Şiirle Tarihin Kesişim Noktasında Gülten Akın’ın Celâliler Destanı

20.yüzyıl Türk şiirinin en önemli kadın şairlerinden olan ve toplumcu sanat anlayışını benimseyen Gülten Akın, 1980’lerde yazmaya başladığı Celâliler Destanı’nı 2007’de kitap olarak yayımlamıştır. Şair bu eserinde, 16.yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nu derinden etkileyen bir iç sorun olarak Celali ayaklanmalarını ele almaktadır. Bu hareket, esasında toplumun bütün katmanları tarafından desteklenmiş bir ayaklanmadır ve toplumsal, ekonomik, demografik, askeri, idari birçok nedeni vardır. Gülten Akın, kitabında bu sorunu hiçbir zaman dinsel ya da ideolojik bir ayaklanma olarak yorumlamaz. Şair, resmî tarihe yönelik eleştirisini tam bu noktada getirir ve Celali ayaklanmalarını işlerken herhangi bir ayrıma gitmeksizin halkın yaşamına ve duygularına odaklanır. Sadece tarihsel bir dönemin değil, içinde yaşadığımız çağın da eleştirisini içeren eserinde şair, 16. yüzyılda geçen olaylarla 1980 sonrası Türkiye’sinin gerçekleri arasında bağ kurar. İktidar ile toplum arasındaki ilişkilerin de sorgulandığı eser, tarihsel bir olayın yeniden okunması niteliğindedir. Gülten Akın, tarihteki olayı, bir edebiyat metni gibi okuyup ondaki bireysel yana yoğunlaşmaktadır. Şair, tarihsel gerçeklerin anlamını araştırmakta, anlatılanları sınamakta ve okurunu hem geçmişle hem de bugünle ilgili olarak belirli bir bilince ulaştırmayı amaçlamaktadır. Bu makalede, yeni tarihselcilik düşüncesi ve özellikle Foucault’nun görüşleri ışığında Akın’ın Celâliler Destanı adlı eseri incelenmektedir.

Gülten Akın’s Celâliler Destanı at the Conjunction of Poetry and History

Gülten Akın, who is one of the most important woman poets in Turkish poetry and a committed socialist artist, published his poem called Celâliler Destanı in 2007 that she began to write in 1980’s. The poet, in this work, studied Celali rebellion which, as a domestic affair, had a huge impact on the Ottoman Empire. This rebellion was supported by all communities in the Empire and had a wide range of reasons such as social, economical, demographical and military. Gülten Akın, in her work, never considers this as a religious or ideological rebellion.The poet, directs her main objection towards the official history writing at this point, and she points out the ordinary daily lives of people and their feelings while treating Celali rebellions. The poet, in her work, by making a connection between the events of the 16 century and the facts of Turkey after 1980, not only criticizes a historical era, but today’s world as well. This work, in which the relationship between political power and community is questioned, is in way a re-reading of a historical event. Gülten Akın reads the historical event as if it is a literary text and focuses on its aspect of individuality. The poet examines the real meaning of the historical facts, tests what we had been told about them, and aims at bringing her readers to a certain consciousness level by regarding both past and present. In this article, Akın’s poem called Celâliler Destanı is studied in the lights of new historicism, and, in particular, Foucault’s views.

