ULUS-DEVLET VE VATANDAġLIK TASAVVURUNUN DÖNÜġÜMÜ BAĞLAMINDA OSMANLI-TÜRK TARĠHĠNDE VATANDAġLIĞIN ANAYASAL DÜZENLENME BĠÇĠMLERĠ

Tarihin derinliklerinden beri varlığını koruyan vatandaĢlık olgusu, modern zamanlara eriĢinceye kadar büyük dönüĢümlere uğramıĢtır. Bütün bu değiĢim çizgisi içindeki en önemli merhale, Avrupa‟da ulus-devlet formunun inĢa edilmesine rastlamaktadır. Bu eĢik, kuĢkusuz günümüz dünyası üzerinde de kayda değer yansımalar icra eder. Zira yer kürede intiĢar etmiĢ devletlerin hatırı sayılır bir bölümü ulus-devlet çatısıyla örgülenmiĢ bulunmaktadır. Ancak, böylesine bir yapının, barındırdığı kurguya göre birtakım gerilimlere de gebe olduğu söylenmelidir. Nitekim devlete mensup olmayı anlatan vatandaĢlığın belirli bir millet temeline dayandırılması, kültürel yönden çeĢitlilik arz eden ülkelerde sorunlara yol açabilmektedir. Bu durumda, ulus-devlet kurgusunun makul bir çatıyı içermesi epeyce hayatiyet taĢır. Türkiye bakımından da yer yer vatandaĢlığın düzenlenmesi bağlamında gündeme gelen bu meselenin, bütün yönleriyle kavranabilmesi için, öncelikle ulus-devlet formunun enikonu ele alınması icap eder. Zira Avrupa‟da ulus-devletin biçimlenme sürecinde, birbirine tamamen zıt, iki farklı millet anlayıĢının ortaya çıktığı gözlemlenmektedir. Alman ve Fransız ulus tasavvuru olarak isimlendirilen bu yöntemlerden hangisiyle benzerlik gösterildiğine göre, vatandaĢlık algısı da değiĢecektir. Bu çalıĢmada, öncelikle ulus-devletin bu iki sureti incelenmekte, akabinde Osmanlı-Türk anayasalarında benimsenen millet ve vatandaĢlık tasavvurları ele alınmaktadır. Sahip olunan özellikler yönünden Fransız sübjektif millet düĢüncesiyle uyarlık içinde bulunduğumuz teziyle, vatandaĢlığın da buna uygun düzenlenmesi önerilmektedir.

FORMS OF CONSTITUTIONAL REGULATION OF CITIZENSHIP IN OTTOMAN-TURKISH HISTORY IN THE CONTEXT OF THE CONCEPT OF THE TRANSFORMATION OF THE NATIONSTATE AND THE CITIZENSHIP

The phenomenon of citizenship, which has existed almost all along the history, has undergone major transformations until it reached modern times. The most important phase in this alternation was the construction of the nation-state form in Europe. This step undoubtedly has significant reflections on today‟s world. Because, an important part of the states in the world has a nation-state structure. However, it should be said that such a structure is also inclined to some tensions according to its design. Actually, a concept of citizenship, which refers to being a member of the state and based on a specific basis of nation may cause some problems in culturally diverse countries. In this case, it is vital that the nation-state fiction has a reasonable framework. Thereby, in order to apprehend in all its aspects of this issue that cames up in the context of the regulation of citizenship in Turkey, it must be dealt at first with the forms of nation-state. Inasmuch as, it‟s observed that in the process of the formation of the nation-state in Europe, two completely different approaches to the nation have emerged. The perception of citizenship changes according to which of these methods called German and French nation conception are adopted. In this study, firstly, these two forms of the nation state are examined and then the conceptions of nation and citizenship emerged in the constitutions of the Ottoman-Turkish history are discussed. Since we comply with the idea of French subjective nation in terms of the features we have, it is recommended that citizenship should be regulated accordingly to this concept.

PDF

___

ABADAN, Yavuz: “Osmanlı Ġmparatorluğunda Anayasa Sistemine GeçiĢ Hareketleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1-4, 1957, ss. 3- 37.

ÂFETĠNAN A., Medenî Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.

AĞAOĞULLARI Mehmet Ali, Ulus-Devlet ya da Halkın Egemenliği, Ġmge Kitabevi, Ankara, 2010.

