Türkiye’de “COVID-19 özelinde” salgın hastalıklarda veteriner hekimlerin rolü ve önemi

Koronavirüsleri oldukça yakından tanıyan veteriner hekimlerin, hayvan sağlığı ve toplum sağlığının korunması ile birlikte Koronavirüs ile mücadele yöntemleri olan aşı, serumve biyolojik madde çalışmalarında da sorumlulukları vardır.Çalışmada, COVID-19 salgını özelinde salgın hastalıklardaveteriner hekimlerin rolü, önemi ve bu süreçte yaptıklarıhizmetlerin ortaya konulması amaçlandı. Veteriner hekimlerin, salgın hayvan hastalıklarıyla mücadelede uzun yıllarboyunca deneyimleriyle elde etmiş oldukları bilgi ve tecrübelerin oldukça fazla olduğu; bu doğrultuda hayvan sağlığı vetoplum sağlığının korunması adına salgının her aşamasındaveteriner hekimlerin oldukça önemli bir bileşen olarak kabuledilerek, bu doğrultuda sağlık politikalarının oluşturulmasıgerektiği söylenebilir.

The role and importance of veterinarians in epidemics “with a focus on the COVID-19 pandemic”

Veterinarians, who are very familiar with coronaviruses, have responsibilities in the protection of animal health and public health, as well as in vaccine, serum, and biological material studies, which are methods of combating the Coronavirus. In the study, it has been aimed to reveal the role and importance of veterinarians in epidemics and the services they provide in such situations specific to the COVID-19 pandemic. It can be said that the veterinarians have much information and experience gained after years of experience in combatting epidemic animal diseases, and therefore, to protect animal health and public health, it should be acknowledged that veterinarians have a very important role in all stages of the pandemic and corresponding health policies should be developed.

