İş ‘Kazaları’nda İşçiyi Suçlayıcı Yaklaşımın Geçersizliği: Zonguldak Kömür Madenleri Örneği

Yapılan işten kaynaklı yaralanma ve hastalanmalar ve dahası işçi ölümleri Türkiye’deki çalışma hayatının yapısal bir sorunudur. Sorun, çok boyutludur ve tıp, mühendislik, kimya ve sosyal politika başta olmak üzere farklı alanlarda bilimsel çalışmaların yapılmasını gerektirmektedir. Bununla birlikte, daha sağlıklı sonuçlara ulaşmak için birbirinden farklı çalışma koşullarına sahip üretim alanlarının ayrı ayrı incelenmesi yararlı olacaktır. Buna karşın, bu konuda yeterli bilimsel çalışmanın olmadığı görülmektedir. Var olan bilimsel çalışmaların büyük çoğunluğu, iş kazalarının işçilerin kusurlu davranışlarından kaynaklandığı görüşündedir. Resmi görüşlerin de bu yönde olduğu belirtilmelidir. Madencilik sektörü iş kazalarının en yoğun görüldüğü, bununla özdeşleşmiş sektörlerden biridir. Bu çalışma Zonguldak kömür madenleri özelinde meseleyi incelemektedir. Söylendiği gibi, çok boyutlu olan bu olgu, bu araştırmada, üretim siyaseti ve sosyal politika açısından irdelenmektedir. Bu araştırma, epistemolojik olarak yanıltıcı olduğu gerekçesiyle, işçiyi suçlayıcı görüşe karşı çıkmaktadır. İş kazaları olgusunun sağlıklı bir şekilde analiz edilebilmesi için üretim siyasetinin, çalışma ilişkileri düzeninin ve iş kazalarına ilişkin olarak uygulanan sosyal politikaların araştırılmasını ve çalışma ortamının yerinde incelenmesini sağlayacak bir epistemolojik yaklaşımın gerekli olduğu görüşü benimsenmektedir. Bu çalışma madenlere gidilerek çalışma koşullarına ilişkin yerinde yapılan gözlemler ve iş kazası geçirmiş olan işçilerle yapılan görüşmelerden elde edilen bilgi ve bulgulardan hareketle iş kazalarının nedenleri araştırılmıştır. Sonuç olarak, kömür madenlerinde iş kazaları, her şeyden önce, karlılığın öncelikli olduğu kapitalist üretim tarzından ve buna göre oluşturulmuş hakim üretim siyasetinden kaynaklıdır. İş kazalarına karşı gerekli sosyal politikaların oluşturulmaması, yaygın kayıt dışı üretim ve istihdam, işçiler açısından kazaları daha da yıkıcı hale getirmektedir.

The Failure of the Approach Blaming Workers for Work ‘Accidents’: The Case of Coal Mining in Zonguldak

Work-related injuries and occupational diseases have been one of the most important structural problems of working life in Turkey. These kill a lot of workers. The problem is multidimensional one and entails scientific studies in many different areas, including medicine, engineering, chemistry and social policy. It would be a proper way to examine the different areas of production with different working conditions separately to find out the reasons behind the fact. On the other hand, there is not enough scientific research. The vast majority of existing literature argue that work-related injuries and deaths are caused by workers’ defective behaviour. It should be noted that the official approach is the same. The mining sector is one of the most identified sectors where work-related injuries and deaths are most prevalent. This study considers the mining industry and investigates the reasons behind the work-related injuries and deaths in Zonguldak coal mines. As mentioned above, this phenomenon, which is multidimensional, is examined in terms of both the politics of production and social policy. This study challenges the idea that work-related injuries and deaths result from workers’ defective behaviour, because it has an epistemological fallacy. In order to be able to analyse work-related injuries and deaths properly, it is assumed that there is a need to employ an epistemological approach which enables researchers to investigate the politics of production, labour relations and social policies, and to examine the working conditions at workplace. This study focuses on the politics of production first and then social policies. It discusses on the finding gathered in a fieldwork carried out in Zonguldak coal mines. During the fieldwork working conditions were observed and the workers who had work-related injury were interviewed with face to face by the researcher in person. As a result it argued that the politics of pruduction giving the priority to quantity of production and profitability, ineffective social policies to combat with the problem, widespread informal production and employment are the main structural factors behind the work-related injuries and deaths in mining industry.

