Domuztepe'de Bulunan Halaf Dönemi Mühürlerinin Tipolojik Özellikleri ve Sosyal İşlevleri

Güneybatı Asya Geç Neolitik Dönemine (yaklaşık MÖ 7000-5000) dair arkeolojik çalışmalarda mühür ve benzeri nesneler, genellikle tarıma dayalı artı ürünün ortaya çıkışıyla beraber geliştiği düşünülen mülkiyet kontrolünün göstergesi olarak yorumlanmaktadır. Ancak, bu yorum mühürlerin buluntu bağlamlarına veya tipolojisine dayalı çalışmalardan çok, kentleşmenin öncülü kabul edilen gelişmelerin bu dönemde ortaya çıkmış olduğuna dayalı bir beklentinin varsayımlarına dayalıdır. Bir Geç Neolitik-Halaf (MÖ 6000-5200) yerleşimi olan Domuztepede bulunan mühür ve benzeri nesneleri tipolojik, mekânsal ve kronolojik yöntemlerle inceleyen çalışma, mühür ve benzeri objelerin işlevlerine farklı bir bakış açısı getirmektedir. Domuztepede 1995-2011 yılları arasında yapılan kazılarda yaklaşık 180 adet mühür ve benzeri nesne bulunmuş, bunların içerisinde kırık veya yarı-işlenmiş durumda olanlar bir çıkarıldığında, toplam 130 adet mühür imge ve imge yüzeyi geometrisi arasındaki ilişkilere göre sınıflandırılmış, bu esnada objenin genel formu, kulp tipi ve hammaddesi de not edilmiştir. Bu çerçevede, mühür ve benzeri objelerde kullanılan imge-form tercihlerinin sınırlı bir set kapsamında bulunduğu görülmektedir ve 15 adetinin zoomorfik ve antropomorfik ögeler taşıdığı, 115 adetinin ise ilk bakışta anlamlandırılamayan soyut imgelerden oluştuğu tespit edilmektedir. Antropomorfik ve zoomorfik imgelerin, Erken Neolitik Dönemde kullanılan bazı imgelerle benzerliği hemen farkedildiği gibi, çalışılan tüm tiplerin birbirleriyle form ve imgeler üzerinden kurulan semiyotik bağlamlı bir ilişki ağı içinde olduğu da anlaşılmaktadır. Çalışma, bu gözlemlere dayanarak, mühür ve benzeri nesnelerin birçok kişinin uzun zamandır aşina olduğu, ancak zaman içinde dönüşerek Geç Neolitik Dönemin yeni sosyal ortamında küçük ve taşınabilir nesnelerle ifade edilmeye başlanan bir anlatının parçaları olduğunu iddia etmektedir. Mühürlerde görülen birçok imgenin, Geç Neolitik Dönemin boyalı seramiklerinin bezemesinde yoğun bir biçimde kullanılması ve mühür imgeleminin figürinlerle ortak özellikler göstermesine dayanarak; mühürler, figürinler ve çanak-çömlek arasında da birbirine gönderme yapan bir semiyotik ilişki ağının varlığına işaret eden çalışma; tüm bu nesnelerin, topluluğun sembolik inşasında etken rol oynadıklarını iddia etmektedir. Bu çerçevede mühür ve benzeri objeler, makro ölçekte bir kolektif inanç göstergesi olarak; mikro ölçekte ise bu inancın toplumsal cinsiyet ve hane yapılanmasıyla ilgili kültürel kodlarını düzenleyen nesneler olarak gündeme gelmektedir. Mühürleme işlemi ise, yemek veya diğer ürünlerin kabul gören kültürel kurallara uygun hazırlandığına dair bir işaretleme biçimi olarak değerlendirilmektedir.

