Sovyet belgelerine göre Tataristan'da Kiril alfabesine geçiş (1939)

Rusya Türkleri arasında Bolşevik devrimine kadar milli varlığını koruma ve okuyup yazabilme özellikleri bakımından Tatarlar, diğer Türk toplumlarından daha ileridedir. XX. Yüzyıl başlarında Rusya Türkleri arasında giderek artan Latin alfabesine geçiş taleplerine karşı, bazı Tatar aydınlarının muhalefet etmelerinde, bu özelliklerinin etkili olduğu düşünülebilir. Çünkü Tatar aydınları alfabe değişikliğini yeni bir Ruslaştırma politikası olarak algılamıştır. Fakat diğer Türk/Müslüman topluluklarını bu düşüncelerine dair ikna etmede başarısız olmuşlardır. Böylelikle 1926 yılında Bakü Türkoloji Kongresinde, Rusya Türkleri/Müslümanlarının ortak Latin harflerine geçmesi kararlaştırılmıştır. Daha sonra Tataristan’da hızla yeni alfabe ile yayın ve eğitim faaliyetlerine başlanılmış ve önemli bir yol kat edilmiştir. Fakat 1930’lu yıllarda Stalin’in Sovyetler Birliği’nin yönetimindeki ağırlığının artması ile ülkedeki Türk/Müslüman topluluklarının Kiril alfabesine geçmesi yönündeki baskı ve çalışmalar da artmıştır. Alfabe değişikliği konusunda Tatarların çok bariz bir talebi olmamasına ve bu iş için ciddi bir hazırlık yapılmamasına rağmen, 1939 yılında alınan bir kararla Kiril alfabesi Tataristan’da kabul edilmiştir.

Transition To Cyrillic Alphabet In Tatarstan According To Soviet Documents (1939)

Tatars are relatively more advanced amongst other Turkish communities in Russia, on account of their capability in reading and writing, and preserving their national characteristics until Bolshevist revolution. It is conceivable that, the above mentioned features have influence on some Tatar intellectuals’ opposition to the gradually increasing demands of transition to Latin alphabet among Russian Turks in the beginning of 20th century. Tatars considered the alphabet change as a new Russification policy. However, they were unsuccessful to convince other Turk/Muslim communities, and the common transition of Russian Turks/Muslims to Latin alphabet was decided in Baku Turcology Congress, in 1926. Later, in Tatarstan, publishing and education activities were rapidly initiated and these proceeded remarkably. But, with the increase of Stalin’s power in the government of Soviet Union in 1930s, the activities and pressure on Turk/Muslim communities for transition to Cyrillic alphabet also increased. Without a significant preparation and despite there is not a conspicuous demand of Tatars, Cyrillic alphabet was approved in Tatarstan in 1939.

PDF

___

Arşiv Malzemeleri; Arhivnoe Upravleniye Respupliki Tataristana, Fond 15, Opis 4, Delo 526, Kop 129. Tetkik Eserler ve Makaleler; Devletşin, Tamurbek Sovyet Tataristanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981. Dilâçar, Agop “Alfabemizin 30.Yıl Dönümü”, Türk Dili, VII, Ankara 1958, s. 83. Eren; Hasan “Yazıda Birlik”, Harf Devriminin 50.Yılı Sempozyumu, Ankara 1991. Ertem, Rekin Elifbe’den Alfabeye Türkiye’de Harf ve Yazı Meselesi, Dergâh yayınları Basım yeri ve yılı yok. İlgar, İ. Rusya’da Birinci Müslüman Kongresi Tutanakları, İstanbul 1988. Karal, Enver Ziya “Osmanlı Tarihinde Türk Dili Sorunu” Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, Ankara 1978. Levend, Agâh Sırrı Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri 3, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1972. Lewis, Bernard Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara 2000. Metin, Barış '' Sovyetler Birliği’ndeki Noviy Vastok Dergisi’nin Türk Tarihi Açısından Önemine Dair Bir Değerlendirme'' . 17-18-20 Mayıs 2010 II. Genç Bilim Adamları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara 2010, s. 287-297. Rorlich, Azade-Ayşe Volga Tatarları, İletişim Yayınları, İstanbul 1998. Şahin, Erdal “Satalin Dönemi Siyasetinin Kazan Tatar Türkleri Kültürüne Etkileri”, Stalin ve Türk Dünyası, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2007. Şaraf, Galimcan Türk Halkları için Latin Harflerinin Kabulü Meselesi, Kazan 1926. Şimşir, Bilal Türk Yazı Devrimi, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1992, Tacemen, Ahmet Rus Egemenliğindeki Türklerin Alfabelerinin Değiştirilmeleri 1769-1940, Erciyes Üniversitesi Yayınları No:68, Kayseri 1994. Tekin, Talât “Göktürk Alfabesi”, Harf Devriminin 50.Yılı Sempozyumu, Ankara, 1981. Temir, Ahmet “Dış Türklerde Dil ve Yazı”, Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara 1976. Tezcan, Semih “Türklerde Yazı Kültürünün Başlangıcı ve Gelişimi”, Harf Devriminin 50.Yılı Sempozyumu, Ankara, 1981. Toynbee, Arnold J. “the Adoption of the Latin in place of Arabic alphabet in Turkey and in the Turkish States Members of the U.S.S.R (1918-28), Survey of İnternational Affairs, London 1929. Yakolev, F. M. Asnoviy Ortografii-Revolitsiya i pismennost, No: 1, Moskva 1933.