PDF

___

American Veterinary Medical Association (AVMA), 2020. Can veterinarians prevent the next pandemic? https://www. avma.org/javma-news/2020-04-15/can-veterinariansprevent-next-pandemic Erişim tarihi: 26.06.2020
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi (AÜVF), 2020. Prof. Dr. Aykut Özkul’un yürütücülüğünü üstlendiği COVID-19’a karşı aşı çalışmaları için hayvan deneylerine başlanıldı. http://www.veterinary.ankara.edu.tr/multimedia-archive/prof-dr-aykut-ozkulun-yurutuculugunu-ustlendigicovid-19-a-karsi-asi-icin-hayvan-deneylerine-baslanild i/?fbclid=IwAR081awGZmB3YG-AmA9ZCVPmEVt7ugDW-rr3g1rmx7nxjFTCmhOgbyo3K2s Erişim tarihi: 26.06.2020
Beveridge WIB, 1978. The need for closer collaboration between the medical and veterinary professions. Bulletin of the World Health Organization, 56 (6), 849-858
Blancou J, Chomel BB, Belotto A, Meslin FX, 2005. Emerging or re-emerging bacterial zoonoses: factors of emergence, surveillance and control. Veterinary Research, 36, 507- 522.
Bonilla-Aldana DK, Dhama K, Rodriguez-Morales AJ, 2020. Revisiting the One Health Approach in the Context of COVID-19: A lookin to the Ecology of this Emerging Disease. Adv. Anim. Vet. Sci., 8(3), 234-237.
Cevizci S, Erginöz E, 2008. İnsan sağlığı ile veteriner hekimlik uygulamalarının ilişkisi: “Veteriner Halk Sağlığı” İstanbul Üniv. Vet. Fak. Derg., 34(2), 49-62.
China Center for Disease Control and Prevention (CCDC), 2020. http://www.chinacdc.cn/en/aboutus/leadership/201603/t20160324_128015.html Erişim tarihi: 30.09.2020
Cleaveland S, Laurensen MK, Taylor LH, 2001. Diseases of humans and their domestic mammals: pathogen characteristics, hostrange and the risk of emergency. Philos. Trans. Roy. Soc. Lond. B Biol. Sci., 356, 991-999.
Cui J, Li F, Shi ZL, 2019. Origin and devolution of pathogenic coronaviruses. Nat Rev Microbiol, 17(3), 181 192.
Decaro N, Martella V, Saif LJ, Buonavoglia C, 2020. COVID-19 from veterinary medicine and one health perspectives: What animal coronaviruses have taught us? Res Vet Sci., 131, 21–23.
Dinçer F, 1980. Veteriner hekimlik ve halk sağlığı (Dünyada ve Türkiye’de). Gıda Bil. Teknol. Derg., 111(1-2), 7-19.
Erciyes Üniversitesi (EÜ), 2020. Erciyes Üniversitesi Aşı Geliştirme Merkezi araştırmacıları COVID-19 virüsünü hücre kültüründe izole etmeyi başardı https://www.erciyes.edu. tr/Duyuru-Haber/Erciyes-Universitesi-Asi-GelistirmeMerkezi-Arastirmacilari-COVID-19-V/14787 Erişim tarihi: 26.06.2020
Erk N, 1958. Veteriner hekimliğin insanlığa hizmetleri. Türk Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, 146-147, 1-7.
Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, et al., 2020. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet, 395,497–506.
Jebera KB, 2004. Surveillance, detection and response: managing emerging diseases at national and international levels. Revue Scientifique et Technique - Office International des Epizooties, 23(2), 709-715.
Kılıç O, 2004. Eski çağlardan yakınçağa genel hatlarıyla dünyada ve Osmanlı Devletinde salgın hastalıklar. Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayın No:6, Tarih Şubesi Yayınları No:5, Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ.
King LJ, Marano N, Hughes JM, 2004. New partnerships between animal health services and public health agencies. Rev Sci Tech. 23(2), 717-725.
Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, et al., 2020. Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus-Infected Pneumonia. N. Engl. J. Med., 382(13), 1199-1207.
Lorusso A, Decaro N, Schellen P, Rottier PJ, et al., 2008. Gain, preservation, andloss of a group 1a coronavirus access oryglyco protein. J Virol, 82(20), 10312 10317.
Lorusso A, Calistri P, Petrini A, Savini G, et al., 2020. Novel coronavirus (SARS CoV 2) epidemic: a veterinary perspective. Veterinaria Italiana 2020, 56(1), 5-10.
Milliyet, 2020a. ‘Yerli aşı, insanda deneme aşamasında’ https://www.milliyet.com.tr/gundem/yerli-asi-insandadeneme-asamasinda-6321378 Erişim tarihi: 05.10.2020
Milliyet, 2020b. Veteriner hekimlerin korona mücadelesi. https://www.milliyet.com.tr/egitim/veteriner-hekimlerin-korona-mucadelesi-6185421 Erişim tarihi: 26.06.2020
Nikiforuk A, 2001. Mahşerin dördüncü atlısı salgın ve bulaşıcı hastalıklar tarihi. Çev: Selahatin Erkanlı, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul. World Organizaftion for Animal Health (OIE), 2020. One health. https://www.oie.int/en/forthe-media/onehealth/. Erişim tarihi: 07.07.2020
Özdemir G, 2020. Ülkemizde “Tek Sağlık” uygulamalarının gerçekten anlaşılmadığını bir kez daha gördük. Ruminant Performans. 86(06/2020), 22-23.
Özdemir Güneli M, 2020. Veteriner hekimlerin korona mücadelesi. TVHB Merkez Konseyi Başkanı Ali Eroğlu ile röportaj, Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/egitim/ veteriner-hekimlerin-korona-mucadelesi-6185421 Erişim tarihi: 26.06.2020
Özen A, Özkul T, 2006. Ulusal güvenlik kavramına kuş gribinin garipliğinden bakış. I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri, 305-326, Elazığ.
