ZEMAHŞERÎ'NİN ATVÂQU'Z-ZEHEB, El-KELİMU'N-NEVÂBİĞ VE MAQÂMÂT ADLI ESERLERİNDE KİŞİYİ İNŞA EDEN ÖZELLİKLERİN ANALİTİK KRİTİĞİ¨

Zemahşerî, hem İslâm ilimleri hem Arap dili ve edebiyatı alanında eserler yazmış bir âlimdir. Zemahşerî, Mekke'den binlerce kilometre uzaktaki Harezm'de doğmuş, Arapçayı orada öğrenmiştir. Asıl kendisini geliştirdiği yerler ise Bağdat ve Mekke'dir. Arap dili ve edebiyatı konusunda yazdığı Atvâqu'z-Zeheb, el-Kelimu'n-Nevâbiğ ve Maqâmât adlı eserler, oldukça önemli bir yere sahiptir. Zemahşerî, öğüt içerikli Atvâq'ı kısa makaleler halinde; Maqâmât'ı kendi şahsına birer nasihat şeklinde; Nevâbiğ'i ise vecizeler formatında yazmıştır. Her üç eserde de, insanı inşa eden özellikler konusunda bir ortak payda vardır. Bu çalışmada Zemahşerî'nin vurguladığı ilim, takva, insanın özü, dua etmenin adabı, insanlar arasında adaletin tesisi, arkadaş seçiminin önemi, idareci ve hastalara verilen öğütler, iffetli ve kanaatkâr olmanın bireysel ve toplumsal boyuttaki değeri, tefekkür etme ve ahireti hatırda tutmanın kişiye kazandırdığı erdemler gibi birçok konu irdelenmiş, her üç eserde vurgulanan ifadelerin kritiği yapılmıştır

ANALYTICAL CRITIC OF THE CHARACTERISTICS VHICH FORM THE PERONALITY IN ZAMAKHSHARÎ'S ATVAQU'Z-ZEHEB, Al-KALİMU'NNAVABİĞ AND MAQAMAT

Zamakhshari, is a scholar who wrote books on Islamic sciences and Arabic language and literature. Zamakhshari was born in Harezm that thousands of kilometers away from Mecca, he also learned Arabic there. In fact the places where he improved himself are Baghdad and Mecca. Atvâqu'z-Zahab, al-Kalimu'n-Navâbiğ and Maqâmât which he wrote aboutArabic language and literature are works that have very important places Zamakhshari wrote Atvâq vith advice content, in short articles; Maqâmât in the form of an advice to himself; and wrote the Nevâbig in the form of apothegm. All three works have also a common characteristics that builds the personality. In this study,many issues that Zamakhshari has emphasized such as the science, piety, the essence of man, praying manners, the establishment of justice among people, the importance of choosing friends and advice given to patients, administrators and the value of the chaste individual social dimension of being abstinent, the contemplation and keeping hereafter in mind that bring virtues to the person, have been examined and in all three works the highlighted statements are criticised

