İstanbul: art-ist Yayıncılık.
Altındere, H. ve Evren, S. (2007). Önsöz: kim bir kullanma kılavuzunu okur ki? Kullanma kılavuzu: Türkiye'de güncel sanat, 1986-2006 içinde (ss. 1-2). İstanbul: art-ist Yayıncılık.
Artun, A. (1998). Çağdaş sanat tarihleri ve Türkiye'de sanatın çağdaşlaşması. Toplum ve Bilim, 79, 24-65.
Artun, A. (2007). Hakkı Anlı ve bir yerel modernizm zamanı. Sanat Dünyamız, 102, 62-71.
Association of art editors style guide. (2013). M. Butler ve P. Freshman (Ed.). 4 Mart 2015 tarihinde http://www. artedit.org/styleguide.htm-artmove adresinden erişildi.
Bakçay, E. (2009). 1980-2000'e güncel sanat. Darbe içinde (ss. 56-64). İstanbul: Outlet İhraç Fazlası Sanat.
Baraz, Y. (1996). Çağdaş Türk resminde özgün üsluplar. İstanbul: Galeri Baraz.
Belting, H. ve Buddensieg, A. (2013). From art world to art world. The global contemporary and the rise of the new art worlds içinde (ss. 28-33). Cambridge: MIT Press.
Berk, N. (1973). Resim kültürel yaşantımıza son elli yıl içinde girdi. Milliyet Sanat, 51, 8-10.
Clark, T. J. (1982). On the social history of art. C. Harrison (Ed.), Modern art and modernism içinde (ss. 249-258). Londra: Harper & Row.
Çalıkoğlu, L. (2001). Kimliğin bulgulanması, çağdaş olma isteği. Modern Türk içinde (ss. 24-33). İstanbul: İstanbul Modern Sanat Müzesi Vakfı.
Çalıkoğlu, L. (2007). Geleneksel irade ile modernizm arasında: 1950-1970. Modern Türk 2 içinde (ss. 26-40). İstanbul: İstanbul Modern Sanat Müzesi Vakfı.
Çalıkoğlu, L. (2008). 90'lı Yıllarda çağdaş sanat: kırılma-gerilim-çoğulculuk. Çağdaş sanat konuşmaları 3 içinde (ss. 7-16). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
Çalıkoğlu, L. (2009). Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiyesi'nde modernleşme ve modernizm. Yeni yapıtlar yeni ufuklar içinde (ss. 22-55). İstanbul: İstanbul Modern.
Çoker, C. (1980). Resim sanatımız ve tekelci sermaye. Sanat Emeği, 25, 9-26.
Danto, A. C. (1997). After the end of art. Princeton: Princeton University Press.
Delier, B. (2007). 2000'ler: Güncel sanat için ayrılma vakti. Gerçekçi ol, imkansızı talep et içinde (ss. 48-52). Istanbul: art-ist Yayıncılık.
Edwards, S. (1999). Art and its histories. New Haven: Yale University Press.
Elkins, J. (2002). Stories of art. New York: Routledge.
Erdemci, F. (2008). Büyüyü bozmak-yeniden yön vermek. Modern ve ötesi: 1950-2000 içinde (ss. 255-355). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Erzen, J. N. (1983). Yeni eğilimler-genel bir değerlendirme. Yeni Boyut Plastik Sanatlar Dergisi, 18, 3-7.
Fong, W. C. (2003). Why Chinese painting is history. Art Bulletin, 85, 2: 258-280.
Foucault, M. (2002). The archaeology of knowledge. Londra: Routledge.
Friedman, S. S. (2001). Definitional excursions: the meanings of modern / modernity / modernism. Modernism / Modernity, 8, 3: 493-513.
Gen, E. (2012). Çağdaştan güncele, eserden işe: bir çeviri hikayesi. E-Skop. 10 Eylül 2014 tarihinde http://www.e- skop.com/skopbulten/cagdastan-guncele-eserden-ise-bir-ceviri-hikaye si/847 adresinden erişildi.
Germaner, S. (1999). Cumhuriyet döneminde resim sanatı. Cumhuriyet'in renkleri, biçimleri içinde (ss. 8-25). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Germaner, S. (2008). Türk Sanatının Modernleşme Süreci: 1950-1990. Modern ve Ötesi: 1950-2000 içinde (ss. 1-19). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1-19.
Giray, K. (2007). Türk resim sanatının bir asırlık öyküsü. İstanbul: Rezan Has Müzesi.
Giray, K. (2009). Türk resim sanatının bir asırlık öyküsü II. İstanbul: Rezan Has Müzesi.
Gören, A. K. (1998). Cumhuriyetin 75. yılında Türk resim sanatı. Antik & Dekor, 8, 146-157.
Gören, A. K. (2000). Çağdaş Türk resim-heykel ve seramik sanatının gelişimi. Turkuvaz 2000 içinde (ss. 31-40). İstanbul: Bilim Sanat Galerisi.
Green, W. A. (1995). Periodizing world history. History and theory, 34, 2: 99-111.
İskender, K. (1988a). Modernizm ve 1975 sonrası Türk sanatı. Sanat Çevresi, 120, 32-35.
İskender, K. (1988b). Türk resminin dünü, bugünü ve geleceği. Gergedan, 19, 8-28.