Özgenç M, 2020. Bilim Kurulu genişliyor, Hürriyet, https:// www.hurriyet.com.tr/gundem/bilim-kurulu-genisliyor-41488113 Erişim tarihi: 02.07.2020
Resmi Gazete, 1954.Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun. 18.03.1954 tarihli ve 8661 sayılı Resmi Gazete.
Resmi Gazete, 2010. Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. 13.06.2010 tarihli ve 27610 sayılı Resmi Gazete.
Robert Koch Institut (RKI), 2020. https://www.rki.de/ EN/Content/Institute/Leadership/President/President_ node_en.html Erişim tarihi: 30.09.2020
Sherman IW, 2020. Dünyamızı değiştiren on iki hastalık. Çev: Emel Tümbay, Mine Anğ Küçüker. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
Sözcü, 2020. Ankara Üniversitesi açıkladı: SARS-COV-2 Virüsü izole edildi. https://www.sozcu.com.tr/2020/saglik/son-dakika-ankara-universitesi-acikladi-sars-cov-2- virusu-izole-edildi-5727208/ Erişim tarihi: 02.07.2020
Sputniknews, 2020a. Varank: Türkiye’nin 3 aşı projesi insan denemeleri aşamasında. https://tr.sputniknews.com/ turkiye/202009271042921485-varank-turkiyenin-3- asi-projesi-insan-denemeleri-asamasinda/ Erişim tarihi: 30.09.2020
Sputniknews, 2020b. “Bakan Pakdemirli: Kovid-19 aşısı için anti serum çalışmaları başladı, önümüzdeki hafta hayvanlara vermeye başlayacağız”. https://tr.sputniknews.com/ turkiye/202005151042046089-bakan-pakdemirli-kovid19-asisi-icin-anti-serum-calismalari-basladi-onumuzdekihafta-hayvanlara/ Erişim tarihi: 26.06.2020
Tiwari R, Dhama K, Sharun K, Iqbal Yatoo M, et al., 2020. COVID-19: animals, veterinary and zoonotic links, Veterinary Quarterly, 40(1), 169-182.
Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB), 2020a. https://www.tarimorman.gov.tr/Belgeler/COVID%2019%20Tedbirleri/ Veteriner%20Afi%C5%9F%20Bask%C4%B1.pdf Erişim tarihi: 26.06.2020
Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB), 2020b. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın13.02.2020 tarihli ve 71037622-325.06- E.533180 sayılı “Coronavirüs Enfeksiyonu Toplantısı” yazısı.
Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB), 2020c. Tarımın 'Koronavirüs Bilim Kurulu' https://www.tarimorman.gov.tr/ Haber/4512/Tarimin-Koronavirus-Bilim-Kurulu Erişim tarihi: 26.06.2020
Türk Veteriner Hekimleri Birliği (TVHB), 2020a. Türk Veteriner Hekimleri Birliği 16 Mart 2020 tarihli “Yeni Koronavirüs Hastalığı” Hakkında Basın Açıklaması. https://tvhb. org.tr/2020/03/16/turk-veteriner-hekimleri-birligi-yenikoronavirus-hastaligi-hakkinda-basin-aciklamasi/ Erişim tarihi: 26.06.2020
Türk Veteriner Hekimleri Birliği (TVHB), 2020b. Veteriner hekimler ihtiyaç olduğunda hazırız. https://tvhb.org. tr/2020/04/11/veteriner-hekimler-ihtiyac-oldugundahaziriz/ Erişim tarihi: 30.09.2020
Türk Veteriner Hekimleri Birliği (TVHB), 2020c. Virolog Veteriner Hekimler COVID 19 aşısı ve serumunu kısa sürede üretmeye hazır. https://tvhb.org.tr/2020/03/24/virolog-veteriner-hekimler-covid-19-asisi-ve-serumunu-kisasurede-uretmeye-hazir/ Erişim tarihi: 26.06.2020
Türk Veteriner Hekimleri Birliği (TVHB), 2020d. Veteriner kontrol enstitülerinde Kovid-19 aşısı çalışmalarında yeni aşamaya geçiliyor. https://tvhb.org.tr/2020/06/04/ veteriner-kontrol-enstitulerinde-kovid-19-asisicalismalarinda-yeni-asamaya-geciliyor/ Erişim tarihi: 26.06.2020
TÜBİTAK, 2020a. https://covid19.tubitak.gov.tr/sites/default/files/konferans-sunum/AykutOzkul_Oturum2.pdf Erişim tarihi: 30.07.2020
TÜBİTAK, 2020b. İnaktif COVID-19 aşısı geliştirilmesi. https://covid19.tubitak.gov.tr/sites/default/files/konferans-sunum/OsmanErganis_Oturum3.pdf Erişim tarihi: 02.07.2020
Ülman YI, 2020. COVID-19 enfeksiyon hastalığı salgınına biyoetik açıdan bakış. ACU Sağlık Bil Derg, 11(3), 365-371.
Yalçınkaya E, 2019. Covid-19 ve getirdiği etik sorunlar. Türkiye Biyoetik Dergisi. 6(3), 122-127. Yeniçağ, 2020. Erdoğan’ın sağlık danışmanı Saraçoğlu veterinerleri göreve çağırdı. Erişim: https://www.yenicaggazetesi.com.tr/erdoganin-saglik-danismani-saracogluveterinerleri-goreve-cagirdi-273154h.htm Erişim tarihi: 26.06.2020
Wang Q, Vlasova AN, Kenney SP, Saif LJ, 2019. Emerging and re emerging coronaviruses in pigs. Curr Opin Virol, 34, 39 49.
Weese S, 2020. SARS-CoV-2 in cats and dogs: Canada https:// www.wormsandgermsblog.com/2020/09/articles/animals/cats/sars-cov-2-in-cats-and-dogs-canada/ Erişim tarihi: 30.09.2020
World Health Organization (WHO), 2020a. WHO Timeline - COVID-19. https://www.who.int/news-room/ detail/27-04-2020-who-timeline---covid-19 Erişim tarihi: 01.06.2020.
World Health Organization (WHO), 2020b. DRAFT landscape of COVID-19 candidate vaccines. https://www. who.int/blueprint/priority-diseases/key-action/novelcoronavirus-landscape-ncov.pdf?ua=1 Erişim tarihi: 02.07.2020
World Health Organization (WHO), 2020c. DRAFT landscape of COVID-19 candidate vaccines. https://www.who. int/publications/m/item/draft-landscape-of-covid-19- candidate-vaccines Erişim tarihi: 04.08.2020