Typological Features and Social Function of Halaf Period Seals from Domuztepe

In the archaeological research concerning the Southwest Asian Late Neolithic Period (ca. 7000-5000 BC), sealsand similar objects are often interpreted as an indication of property control that is assumed to have developed with the emergence of agriculture and surplus production. However, this interpretation may sometimes be based on an assumption, rather than a detailed spatial and iconographic evaluation. Through a typological, spatial and iconographic examination of evidence from the Late Neolithic-Halaf site of Domuztepe (6500-5200 BC), this article attempts to bring a different perspective to the function of seals and similar objects. During the excavations conducted at Domuztepe between the years 1995-2011, approximately 180 seals and related objects were recovered. When the broken or semi-finished objects are removed from this count, a total of 130 objects have been classified according to the relationship between the image and the image bearing surface geometry; as the overall form, handle type and raw material have been duly noted. In this context, it has been observed that a total of 15 naturalistically shaped objects carry zoomorphic and anthropomorphic themes, while the remaining 115 items are composed of a limited set of abstract image themes that are difficult make sense of, at a first glance. Through the iconographic analyses, the similarities between the anthropomorphic and zoomorphic images of the Early Neolithic Period and the naturalistic seal imagery are immediately noticeable. More importantly, it is also observed that the abstract imagery is interlinked to the zoomorphic and anthropomorphic forms through a semiotic relationship. Based on these observations, this study suggests that seals and similar objects of the Later Neolithic Period may be associated with a historically rooted oral narrative that is familiar to many people since the Early Neolithic Period; however, this narrative would appear to have transformed through time and began to be expressed by small and portable objects in the new social contexts of the Later Neolithic Period. The iconographic analysis also notes the existence of common iconographic elements shared between a number of other small and portable objects of the Later Neolithic Period, namely the decorated pottery, figurines. Such an observation suggests that all of these objects may have functioned with reference to each other in the symbolic construction of social relations, which may be identified at many interlinked scales, such as personhood, household and wider scales of community formation. Ultimately, it is suggested that the seals and similar image bearing objects of the Later Neolithic indicate an adherence to the general codes of a collective belief system at the macro scale, while these objects may have regulated specific cultural codes of gender and household structure, at the micro scale. In this context, the practice of sealing may be more properly identified as an outcome of a need to signify preparation of food or other products according to commonly accepted cultural codes.

PDF

___

Akkermans, P. M. M. G. ve Duistermaat, K. (1997). Of storage and nomads: the sealings from Late Neolithic Sabi Abyad, Syria. Paleorient, 22, 2: 1732.
Akkermans, P. ve Duistermaart, K. (2004). More seals and sealings from Neolithic Tell Sabi Abyad, Syria. Levant. 36: 1-11.
Akkermans, P. M. M. G. ve Schwartz, G. (2003). The archaeology of Syria: From complex hunter-gatherers to early urban societies (16000300 BC). Cambridge: Cambridge University Press.
Akkermans, P. M. M. G. ve Verhoeven, M. (1995). An image of complexity: The burnt village at Late Neolithic Sabi Abyad, Syria. American Journal of Archaeology, 99: 5-32.
Atakuman Eissenstat, Ç. (2004). Ritualization of settlement: Conditioning factors of spatial congruity and temporal continuity during the Late Neolithic of Southeastern Anatolia. Los Angeles: University of California.
Atakuman, Ç. (2013). Deciphering later Neolithic stamp seal imagery of Northern Mesopotamia. Documenta Praehistorica, 40: 247264.
Atakuman, Ç. (2014a). Architectural discourse and social transformation during the early Neolithic of South-east Anatolia, Journal of World Prehistory, 27: 1-42.
Atakuman, Ç. (2014b). Neolitik Süreci yeniden tanımlamak: Güneydoğu Anadolu Neolitiğinde mekan kurgusu ve sosyal ilişkiler. Ö. Çevik ve B. Erdoğu (ed.), Tematik Arkeoloji Serisi 1: Yerleşim Sistemleri ve Mekan Analizi içinde (ss. 191-216). İstanbul: Ege Yayınları.
Atakuman, Ç. (2015). Kuzey Mezopotamya Prehistoryasının terminolojik sorunlarına tarihsel bir yaklaşım, Anadolu Prehistoryası Araştırmaları Dergisi, 1: 47-71.
Atakuman, Ç. ve Erdem, D. (2015). Geç Neolitikte zaman, mekan ve rituel: Domuztepede insan, mekan ve nesne gömüleri. A. Baysal (editor), Tematik Arkeoloji Serisi 2: İletişim Ağları ve Sosyal Organizasyon içinde (ss.143-174). İstanbul: Ege Yayınları.
Bıçakçı, E., Godon M. ve Çakan Y. G. (2012). Tepecik-Çiftlik. M. Ozdoğan, N. Başgelen, ve I. Kuniholm (ed.), The Neolithic in Turkey: Central Turkey içinde (ss. 31-70). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Campbell, B. (2012). Stone Bowls in the Halaf: Manufacture, function and breakage at Domuztepe. O. P. Nieuwenhuyse, R. Bernbeck , P.M.M.G. Akkermans and J. Rogash (ed.), Interpreting the Late Neolithic of Upper Mesopotamia içinde (ss.241-250). Turnhout: Brepols.
Campbell, S. (2000). The Burnt House at Arpachiyah: A Reexamination. Bulletin of American Schools of Oriental Research, 318: 1-40.
Campbell, S. (2008). Feasting and dancing: Gendered representation and pottery in Later Mesopotamian prehistory.
