MAHTUMKULU FİRÂKÎ’NİN ŞİİRLERİNDE İKİLEMELER VE ÖZELLİKLERİ

Eski Türkçe döneminden beri yazılı metinlerde cümlelerdeki anlamı vurgulamak ve güzelleştirmek amacıyla çeşitli yapılardan yararlanılmıştır. Bu yapılardan biri de ikilemelerdir. Türkçenin hemen her döneminde kullanılan ikilemelere günümüz Türk dillerinin yazılı kaynaklarında da rastlanır. Türkmence de bu dillerden biridir. Türkmence yazılmış metinlerde ikilemelere sıkça başvurulur. Klasik Türkmen edebiyatının ve en önemli müelliflerinden biri de Mahtumkulu Firâkî’dir. Türkmencenin yazı dili olarak gelişmesinde önemli bir yere sahip olan Mahtumkulu, şiirlerinin birçoğunda anlatım zenginliği ve ahenk unsuru olarak ikilemeli yapıları kullanmıştır. Mahtumkulu’nun şiirlerinde ahenk unsurlarının başında gelen bu yapılar kuruluş bakımından farklılıklar arz etmektedir. Biz de bu çalışmamızda Mahtumkulu’nun bazı şiirlerini tarayarak onlardan derlediğimiz ikilemeleri çeşitli açılardan inceledik. Öncelikle belli bir düzen içerisinde bu yapıları tasnifledik. Yapılan tasnifleri alt başlıklar şeklinde sıraladık. Bu başlıklar altında yapıları izah etmeye çalıştık. Bunu yaparken sık sık Türkiye Türkçesi’ndeki ikilemelerle karşılaştırma yaptık. Bu açıdan Oğuz grubu Türk Dillerinin iki farklı kolunu temsil eden bu yazı dilleri arasında benzerlikleri ve farklılıkları da ortaya koymaya çalıştık. Çalışmamızda Baýmuhammet Atalyýewiç Garryýew’in “Magtymguly” adlı eserinden faydalandık.

Anahtar Kelimeler:

İkilemeler, Mahtumkulu Firâkî, Türkmence, Oğuz Grubu Türk Dilleri

REDUPLICATIONS AND THEIR FEATURES IN MAKHTUMKULU FİRÂKÎ’S POEMS

Various patterns have been benefited from in order to emphasise the meaning of the sentences within the written texts and to enhance them since the Old Turkic period. One of these patterns is the reduplication. Reduplication, which has been used during almost every period of the Turkish language, can also be seen in the written resources with current Turkish languages. Turkmen is also one of these. Reduplication is frequently used in texts that are written in Turkmen. One of the principle writers of the classical Turkmen literature is Mahtumkulu Firâkî. Mahtumkulu, who has an important place with regards to the development of the Turkmen, has used reduplication patterns in most of his poems as the richness of the expression and as the element of harmony. These patterns, which are the main ones of element of harmony for poems of Mahtumkulu, differ by way of formation. In this respect, we have studied some of the reduplications in our study, which we had compiled by scrutinising some of poems of Mahtumkulu, in various aspects. We have primarily classified these patterns in a certain order. We have listed these classifications we have carried out in the form of subtitles. We have tried to explain those patterns under these subtitles. We have frequently compared those with those reduplications available in Turkish. In this respect, we have tried to establish similarities and differences between these written languages, which represent two different branches of Turkish languages of the Oghuz group. We have made use of work of Baýmuhammet Atalyýewiç Garryýew with the name of “Magtymguly” in our study.

Keywords:

Reduplication, Mahtumkulu Firâkî, Turkmen, Turkish languages of the Oghuz group,

PDF

___

Ağakay, Mehmet Ali, “Türkçede Kelime Koşmaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1954, s. 97-104.

Ağakay, Mehmet Ali, “İkizlemeler Üzerine”, Türk Dili, Türk Dil Kurumu Yayınları, c. 2, s. 7, Ankara, 1953.

Atalay, Besim, Divanü Lügat-it Türk Tercümesi, c. 1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1939. (DLT)

Bozkurt, Hüseyin, Türkmen Türkçesinde İkilemeler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.

Çağatay, Saadet, “Uygurcada Hendiadyoinler”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler 1, Ankara, 1978.

Çağatay, Saadet, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1972.

Dankoff, Robert [with James Kelly], Mahmud al-Kašγari, Compendium of the Turkic Dialects (Diwan Luγat at-Turk) 1-3, Harvard University Press, Boston, 1982-1985. (Dankoff-Kelly)

Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü 1-2, ed. Ahmet Bican ERCİLASUN, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.

Garryýew, Baýmuhammet Atalyýewiç, Magtymguly, Türkmendöwletnesir, Aşgabat, 1959.

Hatipoğlu, Vecihe, Türk Dilinde İkileme, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1981.

Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.

Tağanov, Şamırat, Gara Yılgın, Aşgabat, 1992.

Türkmen Dilinin Sözlüği, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası Neşiryatı, Aşgabat, 1962.

Tekin, Şinasi, İştikakçının Köşesi, Simurg Yayınları, İstanbul, 2001.

Türkçe Sözlük, haz. Şükrü Hâluk Akalın vd, 10. bsk., Türk Dil Kurumu, Ankara, 2009. (TS)

Tuna, Osman Nedim, “Türkçede Tekrarlar”, İstanbul Ünivesitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, sy. 3, İstanbul,1950, s. 429-447.

Tuna, Osman Nedim, “Türkçede Tekrarlar (2)”, İstanbul Ünivesitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 4, sy. 1-2, İstanbul, 1950, s. 35-82.