Ütopya mı Plan mı: Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Ankara Romanı1

Yakup Kadri Karaosmanoğlu 1934 yılında Ankara romanını yazar. Ankara, 1920-1922, 1925-1926 ve 1937-1943 yılları arasında ortaya çıkan gelişmeler çerçeve-sinde, Türkiye’nin yaşadığı olayların işlendiği bir romandır. Sahne zaman zaman Ankara dışına genişlese bile, temel mekân Ankara’dır. Selma Hanım, İstanbul’dan Ankara’ya taşınmış genç bir kadındır. Yaptığı üç evlilik Ankara’nın üç ayrı yü-zünü göstermektedir. Evlilik yaptığı üç erkek üç ayrı Ankara’yı sembolize eder. Burada erkeklerin dönemlendirme açısından bir sembol olarak görünmelerine rağmen, onların bir sembol olmaları üzerinde etkili olan özne kadındır. Selma Hanımın olayları değerlendirmekle kalmayıp, onlara yön verdiği görülür. Özel-likle romanın üçüncü bölümü, gelecekteki Ankara’yı (Türkiye’yi) tasarlayan bir ütopya olarak değerlendirilmektedir. Ankara romanı ütopya kavramı üzerinden en çok çalışılan eserlerden biridir. Ütopyalar ve distopyalar genellikle çok uzak bir gelecekte tasarlanmaktadır. Örneğin en ünlü distopyalardan biri olan Geo-rge Orwell’in 1984 adlı eseri, yazıldığı zamanın yaklaşık elli yıl sonrasını anlatır. Çoğunlukla da zaman ve mekân bir belirsizlik taşır. Orwell, içinde yaşadığımız zaman ve mekânı, kolayca göremeyeceğimiz bir uzaklığa taşır. Ankara romanı ise bir ütopya olarak değerlendirilmekle birlikte, Ankara’nın gelecekte oluşacak bir şehir olarak anlatıldığı üçüncü bölümü dahi içinde yaşayan herkesin görebi-leceği bir zaman ve mekân uzaklığındadır. Özellikle bu hayalin gerçekleşmesini sağlayacak özne olarak Gazi Paşa’nın da yaşamı romana dâhil edilir. Dolayısıyla iktidarı bütünüyle elinde bulunduran bir şahsın yönetimi ve planlaması içinde ortaya çıkacak bir “örnek kent ve ülke” oluşumundan söz edilmektedir. Sözü-nü ettiğimiz şey, ütopya yazarının bir hayalî tasarımı olarak değil bizzat ülkenin yöneticisinin muktedir gücüyle yakın bir zamanda gerçekleşecek ve ülkenin her yerini etkileyecek bir “model şehir” üretilmekte olduğudur. Bu çalışma, özellik-le romanın üçüncü bölümünden hareketle bir ütopyadan çok bir plandan söz edilmesi gerektiğini iddia edecektir. Ancak planın öznesi olarak Gazi Paşa’nın umulmadık erken ölümü planı bir hayale dönüştürmektedir.