D. Bolger (ed.), Gender Through Time in the Ancient Near East içinde (ss. 53-76). Lanham, MD: Altamira.
Campbell, S. (2010). Understanding Symbols: Putting meaning into the painted pottery of Prehistoric Northern Mesopotamia. D. Bolger ve L.C. Maguire (ed.) The Development of Pre-State Communities in the Ancient Near East: Studies in Honour of Edgar Peltenburg içinde (ss. 147-155). Oakville. Ct.: OxBow Books.
Campbell, S. ve Fletcher, A. (2012). Scale and integration in Northern Mesopotamia in the early 6th Millennium cal. BC. O. P. Nieuwenhuyse, R. Bernbeck, P.M.M.G. Akkermans ve J. Rogash (ed.), Interpreting the Late Neolithic of Upper Mesopotamia içinde (ss. 39-50 ). Turnhout: Brepols.
Campbell, S., Carter, E., Healey, E., Anderson, S., Kennedy, A. ve Whitcher, S. (1999). Emerging complexity on the Kahramanmaraş plain, Turkey: the Domuztepe project, 199597. American Journal of Archaeology, 103: 395418.
Carr J.C. ve E. Neitzel (ed.), (1995). Style, society and person: Archaeological and ethnological perspectives. New York: Plenum Press.
Carter, E., Campbell, S. ve Gauld, S. (2003). Elusive complexity: new data from Late Halaf Domuztepe in South Central Turkey. Paleorient, 29, 2: 117133.
Carter, E. (2010). The Glyptic of the Middle-Late Halaf Period at Domuztepe, Turkey. Paléorient, 36, 1: 159-177.
Cauvin, J. (2000). The Birth of the Gods and the Origins of Agriculture. Cambridge: Cambridge University Press.
Collet, P. (1996). The Figurines. P. M. M. G. Akkermans (ed.), Tell Sabi Abyad: The Late Neolithic Settlement, Vol. 2 içinde (ss. 403-414). Istanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut.
Costello, S. K. (2011). Image, memory and ritual: Re-viewing the antecedents of writing. Cambridge Archaeological Journal, 21, 2: 247262.
Denham, S. (2013). The meanings of late Neolithic stamp seals in North Mesopotamia. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Manchester: University of Manchester.
Dobres, M. A. (2000). Technology and social agency: outlining a practice framework for archaeology. Oxford: Blackwell Publishers.
Duistermaat, K. (1996). The seals and sealings. P. M. M. G. Akkermans (ed.), Tell Sabi Abyad: The Late Neolithic Settlement, Vol. 2 içinde (ss. 339-340). Istanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut.
Duistermaat, K. (2012). Private Matters. The Emergence of sealing practices in Neolithic Syria. O. Nieuwenhuyse, R. Bernbeck, P.M.M.G. Akkermans ve J. Rogasch (ed.), Interpreting the Late Neolithic of Northern Mesopotamia içinde (ss. 315-322). Belgium: Brepols Publishers.
Englund, R. (2004). The state of decipherment of proto-Elamite. S.D. Houston (ed.), The First Writing: Script Invention as History and Process içinde (ss. 100-149). Cambridge: Cambridge University Press.
Flannery, K. V. (2002). The origins of the village revisited: From nuclear to extended households. American Antiquity, 76, 3: 417433.
Forest, J. D. (1996). Mesopotamie: Lapparition de letat. Paris: Editions Paris-Mediterranee.
Frangipane, M. (2000). The development of administration from collective to centralized economies in the Mesopotamian world: the transformation of an institution from system-serving to self-serving. G. Feinman ve L. Manzanilla (ed.), Cultural evolution: Contemporary viewpoints fundamental issues in archaeology içinde (ss. 215-232). New York: Kluwer Academic/Plenum.
Frangipane, M. (2007). Different types of egalitarian societies and the development of inequality in early Mesopotamia. World Archaeology, 39, 2: 151-176.
Gell, A. (1998). Art and Agency: An anthropological theory. Oxford: Oxford University Press.
Hauptman, H. (2007). Nevalı Çori ve Urfa Bölgesinde Neolitik Dönem. M. Özdoğan, N. Başgelen (ed.), Türkiyede Neolitik Dönem içinde (ss.117-132) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Hauptmann, H. (2011). The Urfa region. M. Özdoğan, N. Başgelen, and I. Kuniholm (ed.), The Neolithic in Turkey: The Euphrates basin içinde (ss. 85-138). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Hodder, I. (2012). Entangled: An archaeology of the relationships between humans and things. John Wiley & Sons.
Hodder, I. ve Meskell, L. (2011). A curious and sometimes a trifle macabre artistry: Some aspects of symbolism in Neolithic Turkey. Current Anthropology, 52, 2: 235263.
Ingold, T. (2011). Introduction. T. Ingold (ed.), Redrawing Anthropology: Materials, Movements, Lines içinde (ss. 1-20). Anthropological Studies of Creativity and Perception, Ashgate.
