ANAYASA MAHKEMELERİNİN NORM ALANINI DARALTMASI VE GENİŞLETMESİ

Anayasa mahkemelerinin en temel görevi kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimini yapmaktır. Anayasa mahkemeleri bu denetimi yaparken anayasayı ve kanunları yorumlarlar. Bu yorumlamaları yaparken anayasa mahkemeleri, yorumladıkları normların anlam ve uygulama alanını daraltabilmekte ve genişletebilmektedir. Bu daraltma ve genişletme üzerinde, denetimin yapıldığı ülkenin benimsediği hukuk sisteminin etkisi olmaktadır. Norm alanının daraltılmasının ve genişletilmesinin bir diğer özelliği ise, daraltma ve genişletme sonucunda anayasal normların birbirleri ile çatışması ihtimalinin ortaya çıkmasıdır. Bu çalışmada anayasa mahkemelerinin norm alanını daraltma ve genişletme şekilleri, farklı hukuk sistemlerini benimsemiş ülkelerin anayasa mahkemelerinin kararları ışığında karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu inceleme yapılırken, modern demokratik hukuk devletlerinin benimsediği Kıta Avrupası hukuk sistemi ve Anglo-Sakson hukuk sistemi esas alınmıştır. Yapılan inceleme sonucunda anayasa mahkemelerinin, norm alanını daraltırken genellikle anayasaya uygun yorum yöntemini kullandığı, norm alanını genişletirken ise genellikle yargısal aktivizm yoluna başvurduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca anayasa mahkemeleri tarafından yapılan daraltmanın/genişletmenin temel haklar arasında bir çatışmaya sebep olabileceği gibi, temel haklar ile diğer anayasa normları arasında da çatışmaya sebep olabileceği tespit edilmiştir. Buna karşılık anayasa mahkemelerinin başka hiçbir anayasa normunu etkilemeksizin daraltma/ genişletme yapmalarının da mümkün olduğu vurgulanmıştır

LIMITATION AND EXPANSION OF THE SCOPE OF NORMS BY CONSTITUTIONAL COURTS

The most basic duty of constitutional courts is to judicially oversee the compliance of laws with the constitution. When conducting this inspection, the constitutional courts interpret the constitution and laws. Constitutional courts might limit and expand the scope of norm’s significance and implementation that they are interpreting. The legal system adopted by the jurisdiction where the inspection in question is conducted has an impact on this expansion and limitation. Another aspect of the limitation and expansion of the scope of norms is that there is a probability of conflict between constitutional norms in consequence of this limitation and expansion processes. In this study, we have comparatively analyzed the constitutional courts’ methods for the limitation and expansion of the scope of norms in the light of the constitutional courts’ decisions taken in the jurisdictions that adopted different legal systems. This study is based on the Continental European legal system and AngloSaxon legal system adopted by modern democratic constitutional states. As a result of this study, we have concluded that the constitutional courts generally use the interpretation in conformity with the constitution when limiting the scope of norms and generally use the judicial activism when expanding the same. We have further considered that the limitation/expansion by constitutional courts might not only lead to a conflict between fundamental rights, but also between the fundamental rights and other constitutional norms. Nonetheless, we have emphasized that constitutional courts can conduct limitation/expansion processes without impacting any other constitutional norm.

