TÜRK OCAKLARI'NIN VİLAYAT-I ŞARKİYE'DE TEŞKİLATLANMASI VE KURULTAYLARDA ŞARK İLE İLGİLİ TARTIŞMALAR (1924-1928)

İmparatorluğun çöküş döneminde kurulan ve Cumhuriyet'in birinci on yılı içerisinde kapatılan Türk Ocakları'nın esas gayesi, Türklerin ilmi, iktisadi ve sosyal alanlarda ilerlemesine; Türk dilinin ve kültürünün gelişmesine katkı sunmaktı. Bununla birlikte Osmanlı'nın son dönemlerinde daha ziyade kültürel çalışmalar yapan Türk Ocakları, erken Cumhuriyet döneminde ise milliyetçiliğin ve sekülerliğin dominant olduğu Kemalist ideolojinin konsolide olması için faaliyetlerde bulunuyordu. Daha açık bir biçimde ifade etmek gerekirse Ocaklar, ülkenin batısında ekseriyetle beden terbiyesi ve düşünce üzerine odaklanarak çağdaş ve seküler bir toplum inşa etmeye çalışırken doğuda ise Türkçenin yaygınlaştırılması ve buna bağlı olarak Türkçe dışındaki dillerin kamusal alandan tasfiye edilmesine odaklanıyordu. Söz konusu iki gayenin gerçekleşmesi için Ocaklar, Türk dili, edebiyatı ve tarihi konusunda çalışmalar yaparak; konferans, seminer, kurs ve balo gibi etkinlikler tertip ederek bir taraftan Türk milliyetçiliğinin kitleselleşmesinde diğer taraftan ise seküler bir toplumun inşasında başat bir rol oynadılar.Elinizdeki çalışmada, erken Cumhuriyet Dönemi'nde Vilayat-ı Şarkiye olarak adlandırılan Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Türk Ocakları'nın teşkilatlanmasına yoğunlaşılacaktır. Çalışma iki bölüm halinde yürütülecektir. Çalışmanın birinci bölümünde Türk Ocakları'nın Vilayat-ı Şarkiye'deki teşkilatlanması ele alınacaktır. İkinci bölümde ise 1924-1928 yılları arasında düzenlenen Türk Ocakları kurultaylarındaki "Şark", "lisan" ve "temsil" tartışmaları ele alınarak Ocakların sözü edilen konulardaki tutumu ve perspektifi ortaya konulacaktır

THE ORGANIZATION OF TURKISH HEARTHS IN THE EAST PROVINCES [VİLAYAT-I ŞARKİYE] AND THE DISCUSSIONS ABOUT THE "EAST" IN THE CONGRESSES (1924-1928)

The essential purpose of Turkish Hearths which were established in the collapse period of the Empire and abolished in the first decade of the Republic, was to contribute to progress of Turks in scientific, economic and social fields; development of Turksih language and culture. However, Turkish Hearths -which were making rather cultural studies in the last period of Ottman Empire- were functioning in the early republican period for the consolidation of the Kemalist ideology which nationalism and secularism is dominant to it. To put it more explicitly, while the Hearthswere tring to construct a contemporary and secular society by focusing on the mostly physical training and thought in the west of the country, in the east, they were focusing on the extensification of Turkish and correspondingly on the purge of the other languages from the public sphere except Turkish. To realize this two purposes, by making studies about the Turkish language, literature and history; organizing activities like seminar, course and ball, the Hearths had a principal role in the massification of the Turkish nationalism on one hand, and in the construction of a secular societyon the other hand.In this study, we will stick to the organization of the Turkish Hearths in the Eastern and Southeastern Anatolia which was named as Vilayat-ı Şarkiye [East Provinces] in the early republican period. We will carry on the study as two parts. In the first part of the study, we will exemine the organization of the Turkish Hearths in the East Provinces. In the second part, by exemining "East", "language" and "assimilation" discussions in the Turkish Hearths Congresses which were arranged between 1924-1928, we will try to reveal the attitude and perspective of the Hearths about the aforementioned issues

PDF

___

1340 Senesi Nisan'ında Toplanan Birinci Türk Ocakları Umumi Kongresi Zabıtları, İstanbul, 1924.
Türk Ocakları 1926 Senesi Kurultay Zabıtları, Kader Matbaası, İstanbul, 1927.
Türk Ocakları 1927 Senesi Kurultay Zabıtları, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, Ankara, 1928.
Türk Ocakları 1928 Senesi Kurultay Zabıtları, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, Ankara, 1930.
Bayrak, Mehmet, Kürtlere Vurulan Kelepçe: Şark Islahat Planı, Özge Yayınları, Ankara, 2009.
Çağlayan, Ercan, Cumhuriyet'in Diyarbakır'da Kimlik İnşası [1923-1950], İletişim Yayınları, [2. Baskı], İstanbul, 2014.
Çatma, Bahattin - Kara, Hidayet, "Türk Ocağı'nın 1924 Kurultayı'nda Türk Tanımına İlişkin Yapılan Tartışmalar", Bir Fikir Hareketinin Yüz Yılı: Türk Ocakları Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, (7-9 Mayıs 2012 İstanbul), (Ed. Mustafa Özkan vd.), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2013, ss. 329-341.
Dilek, Hızır, "Mardin Türk Ocağı'nın Eğitsel Faaliyetleri ve Tasfiye Sürecinde Yaşanan Sorunlar", Asia Minor Studies, C. 2, Sayı: 4, (Temmuz 2014), s. 67-88.
Georgeon, François, "Kemalist Dönemde Türk Ocakları [1923-1931]", Osmanlı-Türk Modernleşmesi [1900-1930], [9. Baskı], [Çev. Ali Berktay], YKY, İstanbul, 2009.
Gökhan, İlyas, "Taşrada Bir Türk Ocağı Şubesi: Maraş Örneği (1924-1931)", Bir Fikir Hareketinin Yüz Yılı: Türk Ocakları Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, (7-9 Mayıs 2012 İstanbul), (Ed. Mustafa Özkan vd.), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2013, ss. 417-434.
Karaer, İbrahim, "Türk Ocakları ve İnkılâplar [1912-1931]", [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1989.
Pınar, Mehmet, "Türk Ocakları Kurultaylarında Dil Meselesi", Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 23, [Mart 2016], ss. 179-200.
Sadoğlu, Hüseyin, Türkiye'de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, [2. Baskı], İstanbul, 2010.
Sarınay, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1912-1931), Ötüken Yayınları, İstanbul, 2004.
Üstel, Füsun, İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları [1912- 1931], [2. Baskı], İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.