Kuijt, I., Guerrero E., Molist M., ve Anfruns, J. (2011). The changing Neolithic household: Household autonomy and social segmentation, Tell Halula, Syria. Journal of Anthropological Archaeology, 30: 502522.
Makkay, J. (1984) Early Stamp Seals in South-East Europe. Budapest: Akademiai Kiado. Mallowan, M. E. L. ve Rose, J. C. (1935). Excavations at Tell Arpachiyah. Iraq , 2: 1178.
Mellaart, J. (1975). The Neolithic of the Near East. London: Thames and Hudson. Nieuwenhuyse, O. (2007). Plain and Painted Pottery: The Rise of Late Neolithic Ceramic Styles on the Syrian and Northern Mesopotamian Plains. Leiden: Brepols.
Nissen, H-J., Damerow P. ve Englund R. (1993). Archaic Bookkeeping: Early Writing and Techniques of Economic Administration in the Ancient Near East. Chicago IL: The University of Chicago Press.
Oppenheim, M. von. (1943). Tell Halaf, vol. 1: Die prähistorischen Funde. Bearbeitet von Hubert Schmidt. Berlin: Walter de Gruyter.
Özdoğan M. (2007). Mezraa Teleilat, M. Özdoğan and N. Başgelen (ed.), Türkiyede Neolitik Dönem içinde (ss.159-194). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Özdoğan, M., Başgelen, N. (2007). 12000 yıl önce: Uygarlığın Anadoludan Avrupaya Yolculuğunun Başlangıcı, Neolitik Dönem. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Özkaya, V. ve Coşkun, A. (2011). Körtik Tepe. M. Özdoğan, N. Başgelen ve I. Kuniholm (ed.), The Neolithic in Turkey: The Tigris basin içinde (ss. 89-127). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Pittman, H. (1994). Towards an understanding of the role of glyptic imagery in the administrative systems of proto-literate greater Mesopotamia. P. Ferioli, E. Fiandra, G.G. Fissore ve M. Frangipane (ed.), Archives before writing. Proceedings of the international colloquium, Oriolo Romano, Oct. 2325, 1991 içinde (ss. 177-203). Rome: Scriptorium.
Pollock, S. (2011). Making a difference:Mortuary practices in Halaf times. A. Baadsgaard, A. Boutin, ve J. Buikstra (ed.), Breathing New Life into the Evidence of Death: Contemporary Approaches to Bioarchaeology içinde (ss. 29-54). Santa Fe: School of Advanced Research Press.
Postgate, N. (2005). New angles on early writing. Cambridge Archaeological Journal, 15, 2: 275280.
Prijatelj, A. (2007). Digging the Neolithic Stamp-Seals of SE Europe from Archaeological Deposits, Texts and Mental Constructs. Documenta Praehistorica, XXXIV: 231-256.
Schmandt-Besserat, D. (1996). How Writing Came About? Austin TX: University of Texas Press.
Schmidt, K. (2007). Göbekli Tepe: En Eski Tapınağı Yapanlar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Tsuneki, A. (2011). A glimpse of human life from the Neolithic cemetery at Tell el-Kerkh, Northwest Syria. Documenta Praehistorica, XXXVIII: 83-95.
Türkcan A.U. (2005). Clay Stamp Seals. Çatalhöyük Archive Reports, 2005. Online http://www.catalhoyuk.com/ archive_reports/2005/ar05_30.html
Türkcan, A. U. (2006). Some Remarks on Çatal Höyük stamp seals. Changing materialities at Çatalhöyük; Reports from 1995-1999 seasons, 5: 175-185.
Umurtak, G. (2000). Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağlarda Burdur-Antalya Bölgesi Mühürcülüğü Üzerine Bazı Gözlemler, Adalya, IV: 1-20.
Verhoeven, M. (2002). Ritual and ideology in the Pre-Pottery Neolithic B of the Levant and southeast Anatolia. Cambridge Archaeological Journal, 12, 2: 233258.
Wengrow, D. (1998). The changing face of clay: continuity and change in the transition from village to urban life in the Near East. Antiquity, 72: 78395.
Wengrow, D. (2001). The evolution of simplicity: aesthetic labour and social change in the Neolithic Near East. World archaeology, 33, 2: 168-188.
Wengrow, D. (2008). Prehistories of Commodity Branding. Current Anthropology 49, 1: 7-34
Wickede, A. von. (1990). Prahistorische Stempelglyptic in Vorderasien. Munich: Profil Verlag.
Wobst, H. M. (1977). Stylistic Behavior and Information Exchange. E. H. Cleland (ed.), For the Director: Research Essays in Honor of James B. Griffen içinde (ss. 317-342). Ann Arbour: University of Michigan Museum of Anthropology, Anthropological Papers.