PDF

___

Coş, N. (2015) “Türk Sinemasında İşçi”, İşçi Filmleri, Öteki “Sinemalar”, Funda Başaran (haz.) içinde, İstanbul: Yor-dam Kitap: 157-177.
Dunaway, D. K. (1987) “Music and Politics in the United States”, Folk Music Journal, 5, , 268-294.
Deniz, E. E. ve Güler, M. A. (2016) “Müziğin İzinde: Türkiye’de 1980’den Günümüze Rock Müzik ve Sosyal Hak-lar”, https://www.researchgate.net/publication/329906419_Muzigin_Izinde_Turkiye’de_1980’den_Gunu-muze_Rock_Muzik_ve_Sosyal_Haklar
Elibol, N. (2002a) Direnen Haliç, Birinci Cilt, İkinci Basım, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
Elibol, N. (2002 b) Direnen Haliç, İkinci Cilt, İkinci Basım, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.Enis, R. (2002a) Afrodit Buhurdanında Bir Kadın, İstanbul: Evrensel Basım Yayın (İlk Baskı: 1939).
Enis, R. (2002b) Sarı İt, İkinci Basım, İstanbul: Evrensel Basım Yayın (İlk Baskı: 1968).Görücü, B. (2015) “Türk Sinemasında İşçi: 1973 Sonrası”, İşçi Filmleri, Öteki “Sinemalar” (der. F. Başaran), İstanbul: Yordam Kitap, 178-208.
Greenway, J. (1953) American Folksongs of Protest, University of Pennsilvania Press.
Hepkon, Z. ve Aydın, O. Ş. (2010) “Türk Sinemasının Görünmeyen Öznesi: İşçiler”, Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 12, 79-103.
Johnson, C. D. (2006) Labor and Workplace Issues in Literature, Westport: Greenwood Books,
Kablamacı, A. ve Morva, D. (2011) “Karanlıkta(n) Uyananlar Filminde İşçi Sınıfının Temsili”, Sinecine, 2, 2, 57-80.
Karay, R. H. (1981) “Hakkı Sükût”, Memleket Hikâyeleri, 8. Basılış, İstanbul: İnkilâp ve Aka Kitabevleri, 141-153.
Kemal, O. (1954) “Grev”, Grev, Ankara: Seçilmiş Hikâyeler Dergisi Yayınları, 7-21.
Koluaçık, İ. ve Kula, N. (2013) “Türk Sinemasında İşçi Temsili: 1960’lı Yıllara Sosyolojik ve İdeolojik Bir Bakış”, 4. Uluslararası İşçi ve İletişim Konferansı Bildiriler Kitabı, 92-105.
Lynch, T. P. (2001) Strike Songs of the Depression, University Press of Mississippi Jackson.
Makal, A. (1999) Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, İmge Kitabevi Yayınları.
Makal, A. (2008a) “Çeyrek Yüzyılın İçinden Kendimize Bakmak: Kuruluşlarının 25. Yılında Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Çalışma ve Toplum, Sayı: 16, 2008/1, 11-26.
Makal, A. (2008b) “Türkiye Emek Tarihinin Bir İzdüşüm Alanı Olarak ‘Edebiyat’”, Çalışma ve Toplum, Sayı: 18 “10. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Özel Sayısı”, Özel Sayı Editörü: Ahmet Makal, 2008/3, 15-42.
Makal, A. (2014) “Türkiye’de Akademide Sosyal Politika Geleneğinin Doğuşu ve Gelişimi Üzerine Tarihsel Bir Yeniden Değerlendirme” Çalışma ve Toplum, Sayı: 41 “13. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Özel Sayısı”, Özel Sayı Editörü: Ahmet Makal, 2014/2, 17-30.
Makal, A. (2016) “İnsan Hakları / Sosyal İnsan Hakları ve Sanat”, Sosyal İnsan Hakları Sempozyumu VIII, Bildiriler Kitabı, DİSK Yayınları, İstanbul, Aralık 2016, 37-57.
Makal, A. (2018) “İnsan Hakları/Sosyal İnsan Hakları, Sosyal Mücadeleler ve Müzik”, Çalışma ve Toplum, Sayı: 57 “15. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Özel Sayısı”, Özel Sayı Editörü: Ahmet Makal, 2018/2, 579-615.
Makal, A. (2019) “Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümlerinin Güncel Sorunları Üzerine Bir Değer-lendirme”, 20. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Kongresi’nde sunulan tebliğ metni, 13 Ekim, Denizli.
Makal, A. (2020) “Toplumsal Cinsiyet Açısından Müzik ve Kadın: Dünyada ve Türkiye’de Kadın Müzisyenler ve Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık”, Çalışma ve Toplum, Sayı: 65 “16. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Özel Sayısı”, Özel Sayı Editörü: Ahmet Makal, 2020/2: 739-789.
Nesin, A. (2003) “Büyük Grev”, Büyük Grev - Kalpazanlık Bile Yapılamıyor, İkinci Basım, İstanbul: Adam Yayıncılık, 48-61.
Özyalçıner, A. (2002) “Grev Bildirisi”, Emek Öyküleri 2: Grev Bildirisi, Sennur Sezer, Adnan Özyalçıner (haz.) içinde, İkinci Basım, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 197-205.
Sertlek, T. (2015) “Sınıf Bilincinin Oluşumunda Bir Sinema Deneyimi: Maden Filmi”, İşçi Filmleri, Öteki “Sinema-lar” (der. F. Başaran), İstanbul: Yordam Kitap, 241-248.
Thompson, E. P. (2004) İngiliz İşçi Sınıfının Oluşumu (çev. U. Kocabaşoğlu), İstanbul: Birikim Yayınları.
Yesari, M. (1995) Çulluk, Çevrimyazı: M. Sabri Koz, İstanbul: Oğlak Yayınları (İlk baskısı: 1927).