PDF

___

'Abduh, Muhammed (ö.1905), Şerhu Nehci'l-Belâğa, Dâru'l-Ma'rife, Beyrût, 1412/1992.
'Abdulbâqî, Muhammed Fuâd (ö.1967), el-Mu'cemu'l Mufehres li Elfâzi'l-Qur'âni'lKerim, el-Matba'atu'l-İslâmiyye, İstanbul, 1982.
el-'Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. 'Abdullah b. Sehl b. Sa'îd (ö.395/1010), Cemheretu'lEmsâl, Dâru'l-Fikr, Beyrût, ts.
'Avd, Ahmet 'Abdu't-Tavvâb, Atvâqu'z-Zeheb fi'l-Mevâ'iz ve´l-Hutab'ın muhakkiki, Dâru'l- Fadîle, Qâhire, ts.
Beyhaqî, Ahmed b. Huseyin b. 'Alî b. Mûsâ (ö.458/1066), Şu'abu'l-Îmân, thk. 'Abdul'alî 'Abdulhamîd, Mektebetu'r-Ruşd, Bombay, 2003.
Brockelmann, Carl (ö.1956), Târîhu'l-Edebi'l-'Arabî, Arapçaya çev. 'Abdulhalim Naccâr, Dâru'l-Ma'arif, Qâhire, 1959.
Buhârî, Ebû 'Abdullâh Muhammed b. İsma'il (ö.256/870), Sâhihu'l-Buharî, elMektebetu'l İslâmî, İstanbul, 1979.
Câhız, Ebû 'Usmân 'Amr b. Bahr b. Mahbûb (ö.255/869), el-Beyân ve't-Tebyîn, Dâru'lHilâl, Beyrût, 2003.
---------, el-Buhalâ, Dâru ve Mektebetu'l-Hilâl, Beyrût, 1999.
---------, el-Hayavân, Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Beyrût, 2004.
Curcânî, Ebû'l-Hasan 'Ali b. Muhammed (ö.816/1413), Kitâbu't-Ta'rifât, Dâru'l-Kutubi'l- 'İlmiyye, Beyrût, ts.
Dayf, Şevqî (ö.2005), Târîhu'l-Edebi'l-'Arabî, Dâru'l-Ma'arif, Mısır, ts.
Dihlevî, Şâh Veliyyullâh (ö.1176/1762), Huccetullâhi'l-Bâlîğa, thk. es-Seyyid Sâbıq, Dâru'l-Cîyl, Beyrût, 2005.
Ebû-Dâvûd, Süleymân b. Eş'as (ö.275/888), Sünen, Dâru'l-Fikr, Riyâd, ts.
el-Eş'arî, Ebû'l-Hasan (ö.324/936), Maqâlâtu'l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu'l-Musallîn, thk Nu'aym Zerzûr, el-Mektebetu'l-'Asriyye, 2005.
el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî (ö.370/980), Tehzibu'l-Luğa, thk Muhammed 'Avd Mur'ib, Dâru ihyâi Turâsi'l-'Arabî, Beyrût, 2001.
el-Ferâhîdî, Ebû 'Abdurrahmân Halîl b. Ahmed b. 'Amr (ö.170/787), Kitâbu'l-'Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm Samarraî, Dâru Mektebeti'l-Hilâl, ts.
Ferrûh, 'Umer (ö.1982), Târîhu'l·Edebi'l-'Arabî, Dâru'l-'İlmi li'l-Melâyîn, Beyrût, 1997.
Firûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya'qûp (ö.817/1414), el-Qâmûsu'l-Muhît, Muessesetu'r-Risâle, Beyrût, 2005.
el-Hakemî, Hafız b. Ahmed b. 'Ali (ö.1377/1959) Me'aricu'l-Qabûl bi Şerhi Sullemi'lVusûl ila 'İlmi'l-Usûl, thk. 'Umer b. Mahmûd Ebû 'Umer, Dâru İbni'l-Qayyım, Demmâm, 1990.
el-Harîrî, Ebû Muhammed Qâsım b. 'Ali b. Muhammed b. 'Usman (ö.516/1122), Maqâmâtu'l-Harîrî, Matba'atu'l-Ma'arif, Beyrût, 1873.
İbn Ebû'd-Dunya, Ebû Bekr 'Abdullâh b. Muhammed (ö.281/894), Mekârimu'l-Ahlâq, thk. Mecdî Seyyid İbrâhîm, Mektebetu'l-Kur'ân, Qâhire, ts.
