Altınorda ve Kırım hanlıklarındaki "Kurultay" geleneğinin Kırım Tatar destanlarına ve Kırım Tatar geleneklerine yansıması

Kırım Hanlığı 14. yüzyılda Altın-Orda Devletinin dağılma süreci içinde kurulan en büyük hanlıklardan biridir. Kendini Altınorda’nın bir varisi olarak gören Kırım Hanlığı’nın devlet teşkilâtı tabii olarak mazisindeki devlet teşkilatı ile benzerlik göstermektedir. Ancak Kırım Hanlığının Osmanlı hakimiyetine girmesinden sonra -esas olarak bu teşkilat aynı kalmakla birlikte- Osmanlı teşkilatına ait pek çok rütbeler ve müesseseler Kırım Hanlığının devlet teşkilatına da girmiştir. Altın-Orda ve Kırım Hanlığındaki tarihî olaylardan kaynaklanan destanlarda, zaman zaman devlet teşkilatı içinde kullanılan ünvanlar, zaman zaman da devlet teşkilatı kurumsal olarak işlenmektedir. Bu konular her zaman gerçeği ile bire bir uyum içinde olmasa bile, biliyoruz ki destanlar da zaman içinde halkın hafızasında kalan şekliyle asıl olaylardan ve şahıslardan çok farklı teşekkül edebilirler. Kırım Tatarlarının toy, cıyın gibi bir cemaat içinde uygulanan adetlerinde de bazı değişiklikler olmakla birlikte, devlet teşkilatına benzer bir divan kurulmakta, orada bulunan cemaat bu divan tarafından belli kurallarla idare edilmektedir. Altın-Orda ile Kırım Hanlığı devlet teşkilatının benzer ve farklı yönleri gösterildikten sonra gerek destanlar da, gerekse geleneksel toplantılarda kurulan divan ile devlet teşkilatının yansımaları işlenecektir.

Reflectıon Of The State Organızatıons Of Altınorda And Crımean Tatar “Kurultay” Tradions To The Crımean Tatar Epıcs And Crımean Tatar Tradıtıons

Crimean Khanate is one of the largest khanates established in the process of disintegration of The State Altın-Orda in the 14th century. The state organization of Crimean Khanate seen himself as heir to Altın-Orda is naturally similar to the state organization in his past. However, after Crimea Khanate had placed in Ottoman’s power, with mainly this organization remained unchanged, many ranks and institutions belonged to Ottoman organization also entered the state organization of Crimean Khanate.At the epics resulted from historical events in Altın-Orda and Crimean khanate, from time to time titles used in the state organization, from time to time state organization are processed as corporate. İf even these issues are not always in harmony one to one with the fact, we know that the epics may be formed very different from actual events and persons with figures remained in memory of folk in time, too. There are also some changes at the Crimean Tatar’s customs applied in a community such as toy, cıyın. Nevertheless a council is framed up alike state organization and community in there is managed with certain rules by this council. The similar and different aspects of the state organizations of Altın-Orda and Crimean Khanate will be showed and then reflections of council and state organization both in epics and in traditional meetings will be processed.

PDF

___

A. Y. YAKUBOVSKİ, Altın Ordu ve Çöküşü, Ankara 1976.
Alan FİSHER (Ter. Eşref B. Özbilen), Kırım Tatarları, İstanbul 2009.
Elvedin ÇUBAROV, “Kırım Hanlığınıñ Devlet ve Cemiyet Qurumı”, Qırım Tarihi, Aqmescit 2009.
Ethem Fevzi GÖZAYDIN, Kırım, İstanbul, 1948.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi(Haz. Seyit Ali Kahraman), 2. cilt-7. kitap, İstanbul 2011.
Halil İNALCIK, “Kalgay” maddesi, İslam Ansiklopedisi VI.
Halil İNALCIK, “Kırım Hanlığı” maddesi, İslam Ansiklopedisi VI.
Martin BRONEVSKİY (Ter. Kemal Ortaylı), Kırım, Ankara 1970.
Mustafa KAFALI, Altın-Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul 1976.
Muzafer ÜREKLİ, Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himayesinde Yükselişi, Ankara 1989.
Müstecip ÜLKÜSAL, “Rusya’nın Kırım’ı İlhakının 200. Yılı” Emel, Sayı 135, İstanbul 1983.
Müstecip ÜLKÜSAL, Kırım Türk Tatarları, İstanbul 1980.
Müstacip ÜLKÜSAL, Dobruca ve Türkler, Köstence 1940.
Naciye YILDIZ, “Çora Batır Destanından Hareketle “Kartağası”Na Bağlı Meclis Düzeni Ve Anadolu’daki Benzerleri”, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara 2008.
Oktay ASLANAPA, Kırım ve Kuzey Azerbaycan’da Türk Eserleri, İstanbul 1979.
V.E. SROECKOVSKY (Ter. Kemal Ortaylı), Muhammed Geray Han ve Vasalları, İstanbul 1979.
Zühâl YÜKSEL, Kırım Türk Tatar Destanları, Ankara, 2005.
Zühal YÜKSEL, Polatlı Kırım Türkçesi Ağzı, Ankara, 1989.