PDF

___

Aydın, T.Ş. (2015) Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı Uygulamalarının İş Kazalarının Önlenmesi Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Aysan, M.E ve Kablay, S. (2017) “Türkiye’de Özelleştirmeler ve Kömür Madenciliği: Soma’da Maden İşçisi Olmak”. Ünye İİBF Dergisi, 1, 1, 51-76.
Bhaskar, R. (2011). Reclaiming Reality: A Critical Introduction to Contemporary Philosophy, Londra: Routledge.
ÇSGB (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) (2014) “Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi III ve Eylem Planı 2014-2018”. (https://www.aybu.edu.tr/isg/contents/files/ulusal_isgPolitikaBelgesi.pdf ), (18.4.2019).
Fişek, A.G. (2014) Çalışma Yaşamında Sağlık Güvenlik, Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Yayını, Ankara.
Gedik, H. (1994) T.T.K Zonguldak Havzası Yeraltı Maden Kazaları ve Nedenleri. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Güvenç, S. (2015) Yer Altı Maden İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Örnek Uygulama Gümüştaş Madencilik ve Tic. A.Ş Bolkardağ İşletmesinde İSG Uygulamaları ve Risk Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Adana.
Güyagüler T. (2012) “Türkiye’de Meydana Gelen Grizu Patlamalarının İrdelenmesi ve Önlem Önerileri”, Türkiye 13. Kömür Kongresi Bildirileri Kitabı. Maden Mühendisleri Odası Yayınları, Zonguldak, 45-51.
Heinrich, H.W. (1950) Industrial Accident Prevention: A Scientific Approach, New York: McGraw-Hill.
İSGİP (Türkiye`de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi)(2015) Çalışma Yaşamında Sağlık Gözetimi Rehberi (http://www.isgip.gov.tr/wp-content/uploads/2015/11/isgip_saglik_ gozetimi_rehberi1.pdf) (18.4.2019).
İSİG (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi) (2019) “Hangi savaşta bu kadar arkadaşımızı kaybediyoruz? 2018 yılında en az 1923 işçi yaşamını yitirdi”, (http://isigmeclisi.org/19796-hangi-savasta-bu-kadar-arkadasimizikaybediyoruz-2018-yilinda-en-az-1923) (29.5.2021).
Kahveci E. ve Nichols T. (1992) “Zonguldak’ta Belirli Bölgelerde Yaralanmalar”, Türkiye 8. Kömür Kongresi Bildiriler Kitabı, Maden Mühendisleri Odası Yayınları, Zonguldak, 269-278.
Müftüoğlu, B. ve Taniş, B. (2010) “21. Yüzyılda Zonguldak Maden İşletmelerinde Çalışma Hayatı: Bir Kesit-Tek Gerçek”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 25, 185-216.
Önder, S. ve Önder, M. (2010) “TKİ’ye Bağlı İşletmelerde Yaralanmalı İş Kazalarının Analizi. Bilimsel Madencilik Dergisi, 49, 3, 3-12.
Özdemir G. (2018). “İş Sağlığının Ekonomi Politiği: Yöntemsel ve Politik Açılımlar/Sorunlar” Gürhan Fişek’in İzinde Ortak Emek ve Ortak Eylem (der. E. Karadoğan, G. Yenimahalleli Yaşar, N. Dertli, Ö. Millioğulları Kaya, S. Kablay ve T. Akpınar), Siyasal Kitabevi, Ankara, 31-41.
Sarıkaya, İ. (2012) Work and work accidents in the flexible working regime: The Zonguldak hard coal basin case, Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
Saymaz, İ. (2016). Fıtrat İş Kazası Değil, Cinayet, İstanbul: İletişim Yayınları.
SGK (2018) “SGK İstatistik Yıllıkları” (http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_ istatistik_yilliklari) (1.05.2020).
Taşyürek, M. (2018) “Güvensiz Davranışlardan Kaynaklanan İş Kazalarının Düzeltici ve Önleyici Faaliyeti Nedir?”. Çalışma Ortamı Dergisi, 155, 9-13.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) (2010) Madencilik Sektöründeki Sorunların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi.
Tuncer K. (1998) Tarihten Günümüze Zonguldak’ta İşçi Sınıfının Durumu, İstanbul: Göçebe Yayınları.
Tülü, M. (2014) İş Sağlığı Güvenliği Hizmetlerinde İş Sağlığı Güvenliği Profesyonellerinin Algı ve Beklentileri, Uzmanlık Tezi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ankara.
Uslu, V. (2014) İşletmelerde İş Güvenliği Performansı ve İş Güvenliği Kültürü Algılamaları Arasındaki İlişki: Eskişehir İli Metal Sektöründe Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Wallerstein, I. (2002) Tarihsel Kapitalizm, İstanbul: Metis Yayınları.