Ankara Resim ve Heykel Müzesi’nin duyulmamış Tarihi

Tarih boyunca toplumsal bellek ve karşı bellek birbiri ile mücadele halindedir. Farklı iktidar ve bilgi ilişkilerinin anlatılarına göre yeniden inşa edilen tarih, toplumsal belleğin, yani bir toplumun neyi hatırlayıp unutacağının sınırlarını çizmektedir. Sanat müzeleri, bu süreçte, görünür kıldığı objeler aracılığıyla, hem bu resmi tarihi meşrulaştırır, hem de tarihin ortak bir toplumsal bellek oluşturmasına aracılık eder. Ancak çoğulcu toplumsal yapı, farklı toplumsal bağlamlar, pratikler ve geçmişlerden beslenen bir öteki tarihi oluşturmayı sürdürmektedir. Toplumsal belleğin sınırlarına rağmen, sessiz ve görünmez bir ortak geçmişi paylaşanlar zaman içerisinde bir karşı bellek oluşturmaya başlar. Bu durum, karşı belleği de kapsayacak yeni bir tarih anlatısı arayışını beraberinde getirir. Müze, toplumsal ve karşı bellek üzerinden yapılan bu iktidar mücadelesinin en etkin aracılarından biri olur. Bu makale, 1970’lerde Ankaralı sanatçıların karşı belleklerinden beslenen bir sanat tarihi anlatısını oluşturma ve bunu kendi sanat müzelerini kurarak meşrulaştırma çabalarını aktarmayı amaçlamaktadır. Ankara Resim ve Heykel Müzesi 1980 yılında kurulduğunda bu mücadelenin katkısı önemli olmuştur. Bu çerçevede makale, Ankara Resim ve Heykel Müzesi’nin resmi kurum tarihinden ziyade, müzenin kurulmasının ardındaki sessiz dinamikleri ve dolayısıyla kurumun duyulmamış tarihini anlatmayı hedeflemektedir. Erken Cumhuriyet döneminde sanat dünyasında etkin olan Güzel Sanatlar Akademisi, kendisine bağlı olarak kurulan Resim ve Heykel Müzesi aracılığıyla Türkiye’deki sanat tarihi anlatısının sınırlarını belirleyen en önemli kurum olmuştur. Müzede Akademi’nin ulus devlet anlatısına dayalı sanat tarihi yazımı görünür olmuş ve bu anlatı toplumsal sanat belleğini oluşturmuştur. Türkiye konjonktürünün sürekli değişmesine rağmen müzenin aynı pratiği devam ettirmesi 1970’lerde eleştirilmeye başlanmıştır. Bu eleştiriler, aynı zamanda, çeşitlenen sanat ortamında Akademi’nin müze üzerinden yeniden meşruiyetini kurma çabasına da yöneliktir. Aynı dönemde Ankara’daki sanat ortamı Ankaralılık üzerinden bir kimlik oluşturmaya ve bu kültürel kimlikten beslenen üretimler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu süreç, Ankaralı sanatçıların karşı belleklerinin oluşturduğu eserleri görünür kılacak bir müze ve sanat tarihi taleplerini artırmıştır. Mesele, Erken Cumhuriyet döneminden beri değişmeyen sanat tarihi yazımına ve bunun müzede teşhir biçimine alternatif bir anlatı inşa etme çabasıdır. Ankara Resim ve Heykel Müzesi, Ankaralı sanatçıların sanat tarihi üzerinden verdikleri bu iktidar mücadelesi için bir alan olarak kurulmuştur. Ancak, nihayetinde Ankara Müzesi de koleksiyonu, teşhiri ve tasnifiyle İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nin bir benzerini oluşturmuş, Ankaralı sanatçıların bir raddeye kadar görünür olmasına izin verilen ve resmi sanat tarihinin sınırlarının hissedildiği bir müze ortaya çıkmıştır. Toplumsal bellek, birleştirici bir gösteri olarak karşı belleği yok etmiş ve kendine benzerlik bulaştırmıştır. Bu kapsamda, başta o dönemde müze kurulmasına yönelik etkin yayınlar yapan Ankara Sanat Dergisi’nde çıkan yazılar taranmış, döneme dair diğer yayınlar aracılığıyla dönemin konjonktürü anlaşılmış, eldeki belgelerden ise müzenin resmi tarihinin dışında kalan bazı konulara açıklık getirmek için yararlanılmıştır.

