Tofa (Karagas) Türklerinin Bilmeceleri

Tofa (Karagas) Türkleri bugün Güney Sibirya’da Rusya Federasyonu’nun İrkutskoblastında Nijneudinsk rayonuna bağlı köylerde yaşamaktadırlar. Alıgcer, Nerha (Tof.Nirsa) ve Yukarı Gutara köylerinde toplu olarak; anılan köylerin dışında Nijneudinskrayonu ile Şumskiy (Uda II) ve Voznesenskiy köylerinde de dağınık olarak yaşayan TofaTürkleri 1930 yılına kadar ‘Karagaslar’ ve/veya ‘Karagas Tatarları’ olarak bilinmekteydi.2010 nüfus sayımına göre toplam nüfusu sadece 762 olan Tofa Türklerinin dili UNESCOtarafından Redbook “Kırmızı Kitap”a alınarak ‘varlığı tehlikedeki diller’ listesine dahiledilmiştir. Türk lehçelerinin sınıflandırılmasında ‘Uygur-Oğuz’ grubunda değerlendirilenTofa Türkçesi, eskicil kimi dil özelliklerini bünyesinde korumasının yanında Moğolca ileparalellik gösteren bazı özellikleri taşımasıyla da karşılaştırmalı Türkoloji çalışmalarındaayrı bir öneme sahiptir. Ayrıca Tofalar Türklerinin yazı dili özelliğine sahip olmayışları veyüzyıllar boyu sözlü gelenek ile ayakta kalmaları sözlü kültür ürünlerini işlevsel olarak dahada önemli kılar. Efsaneler, masallar, şarkılar, atasözleri ve bilmeceler sözlü kültürün önemlitürleri arasındadır. Bu çalışmada Genel Türkolojide üzerinde az çalışılan Tofa Türklerininbilmeceleri ele alınmıştır. Tofa bilmecelerinde; insan, hayvanlar ve kuşlar, yeryüzü ve tabiathadiseleri, beslenme kültürü, avlanma geleneği, manevi değerler ve gelenekler işlenmiştir.Çeşitli araştırmacılarca bilmecelerin doğuşu mitolojik unsurlar ile açıklanmaya çalışılmıştır.Tofa Türklerinin bilmeceleri içerik olarak mitolojik özellikleri yansıtmasıyla mit-bilmeceilişkisi açısından son derece dikkat çekicidir. Eldeki çalışmada Tofa Türklerine ait 74 bilmecebiçim ve içerik bakımından incelenmiş ve bu alanda yapılacak müstakil ya da karşılaştırmalıaraştırmalara katkı sağlaması amaçlanmıştır.

___

  • Atalay, Besim (1992). Divanü Lügati’t- Türk Tercümesi Cilt I-II-III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Başgöz, İlhan ve Andreas Tietze (1999). Türk Halkının Bilmeceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
  • Eliade, Mircae (2001). Mitlerin Özellikleri. (Çev.) Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi, 2001.
  • Melnikova, A. I. (1994). Tofı, İstoriko-Etnografiçeskiy Oçerk. İrkutsk: Vostoçno-Sibirskoe knijnoe izdateĺstvo.
  • Radlov, V. V. (197). Obraztsı literaturı tyurkskih plemen, Ç IX. Nareçiya uryanhaytsev (soyotov), abakanskih tatar i karagasov, Tekstı, sobrannıye i perevedennıye N. Katanovım. St. Peterburg
  • Rassadin, V. İ. (1996). Legendy, skazki i pesni sedogo sayana, Sbornik tofalarskogofolklora. İrkutsk, 1996.
  • Rassadin, V. İ. (2002). “Tofalarskiy yazık”. Yazıki narodov rossii. Moskova: Academia 182- 190.
  • Sakaoğlu, Saim (1979). “Bilmece Terime Üzerine Notlar”. Türk Kültürü Araştırmaları 17-21/1-2: 226-243.
  • Şimşek Esma (2003). “Bilmeceler”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı. Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi Cilt 3. Ankara: AKM Yayınları.
  • Türkyılmaz Dilek (2007) “Türk Dünyasında Bilmece”. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.