İSLAM HUKUKUNDA MALLA İLGİLİ SULH ANLAŞMASI

İslam Hukukunda malla ilgili sulh anlaşması, insanlar arasında çeşitli sebeplerle ortaya çıkan ihtilaf ve çekişmelerin, karşılıklı anlaşarak sulh yoluyla çözüme kavuşturulmasıdır. Allah (c.c), Kur’an-ı Kerim’de sulhta büyük hayırlar bulunduğunu belirtmiş, Allah Rasulü (s.a.s) de helâlı haram, haramı da helâl kılmadığı sürece sulhun caiz bir muamele olduğunu bildirmiş, huzuruna gelen davalarda taraflara aralarındaki anlaşmazlığı sulh yoluyla çözmeleri konusunda tavsiyede bulunmuştur. Müslümanlar sulhla ilgili bu emir ve tavsiyelere uyarak, aralarında meydana gelen ihtilafları mümkün mertebe sulh yoluyla çözmek için gayret göstermişlerdir. Bu anlamda mahkemeye intikal eden davalarda taraflara sulh yoluyla karşılıklı anlaşmaları tavsiye edilmiştir. Hatta Osmanlı zamanında, davaların mahkemeye gitmeden halledilmesi için mahallelerde sulh meclisleri oluşturulmuştur. Böylelikle davaların azımsanmayacak bir kısmı sulh yoluyla çözüme kavuşturulmuş ve netice olarak da taraflar birbirine düşman değil, dost olmuşlardır. Hem fertler arasında hem de toplum içerisinde huzur ve barışın sağlanmasında, ekonomik ve sosyal hayatın gelişmesinde İslam Hukukundaki Sulh Akdinin önemli bir katkısı vardır. Malın el değiştirdiği akitlerle ilgili davalarda sulh olurken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ise, faiz yasağına uygun hareket etmektir.

Anahtar Kelimeler:

Sulh, Akit, Mal, İhtilaf, Anlaşma

MAGISTRATE AGGREMENT ON FINANCIAL ISSUES OF ISLAMIC LAW

Magistrate aggrement on financial issues of islamic law is the resolution of the conflicts peacefuly between people related to goods for various reasons by mutual aggrement of parties. God on Quran indicate that there is great goodness on magistrate. The prophet also said that magistrate is permissible without making lawful(helal) unlawful(haram) and making unlawful(haram) lawful(helal) and he encouraged the people about their conflicts to resolve peacefully. Muslims strive to resolve their conflicts peacefully as far as possible by obeying these orders. In this sense it is recommended to solve the conflicts by magistration. Even, in the Ottoman practice, magistrates councils established neighborhoods, through the magistrates' court cases, the parties were advised of mutual agreements. Thus, a substantial portion of cases, resolved through settlement, eventually the parties to each other not as enemies, but as friends separated. Both among the individuals and in the community in ensuring comfort and peace, in developing and revivaling of economic and social life, there is an important contribution of Labor Contract Magistrate of islamic law. Covenants contained in cases related to the goods changing hands, while magistrate, the important point to note is the prohibition of interest.

Keywords:

Magistrate, covenant, goods, conflict, agreement.,

PDF

___

AbdulMevcûd, Adil Ahmed, “ve diğerleri”, Tekmiletü’l-Mecmû’ Şerhu’l- Mühezzeb, I-XXVII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1428/2007.
Âbî, Salih Abdu’s-Semî’, Cevâhiru’l-İklîl, I-II, el-Mektebetü’s-Sekâfiyye, Beyrut, t.y.
Adevî, Safau’d-Davvî Ahmed, İhdâu’d-Dîbâce bi Şerhi Süneni İbni Mâce, I-V, 1. b., Mektebetü Dâri’l-Yakîn, Bahreyn, 1422/2001.
Ahterî, Mustafa b. Şemseddin el-Karahisarî, Ahteri Kebîr, I-II, Matbaa-ı Âmira, İstanbul, 1310/1895.
Alîş, Muhammed, Şerhu Minehı’l-Celîl alâ Muhtasari’l-Allâme Halîl, I-IV, Dâru Sâdır, b.y., t.y.
Ali Haydar Efendi, Eminefendizâde Küçük, Düreru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l- Ahkâm, I-IV, Hukuk Matbaası, b.y., 1330/1910.
Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah. b. sehl, el-Furûk fi’l-Luğa, Thk. Cemal Abdulganî Mudgameş,2. b.,Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1427/2006.
Atar, Fahrettin, İslâm İcra ve İflâs Hukuku, Yıldızlar Matbaacılık, İstanbul, 1990.
Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye, I-XII, 2. b., Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1411/1990.
Bâbertî, Ekmelü’d-Dîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd (ö. 786/1384), el- Inâye Şerhu’l-Hidâye, I-VI, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1428/2007.
Belâzürî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Yahya b. Câbir, b. Davud, Fütûhu’l-Büldân, Thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ’, Müessesetü’l-Meârif, Beyrut, 1407/1987.
Boynukalın, Ertuğrul, İslâm Hukukunda Sulh, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1992.
Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed, Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el- Bezdevî, I-IV, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
Buharî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 256/869), el-Câmiu’s-Sahih, I- VIII, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdris, Keşşâfu’l-Kınâ’ ani’l-İknâ’, I-XV, Thk. Komisyon, 1. b., Vezâratü’l-Adl fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suûdiyye, 1427/2006.
Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer, el-Büceyrimî ale’l-Hatîb, I-V, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1417/1996.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Ahkâmu’l-Kur’an, I-III, 3. b., Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1428/2007.
Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-Arabiyye, I-VI, Thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr,3. b., Dâru’l-Ilm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1404/1984.
Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed b. İyâz (ö. 1360/1841), Kitabu’l-Fıkh ale’l- Mezâhibi’l-Erbaa,I-IV,Dâru’l-Fikr, Beyrut, t.y.
Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf, Kitabu’t-Ta’rifât, Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşlî, 2. b., Dâru’n-Nefâis, Beyrut, 1428/2007.
Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Abdu’l-Melik b. Abdullah b. Yusuf, Nihâyetü’l- Matlab fî Dirâyeti’l-Mezheb, I-XVII, 1. b., Dâru’l-Minhâc, Cidde, 1428/2007.
Derdîr, Ebu’l-Berakât Amed b. Muhammed b. Ahmed, eş-Şerhu’s-Sagîr alâ Akrabi’l-Mesâlik ilâ Mezhebi’l-İmâm Mâlik, I-IV, Dâru’l-Meârif, Kahire, t.y.
Devellioğlu, Ferit, Lûgat, 11. b., Aydın Kitabevi, Ankara, 1993.
Dumlu, Ömer, Kur’ân’da Salâh Meselesi, 3. b., DİB Yayınları, Ankara, 2009.
Düceylî, Ebû Abdullah el-Hüseyn b. Yusuf b. Muhammed b. Ebi’s-Seriy, el-Vecîz fi’l-Fıkhı alâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Mektebetü’r-Rüşd, Mekke, t.y.
Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889), Kitabü’s-Sünen, I-IV, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
Ebu’l-Bekâ, Eyyub b. Musa el-Hüseynî el-Kufevî, el-Külliyyât, 2. b., Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413/1993.
Emîl Bedî’ Yakup, el-Mu’cemu’l-Mufassal fî Şevâhidi’l-Luğati’l-Arabiyye, I- XIV, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1417/1996, c. II, s. 118.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 2. b., Ensar Neşriyat, İstanbul, 2005.
Eşkar, Muhammed Süleyman Abdullah, el-Mücellâ fi’l-Fıkhı’l-Hanbelî, I-II, 1. b., Dâru’l-Kalem, Dımaşk, 1419/1998.
Eyüp Sabri Paşa, Kâbe ve Mekke Tarihi (Mir’ât-ı Mekke), Sadeleştiren: Osman Erdem, Fâtih – Osmanlı Yayınevi, İstanbul, t.y.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-Luğa, I-XVII, Thk. Abdulkerîm el-İzbâdî, b.y., t.y.
Feyyûmî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l-Munîr fî Garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr, 1. b., Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Beyrut, 1431/2010.
Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Yakub, el-Kâmûsu’l-Muhît, I- IV, 1. b., Dâru ihyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1412/1991.
Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman el-Halil b. Ahmed b. Amr b. Temîm el- Ferâhîdî (el-Fürhûdî), Kitabu’l-Ayn, I-VIII, Thk. Mehdi el-Mahzûmî – İbrahim es-Sâmirâî, Dâru’l-Hilâl, b.y., t.y.
Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, el-Haraşî Şerhu Muhtasari’l- Halil, I-VIII, Dâru Sâder, Beyrut, t.y.
Hıcâvî, Ebu’n-Necâ Şerefüddîn Musa b. Ahmed b. Sâlim el-Makdîsî, el-İknâu fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, I-IV, Thk. Abdullatîf Muhammed Musa es- Subkî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, t.y.
Hımıdî, Abdurrahman İbrahim Abdulaziz, el-Kadâ’ ve Nizâmuhu fi’l-Kitab ve’s- Sünne, Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Mekke, 1409/1989.
Hırakî, Ebu’l-Kâsım Ömer b. el-Hüseyn b. Abdullah, Metnü’l-Hırakî alâ Mezhebi Ebî Abdillah Ahmed b. Hanbelî’ş-Şeybânî, 1. b., Dâru’s-Sahâbeti li’t-Turâs, Tanta, 1413/1993.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer, Reddu’l-Muhtâr ale’d-Durri’l-Muhtâr, I- XIV, Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvad, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1423/2003.
İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. El-Hasen el-Ezdî, Cemheretü’l-Luğa, I-III, Thk. Remzi Münir Ba’lebekî, 1. b., Dâru’l-Ilm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1987.
İbn Ferhûn, Ebu’l-Vefâ Burhanuddîn İbrahim b. Ali b. Muhammed, Tebsıratü’l- Hukkâm fî Usuli’l-Akdiye ve Menâhici’l-Ahkâm, I-II, 1. b., Mektebetü’l- Külliyâti’l-Ezheriyye, Kâhire, 1406/1986.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî, el-Muhallâ, I-XI, 1. b., Matbaatu’n-Nehda, Mısır, 1350/1931.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, I- XV, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî – Abdulettâh Muhammed el- Hulv, 3. b., Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 1417/1997.
----------, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed, el-Kâfî, I-VI, Thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru Hecer, b.y., t.y.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 275/888), Sünen, I- II, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, I- XVIII, 2. b., Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî - Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, Beyrut, 1417/1997.
İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrahim b. Muhammed b. Abdullâh er- Râmînî ed-Dımaşkî, el-Mübdi’ fî Şerhi'l-Mukni’, I-VIII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
İbn Nasr, Ebû Muhammed Abdu’l-Vehhâb Ali, el-Meûne alâ Mezhebi Âlimi’l- Medîne, I-II, Thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail, 1. b., Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1998.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Hafîd (ö. 595/1198), Bidayetü’l- Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, I-II, 6. b., Dâru’l-Marife, b.y., 1402/1982.
İbnu’l-Cevzî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Yusuf b. Abdurrahman b. Ali et-Teymî el-Bekrî, el-Mezhebü’l-Ahmed fi’l-Mezhebi’l-İmâm Ahmed, 2. b., Dâru’l- Müessseseti’s-Saîdiyye, Riyad, 2002.
İmrânî, Ebu’l-Hüseyn Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim (ö. 558/1163), el-Beyân fî Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, I-XIV, 1. b., Dâru’l-Minhâc, Beyrut, 1421/2000.
İsfehânî, Râgib, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’an, Thk. Safvan Adnan Davûdî, 4. b., Dâru’l-Kalem – ed-Dâru’ş-Şâmiye, Dımaşk – Beyrut, 1430/2009.
Kâdızâde Efendi, Şemsuddîn Ahmed b. Kûder, Netâicu’l-Efkâr fî Keşfi’r-Rumûz ve’l-Esrâr (Tekmiletü Şerhi Fethi’l-Kadîr), I-X, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
Karâfî, Şihabuddîn Ahmed b. İdris, ez-Zehîra, I-XIV, 1. b., Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1994.
Kâsânî, Alauddîn Ebu Bekr b. Mes’ud (ö. 587/1191), Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş- Şerâi’, I-X, Thk. Ali Muhammed Muavvıd – Adil Ahmed Abdulmevcûd, 2. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
Kudûrî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Ca’fer, Muhtasaru’l- Kudûrî fi’l-Fıkhı’l-Hanefî, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
Leknevî, Muhammed b. Nizâmüddîn Muhammed es-Sehâlevî, Fevâtihu’r- Rahamût bi Şerhi Müsellemi’s-Sübût, I-II, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1423/2002.
Meccâcî, Muhammed Sukhâl, el-Mühezzeb mine’l-Fıkhı’l-Mâlikî ve Edilletüh, I- III, 1. b., Dâru’l-Va’y – Dâru’l-Kalem, Dımaşk - er-Ruveybe, 1431/2010. Mecelle.
Merdâvî, Ebü'l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleyman b. Ahmed, el-İnsâf fî Ma’rifeti’r- Râcihi mine’l-Hilâf, I-XII, 2. b., Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