The Unheard History of The Museum of Painting and Sculpture of Ankara

Collective and counter memory is constantly in conflict throughout history. History is reconstructed in different narratives of power and knowledge relations. Accordingly, this narrative delineates social memory; what society remembers and forgets. In this context, art museum legitimizes the official history through the objects rendered visible. It also offers a space for collective memory construction based on the official history. Meanwhile, pluralist structure of society continues to invent other histories of diverse social frameworks, relationships and pasts. Despite the limits of collective memory, people, who silently and invisibly share a common past, establish a counter-memory. Accordingly, a search for an inclusive history for the counter-memory begins. The museum acts as a mediator in the struggle for power between collective and counter-memory. The article aims to describe challenges of artists from Ankara to invent an alternative history of art based on their counter-memory via an art museum in Ankara. The Museum of Painting and Sculpture in Ankara has founded in 1980 as a result of this struggle. In this context, the article intends to reveal the silent dynamics and the unheard history of museum, rather than an official history of the museum’ foundation. The Fine Arts Academy in Istanbul has been very influential in the art world since the early Republican period, as being the only educational institution. Meanwhile its museum was the only institution for the display of art works. Its narrative shaped by nation states discourse has structured the official narrative of Turkish art history. The conjunctures of Turkey have changed, but the museum continued the same practice for years and this aroused severe criticisms during 1970s. Additionally Academy’s attempt to legitimize its power through its museum was criticized. In this conjuncture, the art world in Ankara, which gradually was creating a sui-generis cultural identity, started to produce artworks reflecting their counter memory. Their demand, on the one hand, was to make their works visible in the art world, centered in Istanbul. But on the other hand, they also aim to construct an alternative art history, which represents the art works aroused from the counter memory of their invisible art world. The Museum in Ankara has founded as a contestation zone for a struggle for power over history of art. Nevertheless, it has turned up as a replica of the museum in Istanbul with its narrative, collection and categorization. In the museum the limitations of official art history were clearly observed and the artists in Ankara were allowed only to a certain degree. Collective memory, as a spectacle for unification, destroyed the counter-memory and was infected it its sameness. In this context, we have done a literature review for an understanding of the dynamics of the period; particularly Ankara Sanat Journal, which has publications for this matter, was thoroughly scanned; we have benefited from the documents containing issues out-of-official history.

PDF

___

Anderson, A. (1983). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. New York: Verso Publishing.
Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi : Tarihi Türk Ocağı Binası, İnşaata ve Onarıma Dair Anılar (1983), Ankara: Ajans Türk Yayınevi.
Antmen, A. (2005). Türk Sanatında Yeni Arayışlar. Doktora Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi: İstanbul.
Ayvazoğlu, B. (2011). Malik Aksel: Evimizin Ressamı. İstanbul: Kapı Yayınevi.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 23.07.1937 tarih, 030.10.173.155.1 sayılı belge.
Bek, G. ( 2007). 1970-1980 Yılları Arasında Kültürel ve Sanatsal Ortam. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Belge, M. (1983). Kültür. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. (c. 5, ss. 288- 1304). İstanbul: İletişim Yayınları.
Berk, N. (Mayıs 1938a). Resim ve Heykel Müzesi II, Ar Sanat Dergisi, 12-13.
Berk, N. (Haziran 1938b). Resim ve Heykel Müzesi II, Ar Sanat Dergisi, 12-15.
Berk, N. (1983).Türk Resminin Son 15 Yılı, N. Berk ve K. Özsezgin (Yay.Haz.) Cumhuriyet Dönemi Türk Resmi içinde (82-94) . İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Blackman, M. (2007). Unheard voices. London: Corgi Books.
Carr, E.H. (2012). Tarih Nedir? (M. G. Öztürk, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
Confino, A. (1997) Collective Memory and Cultural History: Problems of Methods, The American Historical Review, Vol. 102, No. 5, ss. 1386-1403.
Connerton, P. (1989). How Societies Remember? Cambridge: Cambridge University Press.
Çakaloz, Z. (30 Ekim 1979). Başkent Ressamları bir Ankara Okulu oluşturuyor. Cumhuriyet Gazetesi. s. 8.
Debord, G. (1996) .Gösteri Toplumu ve Yorumlar (A. Ekmekçi ve O. Taşkent, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Doğan, Ç. (2009). Ankara Halkevi Sergileri . Yüksek Lisans Tezi . Ankara Üniversitesi: Ankara.