PDF

___

Akdağ, M. (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celâlî İsyanları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
------. (2012). Timar Rejiminin Bozuluşu. 5.2.2012 tarihinde www.dergiler.ankara.edu.tr adresinden erişildi.
Akın, G. (2009). Celâliler Destanı.(3.bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Argunşah, H. (1990). Türk Edebiyatında Tarihî Roman. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
------ (2007). Tarihî Roman. T.S. Halman vd. (Ed.) Türk Edebiyatı Tarihi IV. (2.Bs.) içinde (Ss.410-422), İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Avcıoğlu, D. (1971). Türkiye’nin Düzeni: Dün, Bugün, Yarın I. (5.Bs.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
Bilgin, A. ve Ü. Ekin. (2007). Bir Kimliğin Dönüşümü: Askerlikten Asker Esnaflığa. Akademik İncelemeler, 2 (1): 215-229 (www.aid.sakarya.edu.tr. Erişim tarihi: 5.2.2012).
Carr, E. H. (2005). Tarih Nedir?(8. Bs.). (M. G. Gürtürk, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Chartier, R. (1998). Yeniden Geçmiş: Tarih, Yazılı Kültür, Toplum. (L.Arslan, Çev.). Ankara: Dost Yayınları.
Çelik, Y. (2002). Tarih ve Tarihî Roman Arasındaki İlişki, Tarihî Romanda Kişiler. Bilig, 22, Yaz: 49-68.
Derrida, J. (2001). Structure, Sign and Play in the Discourse of the Human Sciences. Writing and Difference. (A. Bass, Translated by). London&New York: Routledge, 351-370.
Duman, S. (2011). Celali İsyanları Örneğinde Canbuladoğlu Ali Paşa İsyanı. Yüksek lisans tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
Erdoğan, E. (2006). 16. Yüzyılda Osmanlı Devletinde İkitidar-İtaat İlişkisine Dair Bir Araştırma: Amasya Örneği. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14, 1, 217-226. 10.7. 2012 tarihinde www.uvt.ulakbim.gov.tr adresinden erişildi.
------. (2012). 16.Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağında Eşkıyalık Faaliyetleri. 5.2.2012 tarihinde www.kultur.samsun.bel.tr adresinden erişildi.
Foucault, M. (2001). Kelimeler ve Şeyler: İnsan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi. (2.Bs.). (Kılıçbay M.A., Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
------. (2004). Felsefe Sahnesi: Seçme Yazılar V. (Ergüden, I. , Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
------. (2005a). Özne ve İktidar. (2.Bs.). (Ergüden, I. , Çev.). Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
------. (2005b). Entelektüelin Siyasi İşlevi: Seçme Yazılar I. (2.Bs.).(Ergüden, I., Akınhay O., Keskin, F. , Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
------. (2011). Bilginin Arkeolojisi. (Urhan, V. , Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Greenblatt, S. J. (1994). Invisible Bullets. R. C. Davis, R. Schleifer (Ed.) Contemporary Literary Criticism: Literary and Cultural Studies içinde (ss.474-506). New York: Longman.
Griswold, W. (2002). Anadolu’da Büyük İsyan: 1591-1611. (2.Bs.). (Tansel, Ü. , Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Göğebakan, T. (2004). Tarihsel Roman Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
Gökbunar, A. R. (2007). Celali Ayaklanmalarının Maliye Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi, 14 (1) : 1-24.
Günay Erkol, Ç. (2011). Bir Yoğun Betimleme Örneği Olarak Edebiyat: Yeni Tarihsel-ciliğin Edebiyat Eleştirisine Katkıları. T.Ertem, B.Elbir vd. (Ed.)AÜDTCF Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü II. Uluslararası Edebiyat ve Bilim I Sempozyumu Bildirileri (s.117-130). Ankara.
Halaçoğlu, Y. (1996). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. (3.Bs.). Ankara: AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İlgürel, M. (1993). Celâlî İsyanları. İslam Ansiklopedisi (c.7, s.252-257). İstanbul.
----- (2011) İl Erleri Hakkında. 24.8.2011 tarihinde www.iudergi.com.tr adresinden erişildi.
İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300-1600). (5.Bs.). (Sezer, R. , Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kaçan Erdoğan, M. (2003). Karayazıcı İsyanı. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 2, 53-66. 10.7.2012 tarihinde www.sbd.ogu.edu.tr adresinden erişildi.
Koç, Y. (2005) Osmanlıda Toplumsal Dinamizmden Celali İsyanlarına Giden Yol ya da İki Belgeye Tek Yorum. Bilig, Güz (35): 229-245.
Kunt, M. (1978). Sancaktan Eyalete: 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Kunt, M. ve Akşin S. vd. (1988). Türkiye Tarihi III: Osmanlı Devleti 1600-1908. İstanbul: Cem Yayınevi.
Melikoff, İ. (2004). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. (Alptekin, T. , Çev.). İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Montrose, L. A. (1988). Shaping Fantasies: Figurations of Gender and Power in Elisa- bethan Culture. Stephen Greenblat (Ed.) Representing the English Renaissance içinde (ss.31-64), Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
Oppermann, S. (2006). Postmodern Tarih Kuramı: Tarihyazımı, Yeni Tarihselcilik ve Roman. (2.Bs.). Ankara: Phoneix Yayınları.
Pamuk, Ş. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. (3.Bs.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Öz, M. (1997). Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları: XVI. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıl Başlarına. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Özüm, A. (1999). New Historicism in Theory and Fiction: A Study of Three Contempora- ray British Novels (Graham Swift’s Waterland, A.S. Byatt’s Possession and Derek Beaven’s Newton’s Niece). Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi: Ankara.
Savaş, S. (2002). 16. Asırda Anadolu’da Alevilik. Ankara: Vadi Yayınları.
Şahin, D. (2003). 17. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu’da Celali Hareketleri (8 Numaralı Mühimme Zeyli’ne Göre). Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Şahin, M. (2002). Kuyucu Murad Paşa’nın Celali Seferi Mühimmesi (1607). Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Timur, T. (1989). Osmanlı Çalışmaları: İlkel Feodalizmden Yarı Sömürge Ekonomisine. Ankara: V Yayınları.
-----. (2001) Osmanlı Toplumsal Düzeni. (4.Bs.). Ankara: İmge Kitabevi. Uslu, M. F. (2011). Greenblatt’ın Yeni Tarihselci Eleştirisi. Z. Uysal (Ed.) Edebiyatın Omzundaki Melek: Edebiyatın Tarihle İlişkisi Üzerine Yazılar içinde (ss.25-51), İstanbul: İletişim Yayınları.
Uysal, Z. (Ed) (2011). Edebiyatın Omzundaki Melek: Edebiyatın Tarihle İlişkisi Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
White, H. (1978). The Historical Text as Literary Artifact. R. H. Canary, H. Kozicki (Ed.),The Writing of History: Literary Form and Historical Understanding içinde (ss.41-61) , Madison: University of Wisconsin Press.
Yalçın Çelik, S. D. (2005). Yeni Tarihselcilik Kuramı ve Türk Edebiyatında Postmodern Tarih Romanları. Ankara: Akçağ Yayınları.
Yerasimos, S. (1977). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye I: Bizans’tan Tanzimat’a. (3.Bs.). (Kuzucu, B. , Çev.). İstanbul: Gözlem Yayınları.