Bir Anomali Olarak Varidat: Şeyh Bedreddin'in Varidat'ının Felsefi Boyutları

Bu yazıda Şeyh Bedreddin'in Varidat adlı eserindeki çeşitli düşüncelerin felsefî bo-yutları, bu düşüncelerin arka planında yer aldığı iddia edilen çeşitli düşünce akımlarının görüşleriyle bağlantılı olarak ele alınmaktadır. Şeyh Bedreddin'in görüşlerinin temelini oluşturduğu düşünülen Yeni Platonculuk akımının düşünceleri, Plotinos ve Sühreverdi'nin eserlerinden hareketle ortaya konduktan sonra, Varidat'ın bu felsefeden birkaç kritik nok-tada ayrıldığına işaret edilmektedir. Öncelikle, Bedreddin'in Yeni Platonculuktan temel farkı, bu akımın düşüncesine bütünüyle aykırı olarak, Tanrının bir görünümü olan bede-nin hiçbir şekilde "kötü" olamayacağı düşüncesine dayanır. Ayrıca Sühreverdi'nin aksine, Bedreddin varlık kavrayışında bütün aşkınlığı ortadan kaldırır.İkinci olarak, Bedreddin'in Hurufilikten ve materyalizmden etkilendiğini savunan yorumcuların iddialarını göz önün-de tutarak Hurufiliğin ve İbn Ravendi, El-Maarri'nin temsil ettiği materyalizm (Dehrîyyun) akımının görüşleri ele alınmakta, Şeyh Bedreddin'in bu görüşlerle bağlantısı ve ayrıldığı noktalara dikkat çekilmektedir. Bedreddin'in Dehrilikten temel farkı şu olguya dayanır: Dehrilik her şeyin rasyonel bir şekilde açıklanabileceği akılcı bir görüşe dayanırken, Bed-reddin mistik bir varlık kavrayışına sahiptir. Hurufiliğin mesiyanik kavrayışının aksine ise, Bedreddin bu türden mesyanik eğilim ve umutları Sufi açısından önemsiz görmektedir. Üçüncü olarak, Şeyh Bedreddin İbn Arabi ile Spinoza'nın felsefelerinin arasına yerleştiril-mekte ve onun İbn Arabi'den ziyade Spinoza'ya yakın olduğu savunulmaktadır. Bununla birlikte, Spinoza'nın düşüncesinden özellikle yöntem bakımından ortaya çıkan farkı da ortaya konmaktadır. Sonuçta Şeyh Bedreddin'in Varidat'ının tüm bu görüşlere benzemek-le birlikte onlardan ayrılmakta olduğunun görülmesiyle bu eserin felsefî düşünce geleneği açısından bir anomali olarak görülebileceği dile getirilmektedir.

Varidat As An Anomaly: Philisopical Dimensions of Sheikh Bedreddin's Varidat

This article deals with philosophical dimensions of various ideas in Sheikh Bedreddin's work Varidat in relation to those of various currents of thought that are claimed to underlie Bedreddin's work. First, Neo-platonist notions that are presumed to underpin Sheikh Bedreddin's views will be presented with reference to Plotinus and Sühreverdi's works, before pointing at several critical points that distinguish Varidat from the neo-platonist philosophy.At first, the basic difference between Bedreddin and Neo-platonism is based on a thought according to which a body that is a manifestation of God is never be "evil". Besides, contrary to Sühreverdi's view, Bedreddin wants to get rid of all transcendent conception of being in his thought. Secondly, considering those claims that Bedreddin was influenced by the Hurifi thought and materialism, the materialist standpoint (Dehrîyyun) represented by İbn Ravendi, and El-Maarri will be discussed to show how Bedreddin's vision ties in and also differs from it. Bedreddin's basic difference from materialism (Dehriyyun) stems from a fact that he asserts a mystical conception of being whereas materialism is based on a rationalist perspective in which all things can be explain in a rational way. In contrast to the messianic understanding of Hurufism, for Bedreddin such messianic inclinations and hopes are not important in respect of Sufi thought. Thirdly, Sheihk Bedreddin will placed at midway between the philosophies of İbn Arabi and Spinoza, and Sheikh Bedreddin will be argued to stand closer to Spinoza. On the other hand, it will also be argued that Sheikh Bedreddin departs from Spinoza particularly in terms of methodology. In conclusion, it will be claimed that Sheikh Bedreddin's Varidat can be considered an anomaly as it stands apart from those all those views despite its resemblances.