PDF

___

Aliefendioğlu, Yılmaz: Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi, Ankara, Yetkin Yayınları, 1996.
Arslan, Zühtü: Anayasa Teorisi, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2008.
Aybay, Aydın/Aybay, Rona: Hukuka Giriş, 3. Baskı, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
Barın, Taylan: Anayasa Yargısının Demokratik Meşruiyeti, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2016.
Boyar, Oya: Anayasal Uyuşmazlıklarda Yorum, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008.
Can, Osman: Marmara Üniversitesi Kamu Hukuku Yüksek Lisans Programı, “Yasaların Anayasaya Uygunluğu Işığında Anayasal Yorum” dersi, Ders Notları.
Çağlar, Bakır: “Anayasa Yargısında Yorum Problemi Karşılaştırmalı Analizin Katkıları”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 2, Yıl: 1985, s. 163-195.
Erdoğan, Mustafa: Anayasal Demokrasi, 13. Baskı, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2017.
Ergül, Ozan: “Berraklaştırılamayan Bir Kavram: ‘Yargısal Aktivizm’”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 104, Yıl: 2013, s. 37-54.
Eroğul, Cem: “2007 Cumhurbaşkanı Seçimi Bunalımından Çıkarılabilecek Dersler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Yavuz Sabuncu’ya Armağan, Cilt: 62, Sayı: 3, Yıl: 2007, s. 167-181.
Fendoğlu, Hasan Tahsin: Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2017.
Fendoğlu, Hasan Tahsin: Anayasa Yargısı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2017.
Gönenç, Levent: Yasaların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi ve Anayasa Yargısı, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Anayasa Çalışma Metinleri II, 2010, www.tepav.org.tr/Çalışmalarımız/Anayasa Çalışmaları
Gören, Zafer: Anayasa Hukuku, 1. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2011.
Gözler, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, 2. Cilt, Bursa, Ekin Yayınları, 2011.
Gözler, Kemal: Hukuka Giriş, 14. Baskı, Bursa, Ekin Yayınevi, 2017.
Gözler, Kemal: “Realist Yorum Teorisi ve Mekanist Anayasa Anlayışı”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 15, Yıl: 1998, s. 207-242.
Gözler, Kemal: Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Bursa, Ekin Yayınları, 2018.
Göztepe, Ece: “Muhakeme Etmek ya da Karar Vermek: ‘367 Kararı’ İçin Kavramsal Bir Çerçeve Denemesi”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Cilt 2: Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, 2008, s. 339-363.
Gülener, Serdar: Türkiye’de Anayasa Yargısının Demokratik Meşruluğu, 2. Baskı, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2017.
Gülsoy, Mehmet Tevfik: Özgürlüklerin Korunmasında Anayasa Yargısının Yeri ve Meşruluğu, Ankara, Yetkin Yayınları, 2007.
Hakyemez, Yusuf Şevki: Hukuk ve Siyaset Ekseninde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2009.
Hekimoğlu, Mehmet Merdan: Alman Hukuku Işığında Türk Anayasa Yargısının Hukuki Boyutları, Ankara, Detay Yayıncılık, 2004.
Hüner, Mehmet Fatih: Demokrasinin İşleyişinde Yargının Rolü ve Meşruiyeti, Ankara, Adalet Yayınevi, 2012.
İba, Şeref: Anayasa Hukuku: Genel Esaslar, 3. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi, 2017.
İba, Şeref/Kılıç, Abbas: Anayasa Yargısı Dersleri, 2. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi, 2018.
Kaboğlu, İbrahim Ö.: Anayasa Hukuku Dersleri: Genel Esaslar, 11. Baskı, İstanbul, Legal Yayıncılık, 2016.
Kaboğlu, İbrahim Ö.: Anayasa Yargısı: Avrupa Modeli ve Türkiye, 4. Baskı, İstanbul, İmge Kitabevi, 2007.
Kanadoğlu, O. Korkut: Anayasa Mahkemesi, İstanbul, Beta Yayınları, 2004.
Kanadoğlu, O. Korkut: Türk ve Alman Anayasa Yargısında Anayasal Değerlerin Çatışması ve Uyumlaştırılması, İstanbul, Beta Yayınları, 2000.
Kaya, Semih Batur: “Hukuk Devleti, Demokrasi Ve Anayasacılık Ekseninde Anayasa Yargısı ve Yargısal Aktivizm”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 3, Yıl: 2015, s. 355-401.
Korucu, Serdar: Yargısal Aktivizm: Anayasal Sınırların Yargısal Yollarla Belirlenmesi Sorunu, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2014.
Küçük, Adnan: “Batıda ve Türkiye Örneğinde Yargısal Aktivizm Tartışmaları ve Yargısal Aktivizmin İyi ya da Kötü Bir Tutum Olup Olmadığı Meselesi”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı: 31, Yıl: 2017, s. 259- 314.
Memiş, Emin: Anayasaya Uygun Yorum, İstanbul, Filiz Kitabevi, 2007.
Memiş, Emin: Anayasa Hukuku Notları: Türkiye’de Anayasa Gelişimleri Eğrisi (1808-2011), 6.Baskı, İstanbul, Filiz Kitabevi, 2011.
Metin, Yüksel: Anayasanın Yorumlanması, Ankara, Asil Yayınları, 2008.
Oder, Bertil Emrah: Anayasa Hukukunda Yorum Yöntemleri, İstanbul, Beta Yayınları, 2010.
Oğuz, Arzu: “Hukukun Bağımsız Bir Alanı Olarak Karşılaştırmalı Hukukun Konusu ve Metodu”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni: Prof. Dr. Ergin Nomer’e Armağan, Cilt: 22, Sayı: 2, Yıl: 2002, s. 451-508.
Onar, Erdal: “1982 Anayasasının 2017 Yılında 5678 Sayılı Kanunla Değiştirilmesi Süreci Üzerine Düşünceler”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Cilt 2: Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, 2008, s. 487-546.
Özbudun, Ergun: Türk Anayasa Hukuku, 17.Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2017.
Özbudun, Ergun: “Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasal Elitlerin Tepkisi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Yavuz Sabuncu’ya Armağan, Cilt: 62, Sayı: 3, Yıl: 2007, s. 257- 268.
Özekes, Muhammet: Temel Hukuk Bilgisi, 3. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2012.
Özsunay, Ergun: “Karşılaştırmalı Hukukun Çeşitli Görünümleri”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 3, Yıl: 1976, s. 3-13.
Öztürk, Fatih: Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Politik Sorun ve Yargısal Aktivizm Doktrini: Anayasal Yargı Denetimi Gerekli Mi?, 2. Baskı, İstanbul, Beta Yayınları, 2014.
Sabuncu, Yavuz: Anayasaya Giriş, 16.Baskı, Ankara, İmaj Yayınevi, 2014.
Sağlam, Fazıl: Temel Hakların Sınırlandırılması ve Özü, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1982.
Tanör, Bülent/Yüzbaşıoğlu, Necmi: 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 10.Baskı, İstanbul, Beta Yayınları, 2011.
Teziç, Erdoğan: Anayasa Hukuku, 21. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2017.
Tunç, Hasan: Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı, Ankara, Yetkin Yayınları, 1997.
Uluşahin, Nur: “Cumhurbaşkanı Seçiminin Düşündürdükleri ya da Hukukun Siyasallaşması”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı: 2, Yıl: 2007, s. 18-30.
Yavuz, Bülent: “2007 Anayasa Değişikliğinin Doğurduğu Tereddütler ve Çözüm Yolları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1-2, Yıl: 2008, s. 1173-1214.
Yılmaz, Safiye: Anayasa Mahkemesinin Norm Denetimi Yetkisinin Sınırları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2016.
Yüksel, İsmail: Anayasa Yargısında Yorumlu Ret Kararı, Ankara, Adalet Yayınevi, 2013.
Zeidler, Wolfgang: “Federal Almanya Raporu”, Anayasa Yargısı: 7. Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı (27 Nisan 1987 - Lizbon), Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları 1988.