MU’TEZİLE KELÂMINDA BİR HAK EDİŞ OLARAK İVAZIN İLAHÎ VE İNSANÎ YÖNÜ

Elem, insanoğlunun idrak ettiği ve şahit olduğu bir duygudur. Öyle ki insan dünyada, sebepleri farklı birçok acı ve felakete tanık olmaktadır. İlahi kaynaklı hastalık, sakatlık, musibetlerin yanı sıra hemcinsinin etkin olduğu zulüm ve haksızlıklara da maruz kalmaktadır. Kuşkusuz bütün bunların adli ilahî gereği bir karşılığı olmalıdır. Elemleri iyi yapan bu bedel, Mu’tezile teolojisinde ivaz olarak ifade edilmektedir. Kulun Allah üzerinde veya kulun kul üzerinde bir hakkı olarak ivaz, Mu’tezilî düşüncede Allah’a tazmini vacip olan bir fiildir. Zulüm ve elemin bedelinin ödenmesi ve yapılan kötülüğün kimsenin yanına kar kalmaması, kötülüğün ontolojik, bireysel ve sosyolojik varlığına dair makul bir izahtır. 
Anahtar Kelimeler:

Mu’tezile, Adalet, Zulüm, Elem, İvaz

THE DIVINE AND HUMAN ASPECTS OF ‘IVAD AS A DESERVE IN MU’TAZILITE THEOLOGY

Pain is an emotion that mankind perceives and witnesses. To such an extent that mankind in this world is exposed to grief and calamities which stem from various reasons. Through divinely sourced illnesses, disabilities, and tribulations, man is ontologically exposed to pain. From another perspective, man is obliged to live through the injustice and oppression that his fellow humans participate in. Due to divine justice there must be a compensation for all this. This concept which provides a justification for pain is called ivaz in Mu’tazilite thought. Ivaz is defined as the right of a servant towards Allah or towards other servants of Allah. In Mu’tazilite thought, compensation for pain is condered an obligation on Allah. The recompensation of injustice and pain, and the manifestation of justice is a logical explanation for the ontological, individual, and sociological existence of evil.

___

  • Arslan, Hulusi. Mu’tezile’ye Göre İyilik ve Kötülük-Husün ve Kubuh Problemi. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2000.
  • Askerî, Ebu Hilâl el-Hasen b. Abdillah b. Sehl. el-Furuku’l-Luğaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim, Kahire: Dâru’l-İlm ve’s-Sekafe, 1997.
  • Avn, Faysal Bedir. El-Usûlu’l-Hamseti’l-Mensûbî-İla‘l-Kâdî-Abdilcabbar b. Ahmed el-Esedî el-Ebâdî. Kuveyt: 1998.
  • Aytepe, Mahsum. Kâdî Abdulcebbar’da Lütuf Teorisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
  • Bahrânî, Meysem b. Ali b. Meysem. Kavâidu’l-Merâm fî-İlmi’l-Kelâm. thk. Seyyid Ahmed el-Huseynî, Tahran: 1905.
  • Bedevî, Abdurrahman. Mezahibu’l-İslâmiyyîn. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1998.
  • Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb. Kitabu’l-Hayevan. thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: 1965.
  • Carullah, Zühdî. el-Mu’tezile. Beyrut: 1974.
  • Cürcânî, Seyyid Şerif. “Zlm”. Mu’cemu’l-Ta’rîfat. thk. Muhammed Sıddık el-Minşavî, , Kahire: Dâru’l-Fazıle 2004.
  • Çelebi, İlyas. “İvaz”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 23: 488-490. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Ebu’l Bekâ el-Kefevî, Eyyub b. Musa el-Huseynî. “Zlm”. el-Külliyyat. thk. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. el-Kitabu’l-Lum’a fi’r-Red’ ehli’z-Zeyği ve’l-Bid’. thk. Khamuda Gurabe, London: 1955.
  • Halil b. Ahmed el-Ferâhidî. “Avz”. Kitâbu’l-Ayn. thk. Abdülhamid Hendâvî. 3: 255. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 2003.
  • Hanefî, Hasan. Mine’l-Akîde ila’s-Sevra. Beyrut: 1988.
  • Hayyât, Ebu’l-Huseyn Abdurrahîm b. Muhammed b. Osman el-Mu’tezilî. Kitabu’l-İntisâr alâ-İbni’r-Ravendi’l-Mulhid. thk. H. S. Nyberg, Beyrut: 1993.
Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Cover
  • ISSN: 1303-3344
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 1983
  • Yayıncı: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi