Osmanlı İmparatorluğu’nda Esnaf Yeniçeriler

Osmanlı İmparatorluğu’nun en seçkin birliğini oluşturan yeniçeriler, sahip oldukları disiplinlerini savaşçılık yetenekleriyle birleştirerek devletin sınırlarını genişletmişlerdir. Ancak yeniçerilerin zamanla başarılarının temelini oluşturan disiplinlerini kaybetmeleri, savaşlarda yetersiz kalmalarından başka devletin varlığını tehdit eder bir hal almıştır. Buna devletin içinde bulunduğu mali bunalım da eklenince asli işleri olan askerlik yanında ekonomik kayıplarını telafi etmek kaygısıyla esnaflık da yapmaya başlamışlardır. Böylece ortaya esnaf yeniçeri dediğimiz yeni bir grup çıkmıştır. Bu çalışma 16. yüzyılın sonlarını ve 17. yüzyılın ilk yarısını içine alan dönemde belirginleşmeye başlayan esnaf yeniçeri kimliğinin hangi koşullar altında şekillendiğini inceleme amacındadır. Bu tarih aralığı Osmanlı Devleti’nin büyük ekonomik ve siyasi buhranlar yaşadığı bir devre tekabül etmektedir. Esnaf yeniçeri kimliği de özellikle bu dönemde görülmeye başlamıştır. Çalışmamızda esnaf yeniçeri kimliğinin ortaya çıkışında devlete egemen olan güçlerin etkisi incelenmiştir. Yeniçeriler acemi oğlanıyken devletin talebi üzerine aslen sivillerin görevi olan çeşitli işlerle meşgul olmuşlardır. Bu durum, yerine ve zamanına göre değişse de askeri sınıfa dahil oldukları gerçeği, onları öğrendikleri meslekleri ileride kendi menfaatleri için kullanma düşüncesinden alıkoymamıştır. Bu makale de, yeniçerilerin esnaflığa yönelmelerinde, maddi kaygıların etkili olduğu ifade edilmekle birlikte, çalışmamızda esnaflaşmanın sosyal yönlerine dikkat çekilerek, acemi oğlanlığından yeniçeriliğe geçişte uygulanan sistemin doğasında var olan çelişkiye işaret edildikten sonra yönetici kadronun suistimalleri üzerinde durulmuştur.

Artisan janissaries in the Ottoman Empire

The most distinguished of the Ottoman Empire, forming the unity of janissaries are the disciplines of belligerence that they own by combining their skills they expand the boundaries of the state. However, over time, forming the basis of the achievements of the janissary corps losing their discipline, the existence of the state other than to remain inadequate in wars has become threatened. It is located within the state financial crisis also added to the primal jobs to compensate for the economic loss alongside military service concerns also have begun to make trades. Thus, a new group emerged what we call was artisan janissaries. This work is intended to review the end of the 16. century, and in the first half of the 17. century began to emerge in the period artisans formed the conditions under which the identity of the janissary corps. This date range of the Ottoman Empire inhabited large economic and political crises have been a corresponding to the circuit. Especially in this period seeing that the artisan Janissary ID started. In our study, the state in the emergence of artisan janissary ID prevailing influence of power are explored. At the request of the state while the boy originally janissaries novice civilians have been busy with the various mission work. In this case, although according to military time and instead of including the fact that they learn them to class professions in the future has the idea of using it for their own retention. This article, the financial concerns of the janissaries is effective in not miss work of a tradesman interference testimony although, in our study the social aspects of become an artisan drawing attention, from acemi oğlanlığı to janissary inherent system applied in the transition to the point without regard to after it has been focused on abuses of the executive committee.