AKÇAM Taner, Ġnsan Hakları ve Ermeni Sorunu (Ġttihat ve Terakki’den KurtuluĢ SavaĢına), Ġmge Kitabevi, Ankara, 2002.

ALDIKAÇTI Orhan, Anayasa Hukukumuzun GeliĢmesi ve 1961 Anayasası, Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 4. baskı, Ġstanbul, 1982.

ANAYURT Ömer, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel Ġlkeler, Kavram ve Kurumlar), Seçkin Yayınevi, Ankara, 2018.

AYBAY Rona, VatandaĢlık Hukuku, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 2008.

AYDIN Suavi, ModernleĢme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1993.

BABAN Feyzi, “Türkiye‟de Cemaat, VatandaĢlık ve Kimlik”, KüreselleĢme, AvrupalılaĢma ve Türkiye’de VatandaĢlık, (Der. E. Fuat Keyman-Ahmet Ġçduydu), Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 2009.

BALIBAR Etienne, Citizenship, (Translated by Thomas Scott-Railton), Polity Press, 2015.

BARON Frank, “L‟idée de Nation”, Vie publique, 2018, https://www.viepublique.fr/decouverte-institutions/institutions /approfondissements/ideenation.html (EriĢim Tarihi: 12.09.2019).

BÖS Mathias, The Legal Construction of Membership: Nationality Law in Germany and the United States, Program for the Study of Germany and Europe Working Paper Series, No. 00.5, http://aei.pitt.edu/63702/1/PSGE_00_5.pdf (EriĢim Tarihi: 12.09.2019).

BOZTEMUR Recep, “Tarihsel Açıdan Millet ve Milliyetçilik: Ulus-Devletin Kapitalist Üretim Tarzıyla Birlikte GeliĢimi, Doğu Batı Dergisi, S. 38, Y. 9, ss. 161- 180.

BREUILLY John, Nationalism and the State, The University of Chicago Press, Second Edition, 1994.

BRUBAKER W. Rogers, “Fransa ve Almanya‟da Göç, VatandaĢlık ve UlusDevlet: KarĢılaĢtırmalı bir Tarihsel Analiz”, VatandaĢlığın DönüĢümü Üyelikten Haklara (Der. AyĢe Kadıoğlu), Metis Yayınları, Ġstanbul, 2012.

BURUMA Ian / MARGALT Avishai, Garbiyatçılık DüĢmanlarının Gözünde Batı, (çev. Güven Turan), Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul, 2009.

CELLIER Laura, “La construction de l‟État-nation. Un mystère théorique. L‟Allemagne confrontée à son concept de nation: une identité nationale entre deux États”, Philosophie, 2009.

COġKUN Vahap, “Cumhuriyet Anayasalarında VatandaĢlık”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 12-13, 2009, ss. 1-21.

DE COULANGES Fustel, Alsace est-elle allemande ou française?, Réponse à M. Mommsen, Professeur à Berlin, 1870, https://spinnet.humanities.uva.nl/images/2015-02/fustelcoulanges.pdf (EriĢim Tarihi: 24.09.2019).

DĠNÇKOL Bihterin Vural / IġIK Alper, “1924 Anayasası Döneminde YurttaĢlık AnlayıĢı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk AraĢtırmaları Dergisi, C. 21, S. 1, 2015, ss. 13-41.

ERDEM Fazıl Hüsnü, “Yeni Anayasaya Doğru: VatandaĢlık Osmanlı-Türkiye Anayasalarında ve Yeni Anayasada VatandaĢlık”, SETA Analiz, S. 51, 2012.

ERDOĞAN Mustafa, “Cemaat, Cemiyet ve Ulus-Devlet”, Liberal DüĢünce Topluluğu http://www.liberal.org.tr/sayfa/cemaat-cemiyet-ve-ulus-devlet-mustafaerdogan,352.php, (EriĢim Tarihi: 29.08.2019).

ERÖZDEN Ozan, Ulus-Devlet, XII Levha Yayınları, Ġstanbul, 2013.

FENDOĞLU Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.

FENDOĞLU Hasan Tahsin, Anayasal Derinlik, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012.

GELLNER Ernest, Uluslar ve Ulusçuluık, (çev. BüĢra Ersanlı Behar; Günay Göksu Özdoğan), Ġnsan Yayınları, Ġstanbul, 1992.

GIDDENS Antony, Ulus Devlet ve ġiddet, çev. C. Atay), Kalkelon Yayınları, 2008.