Jameson, F. (1981). The political unconscious: narrative as a socially symbolic act. Ithaca: Cornell University Press.
Jameson, F. (1998). The cultural turn. New York: Verso.
Keyder, Ç. (1997). Whither the project of modernity? Turkey in the 1990s. S. Bozdoğan ve R. Kasaba (Ed.), Rethinking the project of modernity in Turkey içinde (ss. 37-51). Seattle: University of Washington Press.
Koçak, O. (2008). Modern ve ötesi, elli yılın sanatına kenar notları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kortun, V. (2005). Güncel sanat / çağdaş sanat. Resmi Görüş. 13 Kasım 2014 tarihinde http://www.anibellek. org/?p=242 adresinden erişildi.
Kortun, V. (2014). Gaspedilen tarifler. Resmi Görüş. 13 Kasım 2014 tarihinde http://resmigorus.blogspot.com. tr/2014/02/gaspedilen-tarifler.html adresinden erişildi.
Kosova, E. (2008). Yavaş kurşun. Dersimiz güncel sanat içinde (ss. 18-27). İstanbul: Outlet Güncel Sanat Dizisi.
Köksal, A. (1999). Türkiye'de çağdaş sanat. Cumhuriyet'in renkleri, biçimleri içinde (ss. 169-177). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Madra, B. (1982). Güncel sanat üstüne gözlem ve yorumlar. Sanat Çevresi, 39, 24-26.
Madra, B. (1989). 80'li yıllarda çağdaş sanat. Hürriyet Gösteri, 100, 59-64.
Madra, B. (1990). Çağdaş sanatta ipuçlarını yakaladık. Hürriyet Gösteri, 110, 48-51.
Madra, B. (1991). Modern'den postmodern'e -2-. Sanat Çevresi, 126, 45-48.
Madra, B. (2005). Bir bilanço. İstanbul: Karşı Sanat Çalışmaları.
Madra, B. (2007). Bir karmaşa alanı olarak görsel sanat. Kullanma kılavuzu: Türkiye'de güncel sanat, 1986-2006 içinde (ss. 28-42). İstanbul: art-ist Yayıncılık.
Madra, B. (2008). Küresel sanatın sıcak noktası. Türkiye'de dün-bugün dönüşümleri içinde (ss. 63-90). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Madra, B. (2011). Kavramsal bir miras, öncü yerleştirmeler. İstanbul: Antik A.Ş.
Moxey, K. (2013). Visual time: the image in history. Durham: Duke University Press.
Orr, L. (2005). Modernism and the issue of periodization. CLCWeb: Comparative literature and culture, 7, 1.
Özmen, Ş. (2003). Mama li turchi. Seni öldüreceğim için çok üzgünüm içinde (ss. -). İstanbul: art-ist Yayıncılık.
Özmen, Ş. (2008). Kelle koltukta sanat... Türkiye'de dün-bugün dönüşümleri içinde (ss. 143-158). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Özsezgin, K. (1975). Sonraki kuşaklara ortam hazırlayan Namık İsmail.... Milliyet Sanat, 149, 18-20.
Özsezgin, K. (1977). İlginç bir toplam. Milliyet Sanat, 236, 27.
Pelvanoğlu, B. (2007). Hale Asaf. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Pelvanoğlu, B. (2009). Darbe(ler) sonrasında sanat ve sanatçı. Darbe içinde (ss. 45-55). İstanbul: Outlet İhraç Fazlası Sanat.
Pelvanoğlu, B. (2010). Türk resim sanatının kilometre taşı: Akademi resim bölümü. Hoca ressamlar, ressam rocalar içinde (ss. 14-77). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Perkins, D. (1990). The construction of "the romantic movement" as a literary classification. Nineteenth-Century Literature, 45, 2: 129-43.
Preziosi, D. (1998). The art of art history. Oxford: Oxford University Press.
Refik, M. (1995). Küratörlük araştırmaları merkezi. Arredamento Dekorasyon, 69, 98-103.
Sağlam, M. (2004). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Sanat Koleksiyonu 1. Ankara: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası.
Sigurjónsdóttir, Æ. (Nisan 2014). New maps for networks: Reykjavik Fluxus-A case of connections. Association of Art Historians Konferansı 2014, Londra'da sunulan bildiri.
Sönmez, A. (2007). Türkiye'de Güncel Sanat 2000-2007, Tespitler ve Olaylar. Kullanma Kılavuzu: Türkiye'de Güncel Sanat, 1986-2006 içinde (ss. 136-143). İstanbul: art-ist Yayıncılık.
Şenol, K. (2007). İstanbul'da Güncel Sanat. Gerçekçi Ol, İmkansızı Talep Et içinde (ss. 31-43). İstanbul: art-ist Yayıncılık.
Yazıcı, M. (2007). Sanat çağdaş mı, güncel mi? Radikal, 21 Ekim. 15 Aralık 2013 tarihinde http://www.radikal. com.tr/haber.php?haberno =236333 adresinden erişildi.
Yasa Yaman, Z. (2011). Suretin sireti: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Koleksiyonu'ndan bir seçki içinde (ss. 10-153). İstanbul: Pera Müzesi Yayını.k
Yiqiang, C. (2008). World art studies and the historiography of Chinese art. K. Zijlmans ve W. Van Damme (Ed.), World art studies içinde (ss. 119-133). Amsterdam: Valiz.