PDF

___

Akdemir, M. (2012). "Spinoza'da Şeyh Bedreddin İzleri" Felsefelogos. Yıl 17. Sayı 47. 55-61.
Augustinus, A. (2010). İtiraflar / Confessiones. Çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalcı Yay.
Ay, R. (2015). "Erken Dönem Anadolu Sufiliği ve Halk İslam'ında Hulûlcü Yaklaşımlar ve Hulûl Anlayışının Farklı Tezahürleri". Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 72: 1-24.
Babinger, F. (2013). Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin. Çev. İlhami Yazgan. Ankara: La Yayınları
Balivet, M. (2000). Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan. Çev. Ela Güntekin. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Bashir, S. (2012). Fazlullah Esterabâdî ve Hurufilik, Çev. A. Tunç Şen. İstanbul: Kitapyayı- nevi Yayınları.
Corbin, H. (2008). İslâm Felsefesi Tarihi II. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: İletişim Yay.
Dindar, B. (1990). Sayh Badr al-Dîn Mahmûd et Ses Wâridât. Ankara: Editions de Ministre de Culture.
Ertuğrul, İ. F. (2008). Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî. Haz. Mustafa Kara. İstanbul: İnsan Ya- yınları.
Eyuboğlu, İ. Z. (2004). Şeyh Bedreddin Vâridat. İstanbul: Derin Yayınları.
Gölpınarlı, A. (2008). Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Manâkıbı. İstanbul: Elif Ki- tabevi-Milenyum Yayınları.
_______, (2007). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik. İstanbul: Der Yayınları
Fârâbi, Ebu Nasr (2012). İdeal Devlet (El-Medinetü'l Fâzıla). Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Divan Yay.
İbn Arabi (2008). Fusûsu'l-Hikem. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
İmam Gazali (2011) Kimya-yı Saadet. Çev. Ömer Dönmez. İstanbul: Hisar Yayınları
_______, (2012). Hakikate Giden Yol (El-Münkız Mine'd-Dalal). Çev. Ali Kaya. İstanbul: Semerkand Yayınları.
Kutluer, İ. (2000). "İbn Ravendi" İslam Ansiklopedisi. Cilt 21. 179-184. İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi
Nicholson, R. A. (1921). Studies in Islamic Poetry. Cambridge: Cambridge University Press.
Ocak, A. Y. (2010). Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: Timaş Yayınları
_______, (2013). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Plotinos (1960). Ennéades I. Text établi et Traduit par E. Bréhier. Paris: Edition Les Belles Lettres.
_______, (1963). Ennéades VI. Text établi et Traduit par E. Bréhier. Paris: Edition Les Belles Lettres.
Rihani, A. (1920). The Luzumiyat of Abu'l Ala, New York: James T. & co.
Siniossoglou, N. (2012). "Sect and Utopia in shifting empires: Plethon, Elissaios, Bedreddin" Byzantine and Modern Greek Studies. Vol. 36 No. 1, 38-55
Spinoza, B. (1989). Opera/Werke II. Hrsg. Konrad Blumenstock. Darmstadt: Wissenschaft- liche Buchgesellschaft.
Sühreverdi, Ş. (1963). Nur Heykelleri. Çev. Saffet Yetkin. Ankara: MEB Yay.
_______, (2009). İşrak Felsefesi (Hikmetü'l-İşrâk). Çev. Tahir Uluç. İstanbul: İz Yayınları.
Şeyh Bedreddin (2013). Vâridat (Tercümesi ve Şerhi). Çev. Şeyhülislam Musa Kâzım Efendi. İstanbul: Büyüyen Ay Yay.
Timuroğlu, V. (2013). Simavne Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Varidat, İstanbul: Su Yay
Usluer, F. (2009). Hurufilik. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Ülken, H. Z. (1998). İslâm Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları.
_______, (2015). İslâm Düşüncesi. Ankara: Doğubatı Yayınları.
Werner, E. (2009). Şeyh Bedreddin ve Börklüce Mustafa. Çev. Hakan Sevin. İstanbul: Kay- nak Yay.
Yaltkaya, M. Ş. (1994). Simavne Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin. Haz. Hamit Er. İstanbul: Ki- tabevi Yay.
Yener, C. (2008). Şeyh Bedreddin Varidat. İstanbul: Elif Kitabevi-Milenyum Yayınları.