Kur'ân’ın Farsçaya tercümesi ve ilk Farsça tefsirler

Kur'ân-ı Kerîm, tüm insanlığa gönderilmiş ilahi mesajdır. Bu mesaj, yalnız onun indiği dilin sahiplerini değil tüm insanlığı ilgilendirmektedir. Öyleyse bu mesajı farklı kültürlerden insanların anlamaları için o dillere çevirmek zorunluluk arzetmektedir. Ancak Kur'ân’ın diğer dillere çevrilip çevrilmeyeceği tarih boyu tartışılmış, konu hakkında olumlu olumsuz görüşler ileri sürülmüştür. Biz, bu makalede Kur'ân’ın Farsça’ya çevirisinin tarihi sürecini ele aldıktan sonra Farsça olarak yazılan ilk tefsirler hakkında bilgi verdik. Burada işlenen tefsirlerin özelliği ise günümüze ulaşmaları ve matbu olmalarıdır. Çalışmamızda sırasıyla Taberî tefsirinin tercümesi, İsferâyinî ve Sûrâbâdî tefsirlerini tanıtarak birer örnekle okuyucuya bilgi vermeyi amaçladık. Bu nedenle çalışmamızı, V. Hicri asır sonuna kadar olan zamanla sınırlamayı uygun gördük. Hicri VI. Asır başlı başına ayrı bir makalede ele alınacaktır.

Translation of the Quran into persian and early persian commentaries

Holy Quran is the the divine message sent for mankind. This message concerns of all humanity, not just the Arabs. Therefore it is necessary to translate into various languages for those have different cultures and languages to understanding their Holy Book. However it is discussed throughout the history that if the Quran can be translatable and positive and negative opinions have been suggested on this matter. In this article, firstly we examined historical process of translation of Quran into Persian and then we gave information about first Quran commentaries that are written in Persian. Special features of these commentaries are that they are preserved and printed. In our study, we aimed to give information to reader by introducing samples from translation of Tabari’s commentary and Isfarayinî and Surabadi’s commentaries. For this reason, we have decided to limit our work until the end of the fifth century a.h. Sixth century Hijri will be dealt with in a separate article in itself.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü Kurtuba, Beyrut, trs.

Âl Davud, Ali, “Tercüme-i Tefsir-i Taberî”, DMBİ, 1380, Cilt: XV.

Anonim, Pulî Meyân-ı Şi’ri Hecâî ve Arûzî yi Fârsi der Kurûn-ı Evvel-i Hicrî, tsh.

Ahmed Ali Recâî Buhârâî, İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i İran, Tahran, 1353.

Aydar, Hidayet “Kur'ân”, DİA, Ankara, 2002.

Aydar, Hidayet, Kur'ân-ı Kerîm’in Tercümesi Meselesi, Kur'ân Okulu Yayınları, İstanbul, 1996.

Âzernûş, Âzertâş, “Tercümehâyi Fârisî yi Kur'ân”, Dâiretü’l-Maârif-i Buzurg-i İslâmî, Merkez-i Dâiretü’l-Maârif-i Buzurg-i İslâmî, Tahran, 1385.

Âzernûş, Âzertâş, “Tercüme-i Tefsîr-i Taberî”, Dâiretü’l-Maârif-i Buzurg-i İslâmî, Merkez-i Dâiretü’l-Maârif-i Buzurg-i İslâmî, Tahran, 1385.

Âzernûş, Âzertâş, Târih-i Tercüme ez Arabî be Fârsî, Tahran, 1375.

Binark, İsmet -Halit Eren, World Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Quran Printed Translations, IRCICA, İstanbul, 1986.

Bosworth, Clifferd Edmund, “Tabari”, The Encyclopaedia of Islam (New Edition), E.J. Brill, Leiden, 2000.

Bosworth, Clifferd Edmund, “Samanids”, The Encyclopaedia of Islam (New Edition), E.J. Brill, Leiden, 1995, Cilt: VIII, s. 1028; el-Buhârî, Burhaneddin Mahmud b. Mâze, el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-Fıkhi’n- Nu’mânî, yrs., trs.

el-Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Mustafa Deyb el-Boğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 1987.

el-Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-Tebyîn, thk. el-Muhâmî Fevzî Atvî, Dâru Sa’b, Beyrut, 1968.

Daniel, Elton L., “Manuscripts and Editions of Bal’amî’s Tarjamah-i Târîkh-i Tabarī”, Journal of the Royal Asiatic Society, Londra, 1990, Cilt: CXXII, Sayı: 2.

Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, trs.

el-Edirnevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtü’l-Müfessirîn, thk. Mustafa Özel- Muammer Erbaş, Birleşik Yayıncılık, İzmir, 2005.

el-Hamevî, Şihâbuddîn Yakut b. Abdillah, Mu’cemü’l-Üdebâ, Dâru’l-Fikri’l-Garbî, Beyrut, 1993

Hamidullah, Muhammed, Hz. Peygamber’in Altı Orijinal Diplomatik Mektubu, çev. Mehmet Yazgan, Beyan Yayınları, İstanbul, 1990.

