ERMENİ HARFLİ KIPÇAK TÜRKÇESİ METİNLERİNDE fiil + -mA+ bol- / bol- +fiil+ -mA YAPISI VE KİPLİK ANLAMLARI

Bu çalışmada Ermeni harfli Kıpçak metinlerinden Töre Bitigi, Armenian Qypchaq Psalter ve Kamenets Vakayinamesi'nde geçen fiil+{-mA}+bol- /bol-+fiil+-mA yapısı tarihsel-karşılaştırmalı dilbilim yöntemleriyle incelenecek ve bu yapının kiplik anlamları üzerinde durulacaktır. Metinlerden tespit edilen örneklerde {-mA}fiilden isim yapım eki almış ana fiilin ardından gelen bol-, kendisinden sonra aldığı zaman/kip ve şahıs ekleri ile bazı kiplik anlamları yansıtır. Bu kiplik anlamların olumlu cümlelerde "izin" ve "imkân"; olumsuzlarda ise "yasaklama" ve "imkânsızlık" işlevinde olduğu düşünülmektedir. Türk dilinin diğer tarihsel dönemlerinde benzer kiplik anlamların bol- fiilinin {-Şalı}/{-gäli}, {-se}/{-sa}, {-p} zarf-fiil ekli sözcüklerle birlikte kullanımı neticesinde de ortaya çıkabildiği bilinmektedir. Ermeni harfli Kıpçak metinlerinde ise bu kiplik anlamları sağlamada{-mA} fiilden isim yapım eki ile öbekleşmiş ana fiilin ardından gelen bol- kullanılır. Ermeni harfli Kıpçak metinlerindeki bu kullanım; gerek bahsedilen diğer formlardan farklılık arz etmesi gerekse modern Kıpçak lehçelerinde kullanılan benzer yapılara kaynaklık etmesi açısından önem arz eder.

Structure of verb + -mA + bol- / bol- + verb + -mA and Modality Meanings in Kypchak Turkish Texts with Armenian Letters

In this study, verb+ -mA+bol- / bol-+verb+-mA structure which is in Kypchak texts with Armenian letters known as Töre Bitigi, Armenian Qypchaq Psalter, Kamenets Vakayinamesi is researched using historical-comperative linguistic methods and the modality meanings of this structure are emphasized. In the examples determined via texts, bol-, coming after main verb which takes -mA deverbal noun, reflects some modality meanings with tense/modal and personel endings that it takes after itself. It is thought that these modality meanings function as "permission" and "potentiality" in positive sentences while they function as "prohibition" and "impossibility" in negative sentences. It is known that similar modality meanings in other historical ages of Turkish language could occur when bol- used with words which took {-Şalı}/{-gäli}, {-se}/{-sa}, {-p} gerundial suffixes. In Kypchak texts with Armenian letters, bol- coming after main verb which takes -mA deverbal noun is used for providing these modality meanings. This usage in Kypchak texts with Armenian letters, has importance in terms of being different from mentioned other forms and being a source to other similar structures used in modern Kypchak dialects.

PDF

___

AĞCA, Ferruh (2007), "Maniheist Ve Budist Türkçe Metinlerde Fiil + -mak + İyEk Bol- Yapısı Üzerine", TürkBilig, S. 14, s. 3-21.
AKMAN, Fulya (2012), Doğu Türk Yazı Dillerinde Yeterlilik Fiili, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim, Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
ARAT, Reşit Rahmeti (2007), Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: TDK Yayınları.
ARAT, Reşit Rahmeti (1998), Kutadgu Bilig II Çeviri, Ankara: TTK Yayınları.
ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, İstanbul: TKAE Yayınları.ATA, Aysu (1997), Kısasü'l-Enbiya I Giriş - Metin- Tıpkıbasım, Ankara: TDK Yayınları.
ATA, Aysu (1997), Kısasü'l-Enbiya II Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
BARUTÇU ÖZÖNDER, Sema (1998), Üç İtigsizler, Ankara: TDK Yayınları.
BYBEE, Joan, PERKINS, Revere, PAPLIUCA, William (1994), The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality İn The Languages of The World, The University Of Chicago Press.
DEMİR, Necati (2003), "Türkçede Gereklilik Kipleri ve İşlevdeşleri", TDAY-Belleten, s. 11-12.
DİLAÇAR, Agop (1971), "Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi", TDAY Belleten, s. 83-145.
ECKMANN, János (2003), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Ankara: TDK Yayınları.
ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Boston: Brill Publications.
FRAWLEY, William (1992), Linguistic Semantics, Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
GABAIN, Annemarie von (2007), Eski Türkçenin Grameri, çev. Prof. Dr. Mehmet AKALIN, Ankara: TDK Yayınları.
GARKAVETS, Alexandr N.- SAPARGALİEV, Ghairat (2003), Töre Bitigi, Almaty: Desht-i-QIPCHAQ.
GARKAVETS, Alexander - KHURSHUDİAN Eduard (2001), Armenian-Qypchaq Psalter written by deacon Lussig from Lviv 1575/1580, Almaty: Desht-i Qypchaq.
KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2010), "Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi", Dil Araştırmaları, Bahar 2010, S. 10, s. 17-81
KERİMOĞLU, Caner (2011), Kiplik İncelemeleri ve Türkçe, İzmir: Dinazor Kitabevi.
KORKMAZ, Zeynep (1959), "Türkiye Türkçesinde "İktidar" ve "İmkân" Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri", TDAY Belleten, s. 107-124.
KORNFILT, Jaklin (1997), Turkish (Descriptive Grammar), Routledge.
KROEGER, P. R. (2005), Analyzing Grammar An Introduction, New York: Cambridge University Press.
LYONS, J. (1977), Semantics, vol. 2. Cambridge: Cambridge University Press.
NARROG, H. (2005), "On Defining Modality Again", Language Sciences, 27: 165-192
PALMER, Frank Robert (2001), Mood and Modality, Cambridge: Cambridge University Press.
PRITSAK, Omeljan (1998), "Ermeni Kıpçakçası", Tarihî Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
SCHÜTZ, Edmond (1968), An Armeno-Kipchak Chronicle on the Polish-Turkish wars in 1620-1621, Budapest: Akadémiai Kiado, 215p.
TAYLAN, E. Erguvanlı-ÖZSOY, A. Sumru (13-14 Mayıs 1993), "Türkçedeki Bazı Kiplik Biçimlerinin Öğretimi Üzerine", VII. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, Ankara, s. 1-9.
TAYLAN, E. Erguvanlı (1997), "Türkçede Görünüş, Zaman ve Kiplik İlişkisi: {-DI} Biçimbirimi", XI. Dilbilim Kurultayı: Bildiriler, Ankara.
TEKİN, Şinasi (1976), Uygurca Metinler II. Maytrısimit, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
YAZICI ERSOY, Habibe (2014), Başkurt Türkçesinde Kip, Ankara: TDK Yayınları. YULDOŞEV, A. A. (1965), Analitiçeskie Formı Glagola v Tyurkskih Yazıkah, Moskva: İzdatelsvo "Nauka". Ağ Kaynakları
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78479/turkiye-disindaki-turk-edebiyatlari-antolojisi.html (15.07.2014-30.07.2014)