İbn Fâris, Ebû'l Huseyin Ahmed (ö.305/1004), Mu'cemu Meqâyîsi'l-Luğa, thk. 'Abdusselâm Muhammed Hasan, Dâru'l-Cîyl, Beyrût, 1991.
İbn Kesîr, Ebû'l Fidâ İsmail, (ö.774/1372), el-Bidâye ve'n-Nihâye, Beytu'l-Efkâr edDevliyye, Amman, ts.
İbn Quteybe, Ebû Muhammed 'Abdullâh b. Muslim (ö.276/889), el-Maârif, thk. Servet 'Ukkâşe, el-Hey'etu'l-Mısriyye, Qâhire, 1992.
İbn Manzûr, Ebû Fadl Cemâluddîn Muhammed (ö.711/1311), Lisânu'l-'Arab, Dâru Sâdır, Beyrût, 1300.
İbn Tağriberdî, Ebû'l-Mehâsin Cemâluddîn Yûsuf b. Tağriberdî el-Atâbekî (ö.874/1469), en-Nucûmu'z-Zâhire fi Mulûki Mısr ve'l-Qâhire, Dâru'l-Kutub, Qâhire, ts.
İsfahanî, Rağıb (ö.502/1108), el-Mufredât, thk. Safvân 'Adnân ed-Dâvudî, Dâru'l-Qalem, Dımışq, H/1412.
Mervezî, Ebû Sa'd 'Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî es-Sem'anî (ö.562/1167), el-Ensâb, thk. 'Abdurrahmân b. Yahyâ el-Mu'allimî el-Yamânî, neşr.
Meclisu Daireti'l-Ma'ârif el-'Usmâniyye, Haydarâbâd, 1962.
el-Mu'cemu'l-'Arabî el-Esasî, el-Munazzamatu'l-'Arabiyye li't-Terbiyye ve's-Saqâfe ve'l- 'Ulûm, Tunus, 1988.
en-Nedîm, Ebû'l-Ferec Muhammed b. İshâq b. Muhammed (ö.438/1047), el-Fihrist, thk. İbrâhîm Ramazan, Dâru'l-Ma'rife, Beyrût, 1997.
Nisâbûrî, Ebû`l-Fazl Ahmed b. Muhammed el-Meydanî (ö.518/1124), Mecma'u'lEmsâl, thk. Muhammed Muhyuddîn 'Abdulhamîd, Dâru'l-Ma'rife, Beyrût, ts.
en-Nuveyrî, Şihabuddîn Ahmed b. 'Abdulvahhâb, (ö.733/1334), Nihâyetu'l-Ereb fi Funûni'l-Edeb, Dâru'l-Kutub ve'l-Vesâiqi'l-Qâhire, 1423.
es-Safedî, Selahuddîn Halîl b. Aybek b. 'Abdullâh (ö.764/1363), el-Vâfî bi'l-Vefayât, thk.
Ahmed el-Arnâutî-Turkî Mustafa, Dâru İhyai't-Turâs, Beyrût, 2000.
Safvet, Ahmed Zekî, Cemheretu Hutabi'l-'Arâb fî 'Usûri'l-'Arabiyyeti'z-Zâhira, elMektebetu'l-'İlmiyye, Beyrût, ts.
es-Suyûtî, 'Abdurrrahmân b. Ebû Bekir Celâluddîn (ö.911/1506), el-Muzhir fî 'Ulûmi'lLuğati ve Envâihâ, thk. Fuâd 'Ali Mansûr, Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Beyrût, 1998.
Tirmizî, Ebû 'İsâ Muhammed (ö.279/892), Sünenu't-Tirmizî, Dâru'l-Fikr, Beyrût, 1980.
ez-Zebidî, Muhammed Murtaza (ö.1205/1791), Tâcu'l-'Arûs min Cevâhiri'l-Qâmûs, thk. Komisyon, Dâru'l-Hidaye, Qâhire, ts.
Zemahşerî, Ebû'l-Qâsım Mahmûd (ö.538/1143), Atvâqu´z-Zeheb fi´l-Mevâ'iz ve´l-Hutab, thk. Ahmed 'Abdu't-Tavvâb 'Avd, Dâru'l- Fadîle, Qâhire, ts.
-------------, Maqâmât, Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Beyrût, 2004.
-------------, Nevâbiğu'l-Kelim, Matba'atu Vadi'n-Nil, Qâhire, H/1286.
Ziriklî, Hayruddîn (ö.1976), el-A'lâm, Dâru'l-Qalem, Beyrût, 1980.