Duncan, C. (1995). Civilizing Rituals: Inside the Public Art Museum. New York: Rout- ledge.
Gellner,E. (1983). Nations and Nationalism. Oxford: Blackwell Publishing.
Germaner, S. (2009) Serginin Sergisi. İstanbul: MSGSÜ Yayınları.
Giray, K. (2003). Örneklerle Cumhuriyet Dönemi Resim Sanatı. Ankara: Merkez Ban- kasıYayınları.
Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory. Chicago: The University of Chicago Press.
Hobsbawn, E. ve Ranger, T. (1983). The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
İslimyeli, N. (Ocak 1973a). Başketin İlk Güzel Sanatlar Müzesi. Ankara Sanat. 81, 8- 9.
İslimyeli, N. (Ekim 1973b). Anılarlar Elli Yıl. Ankara Sanat. 90, 7-8.
İslimyeli, N. (Mayıs 1974a). Kültür Müsteşarlığı’nda Nöbet. Ankara Sanat. 97, s.5.
İslimyeli, N.(Mayıs 1974b). Başkent Sanat Müzesine Doğru. Ankara Sanat. 97, s.18.
İslimyeli, N. (Mayıs 1976). Şu Mektepler Olmasaydı. Ankara Sanat. 121,4-5.
İslimyeli, N. (Ocak, 1977a). Bir Sanat Olayı: Başkent Resim ve Heykel Müzesi, Ankara Sanat, 129, 18-19.
İslimyeli, N. (Kasım 1977b). Hazin Bir Yıldönümünün Düşündürdükleri. Ankara Sanat. 139, 4-5.
İslimyeli, N. (Şubat 1978) Sanat Müzelerimiz. Ankara Sanat. 142, s. 13.
İslimyeli, N. (Mayıs 1980a). Ankara Resim ve Heykel Müzesi. Ankara Sanat.109, 4-5.
İslimyeli, N. (Eylül 1980b). 1979-1980 Sezonu. Ankara Sanat. 173, 18-20.
Kınaytürk, H. (24 Ekim 1976). Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi 29 Ekim’de Açılacak. Milliyet Gazetesi. s.1.
Kınaytürk, H. (Mayıs 1980). Ankara Resim ve Heykel Müzesi Görkemli Bir Törenle Açıldı. Sanat Çevresi.19, 18-19.
Koçak, O. (2001). 1920’lerden 1970’lere Kültür Politikaları. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm içinde (ss. 370-382), C. II, İstanbul: İletişim Yayınları.
Köksal-Bingöl, A. H. (2011). Türkiye’de Sanatın Kurumsallaşması Sürecinde İstanbul Resim ve Heykel Müzesi. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Köksal, A.H. (2013). Ankara’da Bir Resim ve Heykel Müzesi Kuruluşu Öyküsü. Z. Yasa- Yaman (Yay. Haz.). Ankara Resim ve Heykel Müzesi içinde (ss. 71-91). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Köktürk, M. (Mart 1975). Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi. Ankara Sanat. 107, ss. 16-17.
McClellan, A. (1999). Inventing the Louvre. California: University Of California Press.
MSGSÜ İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Arşivi, 04.03.1980 tarih, 601/1371 sayılı belge.
MSGSÜ İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Arşivi, 14.01.1970 tarihli, sayısı belirsiz belge.
Öndin, N. (2003). Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat:1923-1950. İstanbul: İnsancıl Yayınları.
Önsal, B. (2006). Emergence of Art Galleries in Ankara: A Case Study of Three Pione- erring Galleries in the 1950s. Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Özel, M. (1992). .Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi.Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
Özsezgin, K. (Aralık 1976). 1976 plastik sanatlar açısından eski değer yargılarının yeniden gözden geçirildiği bir yıldı. Milliyet Sanat Dergisi. 212, 27-33.
Özsezgin, K. (Mayıs 1980). Ankara’da Sergiler. Milliyet Sanat Dergisi. 4, 6.
Özsezgin, K. (1982). Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Sanatı Tarihi-III. İstanbul: Tiglat Yayınları.
Özsezgin, K. (1983). 1973-1983 Resim Sanatımızda Verimli Bir Dönem. N. Berk ve K.