GÖZLER Kemal, Anayasa Hukukunun Temel Esasları, Ekin Yayınevi, Bursa, 2018.

GÖZÜBÜYÜK ġeref / Sezgin Zekâi, 1924 Anayasası Hakkındaki Meclis GörüĢmeleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ġdari Ġlimler Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1957.

HAILBRONNER Kay, Report on Germany, EUDO Citizenship Observatory, Robert Schuman Centre for Advanced Studies in collabaration with Edinburgh University Law School Country Report, http://eudocitizenship.eu/docs/CountryReports/Germany.pdf (EriĢim Tarihi 12.9.2019).

KABOĞLU Ġbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), Legal Kitabevi, Ġstanbul, 2014.

KAPANĠ Münci, Kamu Hürriyetleri, Yetkin Yayınları, 7. Baskı, Ankara, 2013.

KAYA Önder, Tanzimat’tan Lozan’a Azınlıklar, Yeditepe Yayınevi, Ġstanbul, 2005.

KOHN Hans, “Western and Eastern Nationalism”, Nationalism (Ed. John Hutchinson, Anthony D. Smith), Oxford University Press, United Kingdom, 2012.

KOHN Hans, The Idea of Nationalism a Study in its Origins and Background, Transaction Publishers, USA, 2005.

KURTARAN Uğur, “Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Millet Sistemi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 8, Sonbahar, 2011, ss. 57-71.

LAVAN Myles, “Citizenship in Antiquity”, Citizens in the Graeco-Roman World. Aspects of Citizenship from the Archaic Period to ad 212. (Mnemosyne Supplements 407.) (Edd. L. Cecchet, A. Busetto), The Classical Review, S. 68(2), ss. 455-458.

ÖZBUDUN Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2017.

PFLANZE Otto, “Bismarck and German Nationalism”, The American Historical Review, S. 60, 1955, ss. 548-566.

PIERSON Christopher, Modern Devlet, (çev. NeĢet Kutluğ-Burcu Erdoğan), Chiviyazıları Yayınevi, Ġstanbul, 2011.

POGGI Gianfranco, Devlet, Doğası, GeliĢimi ve Geleceği, (çev. Aysun Babacan), Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 2011.

POLAT Ezgi Güzel, “Osmanlı‟dan Günümüze VatandaĢlık AnlayıĢı”, Ankara Barosu Dergisi, S. 3, 2011, ss. 127-157.

RENAN Ernest, Qu‟est-ce qu‟une nation?, Conférence en Sorbonne, 11.03.1882, http://www.iheal.univ-paris3.fr/sites/www.iheal.univ-paris3.fr/files/Renan_- _Qu_est-ce_qu_une_Nation.pdf (EriĢim Tarihi: 19.09. 2019).

RUF Werner, “La conception de la nation en France et en Allemagne”, Hommes&Migration, S. 1223, 2000, ss. 12-19.

SÉRIOT Patrick, “Ethnos et demos: la constuction discursive de l‟identité collective”, langage et société, S. 79, 1997, ss. 39-51.

SIEYÈS Emmanuel Joseph, Qu’est-ce que le Tiers état?, Édition du Boucher, Paris, 2012.

SOBOUL Albert, 1789 Fransız Ġhtilali Tarihi, (çev. ġerif Hulûsi), Cem Yayınevi, Ġstanbul, 1969.

TANÖR Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal GeliĢmeleri, Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul, 2010.

TAUSCHER Soner, “The German Nationality Regime and the Rights of Foreigners in Germany”, SETA Analysis, No. 22, October 2016.

TEZĠÇ Erdoğan, Anayasa Hukuku, Beta Yayınevi, Ġstanbul, 2014.

TUNAYA Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal GeliĢmeler (1876-1938), Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Baskı, Ġstanbul, 2009.

YEDĠYILDIZ Bahaeddin, “Ġslâm Hukukunda Zimmilerin Yeri”, Türk Kültürü, S. 290, Haziran, 1987, ss. 335-339.

YEĞEN Mesut, “Yeni Anayasa Eski VatandaĢlık”, Liberal DüĢünce, S. 50, Ġlkbahar, 2008, ss. 55-66.

ZABUNOĞLU H. Gökçe, “Günümüzde Ulus Devlet”, ERÜHFD, C. XIII, S. I, 2018, ss. 535-559.