PDF

___

I. Arşiv Belgeleri
BOA, MD 82, hüküm no: 30, 70, 274, 364, 367
BOA, MD 85, hüküm no: 103, 209, 439, 658
II. Araştırma ve İncelemeler
Agoston, G. (2012). Osmanlı’da Strateji ve Askeri Güç. İstanbul: Timaş Yayınları.
Agoston, G. (2013). Osmanlı’da Savaş ve Serhad (K. Şakul, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
Akdağ, M. (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”. İstanbul: YKY.
Akdağ, M. (2010). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. İstanbul: YKY.
Altınay, A. R. (2000). Onuncu Asr-ı Hicri’de İstanbul Hayatı Ankara: Enderun Kitabevi.
Baer, M. D. (2010). IV. Mehmet Döneminde Osmanlı Avrupası’nda İhtida ve Fetih. İstanbul: Hil Yayın.
Beydilli, K. (2013). Yeniçeri. TDVİA (c.43, s. 450-462). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Davis, J. C. (1970). Pursuit of power: Venetian ambassadors’ reports on Spain, Turkey, and France in the age of Philip II, 1560-1600. New York: Harper & Row.
Dingeç, E. (2009). 16. ve 17. Yüzyıllarda Taşrada Yasakçılar. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi (7), 129-143.
Elibol, A. (2009). Yeniçeriler ve İktidar Bağlamında Osmanlı Sisteminin Dönüşümü. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 3 (5), 21-40.
Ergenç, Ö. (2013). Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ergenç, Ö. (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa. Ankara: TTK.
Finkel, C. (2007). Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı İmparatorluğu’nun Öyküsü (1300- 1923). İstanbul: Timaş Yayınları.
Fleischer, C. H. (2013). Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı (A. Ortaç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Goodwin, G. (2011). Yeniçeriler (D. Türkömer, Çev.). İstanbul: Doğan Kitap.
Göçek, F. M. (1999). Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü. Ankara: Ayraç Yayınları.
Griswold, W. J. (2002). Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
İlgürel, M. (1986). Yeniçeriler. MEBİA (c.13, s. 385-395). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
İmber, C. (2006). Osmanlı İmparatorluğu 1300-1650. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
İnalcık, H. (1996). Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İnalcık, H. (2006). Turkey and Europe in History. İstanbul: Eren Yayıncılık.
İnalcık, H. (1998). Essays in Ottoman History. İstanbul: Eren Yayıncılık.
İnalcık, H. (1990). Osmanlı Toplum Yapısının Evrimi. (çev. M. Özden, F. Unan) Türkiye Günlüğü (11).
İnalcık, H. (2014). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar 2 Ta-gayyür ve Fesad Dönemi (1603-1656). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İpşirli, M. (1981). Hasan Kâfî el-Akhisârî ve Devlet Düzenine ait Eseri: Usûlü’l-hikem fî nizâmi’l-âlem (Hasan Kâfî and his work on statescraft). Tarih Enstitüsü Dergisi, 10-11,, 239-278.
Kafadar, Cemal, Janissary-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict, Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Institute of Islamic Studies, McGill University, 1981.
Kafadar, Cemal, “On Purity and Corruption of Janissaries”, Turkish Studies Association Bulletin, C.15, 1991, 273-280
Kafadar, C. (2009). Kim var imiş biz burada yoğ iken. İstanbul: Metis Yayınları.
Kafadar, C. (2012). Yeniçeriler ve Osmanlı Döneminde İstanbul’ın Ayaktakımı: Yok Yere mi Asiydiler?, B. Tezcan, K. K. Barbır (Der.). Osmanlı Dünyasında Kimlik ve Kimlik Oluşumu içinde (ss. 135- 161). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kal’a, A. (1995). Esnaf. TDVİA (c.11, s. 423-430). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Karpat, K. (2008). Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus (K. D. Akile Zorlu Durukan, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Kaya, M. K. (2013). Esnaf Loncalarında Yeniçeriler. History Studies, 5 (4), 189-205.
Kınalızade Ali Efendi. (1832). Ahlâk-ı Alâî, University of Toronto - Robarts Library https://ia700407.us.archive.org/28/items/ahlakialai00ali/ahlakialai00ali.pdf adre- sinden erişildi.
Kunt, M. S. F., Hüseyin G. Yurdaydın, Ayla Ödekan. (2009). Osmanlı Devleti Türkiye Tarihi (C. 2). İstanbul: Cem Yayınevi.
Kurt, Y. (2011). Koçi Bey Risalesi. Ankara: Akçağ Basım.
Mantran, R. (1990). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: TTK.
McGowan, B. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (A. Berk- tay, Çev. D. Q. Halil İnalcık Ed. 2 bas. C. 2). İstanbul: Eren Yayıncılık.
Murphey, R. (2007). Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700 (T. Akad, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi.
Öz, M. (1999). Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler. İslami Araştırmalar Dergisi, 12 (1).
Öz, M. (2005). Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Öztürk, S. (1995). Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo- Ekonomik Tahlil). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Naîmâ Mustafa Efendi. (2007). Târih-i Na’îmâ (M. İpşirli Haz. C. 3). Ankara: TTK.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C. 2). İstanbul: MEB Yayınları.
Raymond, A. (1995). Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Ricaut, P. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl). Ankara: TTK.
Selaniki Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selaniki. (M. İpşirli, Haz.). Ankara: TTK.
Sunar, M. M. (2010). Ocak-ı Âmire’den Ocak-ı Mülgā’ya Doğru: Nizâm-ı Cedîd Reformları Karşısında Yeniçeriler, S. Kenan (Ed.). Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi içinde (ss. 497- 527). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
Sunar, M. M. (2009). “When grocers, porters and other riff-raff become soldiers:” Janis- sary Artisans and Laborers in the Nineteenth Century Istanbul and Edirne. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (1), 175 - 194.
Şeker, M. (1997). Gelibolulu Mustafa Ali ve Meva’ıdü’n-Nefais Fi-Kava’ıdi’l-Mecalis Ankara: TTK Yayınları.
Taş, H. (2006). XVII. Yüzyılda Ankara. Ankara: TTK.
Tavernier, J.-B. (2006). Tavernier Seyahatnamesi (S. Yerasimos Ed.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Toroser, T. (2011). Kavanin-i Yeniçeriyan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları I. Ankara: TTK Basımevi.
Yerasimos, S. (1977). Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye (C. 1, 2). İstanbul: Gözlem Yay.
Yi, E. (2004). Guild Dynamics in Seventeenth Century Istanbul: Fluidity and Leverage. Leiden: Brill.
Yücel, Y. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar. Ankara: TTK.
Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (C. 3). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.