Özsezgin (Yay. Haz.) Cumhuriyet Dönemi Türk Resmi içinde (ss.117-131), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Özyürek, E.(Yay. Haz.) (2001) Hatırladıkları ve Unuttuklarıyla Türkiye’nin Toplumsal Hafızası. İstanbul: İletişim Yayınları.
Preziosi, D. (2006). Art History and the Museology: Rendering the Visible Legible. S. MacDonald (Ed.). A Companion to Museum Studies içinde (ss. 50-64). Malden: Blackwell Publishing.
Resim ve Heykel Galerisi (Birinciteşrin 1938), Ar Dergisi, 6-9.
Shaw,W. (2004). Osmanlı Müzeciliği. (E. Soğancılar, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Smith, A. (2003). Ulusların Etnik Kökeni. (S. Bayramoğlu ve H. Kendir, Çev.).İstanbul: Dost Kitapevi.
T.C. Kültür Bakanlığı, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü Arşivi: 17 Haziran 1975 tarihli ve 311/1927 sayılı belge.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Mürürü Arşivi: 31 Ocak 1980 tarih ve 02.4/630.92/06 sayılı belge: Makam Oluru.
T. C. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği Arşivi: 15 Nisan 1980 tarih ve 4-412 sayılı belge.
T.C. Kültür Bakanlığı, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü Arşivi: Tarihsiz ve sayısız rapor taslağı.
Tan, A. C. (Ağustos 1978). Yurt ve Dünyadan Haberler. Ankara Sanat.148, 25.
Tan, A. C. (Mayıs 1976a). Yurt ve Dünyadan Haberler. Ankara Sanat. 122, 27.
Tan, A. C. (Eylül 1976b). Yurt ve Dünyadan Haberler. Ankara Sanat. 126, 30-31.
Tekeli, İ. (1998). Atatürk Türkiyesi’nde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. Arreda- mento Mimarlık: Tasarım Kültürü Dergisi. 10, ss. 61-63.
Üren, E. (Nisan 1969). Enstantaneler. Ankara Sanat. 36, 6-7.
Üren, E. (Nisan 1973a). Enstantaneler.Ankara Sanat. 84, s.6.
Üren, E. (Ekim 1973b). Cumhuriyetimizin 50. Yılını Karşılarken. Ankara Sanat. 90, s.6.
Üren, E. (Ağustos 1975a) Enstantaneler. Ankara Sanat. 112, 6-7.
Üren, E. (Aralık 1975b). Enstantaneler. Ankara Sanat. 116, 6-7.
Üren, E. (Şubat 1976a) Enstantaneler. Ankara Sanat. 118, 6-7.
Üren, E. (Nisan 1976b). Enstantaneler. Ankara Sanat. 121, 6-7.
Üren, E. (Mayıs 1976c). Enstantaneler. Ankara Sanat. Mayıs, 122, 6-7.
Üren, E. (Ağustos 1978a). Enstantaneler. Ankara Sanat. 148,s. 5.
Üren, E. (Kasım 1978b). Enstantaneler. Ankara Sanat.151,s. 5.
Üren, E. (Temmuz 1980a). Enstantaneler.Ankara Sanat. 171, s. 5.
Üren, E. (Ağustos 1980b). Enstantaneler. Ankara Sanat. 172, s.6.
Üren, E. (Şubat 1981). Enstantaneler. Ankara Sanat. 178,s. 5.
Üren, E. (Eylül 1982). Ankara’dan İzlenimler. Sanat Çevresi.47,s.37.
Üstünipek, M. (Eylül 1999). 1923-1950 Yılları Arasında Açılan Sergiler. Türkiye’de Sanat. 40, 40-49.
Weedon, C. ve Jordan, G. (2012). Collective Memory: Theory and Politics.Social Semiotics. Vol. 22, No. 2, ss.143-153.
Yasa-Yaman, Z. (2011). Suretin Sireti. İstanbul: Pera Müzesi Yayınları.
Yasa-Yaman, Z. (2012). Ankara’da Bir Milli Müze Serüveni. Z. Yasa-Yaman (Yay. Haz.). Ankara Resim ve Heykel Müzesi içinde (ss-35-71). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Yasa-Yaman, Z. (2013). İmparatorluktan Cumhuriyete Sanat. Z. Yasa-Yaman (Yay. Haz.). Ankara Resim ve Heykel Müzesi içinde (ss 91-221). Ankara: Kültür Bakanlığı.