Merginânî, Ali b. Bekr, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, I-VIII, İdâratü’l- Kur’an ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, Karaçi, 1417/1996.
Mevsılî, Ebu’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmud, el-İhtiyâr li Ta’lili’l- Muhtâr, I-IV, Thk. Şuayb el-Arnaût – Ahmed Muhammed Berhûm – Abdullatîf Hirzullah, 1. b., Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Dımaşk, 1430/2009.
Mevvâk, Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf b. Ebi'l-Kâsım el-Abderî el-Gırnâtî, et-Tâc ve'l-İklîl li Muhtasari’l-Halil, I-VIII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416/1994.
Meydânî, Abdulganî b. Talip, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, I-IV, el-Mektebetü’l- İlmiyye, Beyrut, t.y.
Mubarekfûrî, Muhammed Abdurrahman b. Abdurrrahîm (ö. 1353/1935), Tuhfetü’l-Ahvezî bi Şerhi Câmiı’t-Tirmizî, I-X, Dâru’l-Fikr, b.y., t.y.
Muğniye, Muhammed Cevad, Fıkhu’l-İmâm Ca’feri’s-Sâdık, I-VI, 5. b., Dâru’l- Cevâd, Beyrut, 1404/1984.
Münâvî, Muhammed Abdurraûf, et-Tevkîf ala Mühimmâti’t-Teârîf, Thk. Muhammed Rıdvân er-Râye, 2. b., Dâru’l-Fikri’l-Muâsır – Dâru’l-Fikr, Beyrut – Dımaşk, 1423/2002.
Müslim, Ebu’l-Hüseyn İbnu’l-Haccâc (ö. 261/874), Sahihu Müslim, I-V, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
Necdî, Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım el-Âsımî, Haşiyetü’r-Ravdı’l- Murbi’ Şerhu Zâdi’l-Mustakni’, I-VII, 1. b., el-Metâbiu’l-Ehliyye, b.y., 1398/1976.
Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref, Ravdatu’t-Tâlibîn, I-VIII, Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd – Ali Muhammed Muavvid, Dâru Alemi’l-Kütüb, Beyrut, 1423/2003.
Ramlî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc, I-VIII, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1404/1984.
Sâmî, Şemşeddin. Kâmus-u Türkî, Dersaâdet, İstanbul, 1317.
Sâvî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Halvetî, Bulğatü’s-Sâlik li Akrabi’l- Mesâlik, I-IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, t.y.
Sehârenfûrî, Halil Ahmed (ö. 1346/1927), Bezlu’l-Mechûd fî Halli Ebî Davud, I- XX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâuddîn Muhammed b. Ahmed (ö. 539/1144), Tuhfetü’l- Fukahâ, I-III, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1405/1984.
Sendubî, Hasan, Şerhu Divani İmrui’l-Kays, Mısır, t.y.
Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed (ö. 483/1090), el-Mebsût, I-XXXI, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1409/1989.
-----------, el-Mebsût, Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Nüshası, No: 384.
Şâfiî, Muhammed b. İdris, el-Ümm, I-XI, 1. b., Dâru’l-Vefâ, el-Mensûra, 1422/2001.
Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali, el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, I-III, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416/1995.
Şirbînî, Şemsuddîn el-Hatib Muhammed b. Muhammed, Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meâni Elfâzı’l-Minhâc, I-IV, 1. b., Dâru’l-Marife, Beyrut 1418/1997.
Tarablusî, Ebu’l-Hasen Alauddîn Ali b. Halil, Muînu’l-Hukkâm fîmâ yetereddedu beyne’l-Hasmeyn mine’l-Ahkâm, Dâru’l-Fikr, b.y., t.y.
TDK Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara, 2005.
Tehânevî, Muhammed Ali el-Farûkî, Mevsûatü Keşşâfi Istılahâti’l-Fünûn ve’l- Ulûm, I-II, ed. Refîk el-Acem, Thk. Ali Dahrûc, 1. b., Mektebetü Lübnan, Beyrut, 1996.
Tehânevî, Zafer Ahmed, İ’lâu’s-Sünen, I-XXII, İdâratü’l-Kur’an ve’l-Ulûmi’l- İslâmiyye, Karaşi, 1418/1997.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ (ö. 279/892), Sünenü’t-Tirmizî, I-V, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
Tûrî, Muhammed b. Hüseyin b. Ali, Tekmiletü’l-Bahri’r-Râik Şerhu Kenzi’d- Dekâik, I-IX, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali (ö. 460/1067), el-Mebsût fî Fıkhı’l-İmâmiyye, I-VIII, Dâru’l-Kitabi’l-İslâmiyye, Beyrut, t.y.
Yaylalı, Davut, İslam Hukukunda Sulh, Taştan Matbaası, İstanbul, 1993.
Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed Murtazâ el-Hüseynî, Tâcu’l-Arûs min Cevheri’l- Kâmûs, I-XL, Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, Kuveyt, 1369/1969.
Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ömer, Esâsu’l-Belağa, I-II, Thk. Muhammed Basil Uyûnu’s-Sûd, 2. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2010.
Zeydân, Abdulkerîm, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, 15. b., Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1427/2006, s. 59-60.
Zeylaî, Fahruddîn Osman b. Ali, Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, I-VI, 1. b., el-Matbaatu’l-Kübra’l-Emîriyye, Bulak-Mısır, 1315/1897.