Hamidullah, Muhammed, Mecmûatü’l-Vesâiki’s-Siyâsiyye, Dâru’n-Nefâis, Beyrut, 1987.

Hûî, Abbas Zeryâb, Bezm-Âverd, İntişârât-ı İlmî, Tahran, 1368.

İbn Hişâm, Abdülmelik el-Meâfirî, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekkâ vdğr., Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır, 1955.

İbn Kâdî Şühbe, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed, Tabakâtü’ş- Şâfiiyye, thk. Abdülalîm Hân, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1407.

İbn Sa’d, Muhammed el-Basrî, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, thk. İhsan Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut, 1968.

İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman, el-Muntazam fî Târihi’l-Mülûk ve’l-Ümem, Daru Sâdır, Beyrut, 1358.

İbnü’l-Esîr, İzzüddîn el-Cezerî eş-Şeybânî, el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, Dâru Sâdır, Beyrut, trs.

el-İsferâyinî, Ebû’l-Muzaffer İmâdüddîn Şâhfûr b. Tahir, Tâcü’t-Terâcim fî Tefsîri’l-Kur'ân li’l-Eâcim, thk. Necip Mâil Herevî-Ali Ekber İlâhî Horâsânî, İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, Tahran, 1375.

Kâtip Çelebî, Mustafa b. Abdillah, Keşfü’z-Zunûn an Esâmî’l-Kütüb ve’l-Fünûn, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992.

Komisyon, Tercüme-i Tefsir-i Taberî, thk. Habîb Yağmâî, İntişârât-ı Tûs, 1356. Ma’mer b. Râşid, Câmiu Ma’mer b. Râşid, thk. Habibürrahman el-A’zamî, el- Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, 1403.

Malik b. Enes el-Asbahî, Muvatta’, thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî, Müessesetü Zâyid b. Sultan, Abu Dabi, 2004.

Mehyâr, Muhammed, “Tercüme-i Tefsir-i Taberî Kühenterîn Tercüme-i Kur'ân be Fârisî”, Beyyinât, Tahran, 1385, Sayı: 49/50.

Mehyâr, Muhammed, “Tercüme-i Kur'ân-ı Sûrâbâdî”, Beyyinât, Yıl: 13, Sayı: 49- 50.

Muînî, Muhsin, “Tefsîr-i Sûrâbâdî”, Dânişnâme-i Cihân-ı İslâm, Cilt: VII. Müslim, Ebû’l-Huseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1954.

Nâsıh, Muhammed Mehdî, “Tercüme-i Âyât-ı Tefsîr-i Taberî ve Tefsîr-i Ebû'l- Fütûh Râzî”, Mecmûa-i Âsâr-ı Kongre-i Şeyh Ebû'l-Fütûh Râzî, edt. Ali Ekber Zemânî Nejâd, Dâru’l-Hadîs, Kum, 1384.

Nâsırî, Seyyid Hasen Sâdât-Menûçehr Dânişpejûh, Hezâr Sâl-i Tefsîr-i Fârisî, Neşr-i Elburz, Tahran, 1369.

Sabbâğiyân, Muhammed Cavid, Ferheng-i Tercüme ve Kıssa hâyi Kur'ân Mübtenâ ber Tefsir-i Ebu Bekr Atîk Nîşâbûrî, Meşhed, 1368.

es-Sem’ânî, Ebû Saîd Abdülkerîm b. Muhammed, el-Ensâb, thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî, Dâru’l-Cinân, Beyrut, 1988

es-Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, trs. Storey, Charles Ambrose, Persian Literature, Luzac & Co., Londra, 1927.

es-Sübkî, Tâcüddîn, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ, thk. Mahmud Muhammed Tanâhî, Hecr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, yrs., 1413.

Tibawi, Abdullatif, “Is The Quran Translatable? Early Muslim Opinion”, The Muslim World, Cilt: LII, Yıl: 1962.

Tûsî, Feridun Takîzâde, “Tercüme-i Tefsir-i Taberî ve Erzeş-i Edebî yi Ân” Nâme-i Âsitân-ı Kuds, Meşhed, 1346, Sayı: 25.

Yahaghi, Muhammad Jafar, “An Introduction to Early Persian Qur’anic Translations”, Journal of Quranic Studies, Yıl: 2002, Cilt: IV, Sayı: 2.

Zadeh, Travis, “Transmission and Routinisation: Sûrâbâdî’s Persian Commentary on the Quran”, The Vernacular Quran: Translation and the Rise of Persian Exegesis, Londra, 2012.

ez-Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1985.

ez-Zerkânî, Muhammed b. Abdülazîm, Menâhilü’l-İrfân fi Ulûmi’l-Kur'ân, Dâru’l- Fikr, Beyrut, 1996.

Ziyâî, Ali Ekber, “İsferâyinî, Ebû’l-Muzaffer”, DMBİ, Tahran, Cilt: VIII.