GÜMÜŞHANE ŞEHRİ'NDE AFET VE ACİL DURUM TOPLANMA ALANLARININ COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ORTAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum itibarıyla başta deprem olmak üzere, taşkın ve sel, heyelan, kaya düşmesi gibi birçok doğal afetin yaşandığı bir ülkedir. Bu doğal afetlerin kökenleri farklı olsa da etkilediği en önemli varlık insandır. Bundan dolayı insanı, afetlerin etkisinden korumak, afetler ve acil durum sırasında yaşanan durumu iyileştirmek ve planlı hareket etmek için T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından birçok tedbir alınmaktadır. Afetler öncesi alınan bu tedbirler kapsamında yapılan önemli çalışmalardan birisi de afet ve acil durum sırasında toplanılacak alanların tespit ve ilan edilmesidir. Bu alanların tespiti ve afet öncesi vatandaşlara bilgilendirme yapılması son derece önemlidir. Afet ve acil durum toplanma alanlarının tespit edilmesi hem saha gözlemleri hem de son zamanlarda idarecilere karar vermede önemli bir rol oynayan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) sayesinde gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde karakterlerine göre zamanları farklı olsa da doğal afetlerin oldukça sık görülmesi afet öncesi toplanma alanlarının tespit edilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu itibarla bu çalışmada Gümüşhane şehrinde Gümüşhane Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından belirlenen mevcut afet ve acil durum toplanma alanlarının haritası çıkarılmış, bu alanlarının doğruluğu AFAD tarafından belirlenen kriterler çerçevesinde tartışılmış ve mekânsal temele dayalı en uygun toplanma alanlarının nereler olabileceği analiz edilmiştir. Gümüşhane Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü ve Gümüşhane’deki il ve ilçe belediyelerin iş birliği ile 2019 Ekim ayından itibaren Gümüşhane ilinde 626.571 m2 alana sahip toplam 134 adet toplanma alanı oluşturulmuştur. Bu alanlar 128.330 kişilik nüfusa hitap ederken, kişi başına da ortalama 6 m2 alan düşmektedir. Çalışma alanı olarak seçilen şehir merkezinde ise 40.728 kişilik nüfusa hitap eden 107.890 m2 alana sahip, kişi başı 2.65 m2 alana karşılık gelen 24 adet toplanma alanı bulunmaktadır. Bu toplanma alanlarının mekânsal bir temel üzerine oturtulması, afet ve acil durum esnasında daha olumlu sonuçlar vereceği yaklaşımıyla çalışma kapsamında AFAD’ın belirlemiş olduğu kriterlerden nüfus, eğim, arazi kullanımı, jeoloji, yükseklik, yollara, binalara ve akarsu yataklarına uzaklık gibi farklı coğrafi kriterler dikkate alınarak en uygun toplanma alanları tespit edilmiştir. İlgili kriterlere ise Gümüşhane’de en çok meydana gelen doğal afetler dikkate alınarak Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ile ağırlık atanmış ve ağırlıklı çakıştırma analizi ile en uygun toplanma alanları tespit edilmiştir. Yapılan analiz sonucu Gümüşhane şehrinde mevcut 24 adet toplanma alanına ek olarak 26 adet alternatif toplanma alanı belirlenmiştir. Çalışmadan önce kişi başına düşen toplanma alanı kriterlerine sadece 3 mahalle uygunluk gösterirken önerilen alternatif alanlarla bu sayı 12 mahalleye çıkmış ve şehir genelinde kişi başına düşen mevcut toplanma alanı 2.65 m2’den 4.6 m2’ye ulaşmıştır. Böylece yaşanabilecek herhangi bir afet ve acil durumda Gümüşhane şehrinde yaşayan nüfusun kısa zamanda doğru yerlerde toplanması sağlanarak geçici barınma yerleri hazırlanıncaya kadar nüfusun kaostan uzak güvenli bölgelerde toplanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Gümüşhane, Toplanma Alanları, Doğal Afet, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS)

Evaluation of Disaster and Emergency Meeting Areas in the City of Gümüşhane in the Geographical Information Systems Environment

Our country is a country where many natural disasters such as earthquakes, floods, landslides and rock falls are experienced due to its location. Although the origins of these natural disasters are different, the most important asset they affect is human. Therefore, many measures are taken by Ministry of Interior Disaster and Emergency Management Presidency to protect people from the effects of disasters, to improve the situation during disasters and emergencies, and to act in a planned manner. One of the important works carried out within the scope of these precautions taken before disasters is the determination and announcement of the areas to be gathered during disasters and emergencies. It is extremely important to identify these areas and to inform the relevant citizens before the disaster. The identification of disaster and emergency meeting areas is carried out by both field observations and Geographical Information Systems, (GIS) which has played an important role in decision-making for administrators. The fact that natural disasters appear quite frequently in our country, although their times are different according to their characters, shows the fact that pre-disaster meeting areas are determined. In this study, the current disaster and emergency meeting areas determined by Gümüşhane Governorship Provincial Disaster and Emergency Directorate in the city of Gümüşhane were mapped, the accuracy of these areas were discussed within the framework of the criteria determined by Disaster and Emergency Management Presidency and the most suitable meeting areas based on spatial basis were analyzed.With the cooperation of Gümüşhane Governorship Provincial Disaster and Emergency Directorate and provincial and district municipalities in Gümüşhane, a total of 134 meeting areas with 626,571 m2 area have been created in Gümüşhane since October 2019. While these areas appeal to a population of 128,330, there is an average of 6 m2 per person. In the city center selected as the study area, there are 24 meeting areas with an area of 107,890 m2, corresponding to an area of 2.65 m2 per person, addressing a population of 40,728. The criteria set by the Ministry of Interior Disaster and Emergency Management include population, slope, land use, geology, elevation, roads, with the approach that these gathering areas are based on a spatial basis and will yield more positive results during disasters and emergencies, the most suitable gathering areas have been determined by taking into account different geographical criteria such as distance to buildings and streams. Considering the most common natural disasters in Gümüşhane, weights have been assigned to the relevant criteria with Analytical Hierarchy Process (AHP) and the most suitable gathering areas have been determined by weighted overlapping analysis. As a result of the analysis, 26 alternative meeting areas were determined in addition to the 24 available meeting areas in city of Gümüşhane. While only 3 neighborhoods comply with the criteria of meeting space per person before the study, this number has increased to 12 neighborhoods with the proposed alternative areas and the current gathering area per person in the city has increased from 2.65 m2 to 4.6 m2. Thus, it is aimed to gather the population of Gümüşhane in the right places in a short time in case of any disaster and emergency, and to gather the population in safe areas away from chaos until temporary shelters are prepared.

PDF

___

AFAD, (2014). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimler Sözlüğü. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. Ankara.
Alemdağ, S., Akgün, A., Kaya, A., Gökçeoğlu, C. (2014). A large and rapid planar failure: causes, mechanism and consequences (Mordut, Gumushane, Turkey), Arabian Journal of Geosciences, 7 (3), 1205-1221.
Bahadır, M., Uzun, A., Zeybek, H. İ. ve Hatipoğlu, İ., K. (2017). Terme Çayı Havzası’nın Morfometrik Analizi (s. 165-187). Terme Araştırmaları Kitabı. Trabzon: Serander.
Bayazit, Y., Bakiş, R., Koç, C., Kaya, T. ve Özdemir, N. (2019). Formation of Eskisehir Province Flood Maps with Using of Geographical Information Systems. Journal of Geoscience and Environment Protection, 7: 151-159.
Çınar, A. K., Akgün, Y., Meral, H. (2018). Afet Sonrası Acil Toplanma ve Geçici Barınma Alanlarının Planlanmasındaki Faktörlerin İncelenmesi: İzmir-Karşıyaka Örneği, Planlama 2018;28(2):179-200.
Ergünay, O. (2007). Türkiye’nin Afet Profili, TMMOB Afet Sempozyumu, 5-7 Aralık 2007, Ankara, s. 1-15.
Garipağaoğlu, N. ve Uzun, M. (2019). İznik Gölü Havzasında Doğal Ortam Koşulları, Değişimler ve Muhtemel Risklerin Havza Yönetimi ve Planlamasına Etkisi. Doğu Coğrafya Dergisi, 24 (42): 1-15.
Gerdan, S., Şen, A. (2019). Afet ve Acil Durumlar İçin Belirlenmiş Toplanma Alanlarının Yeterliklerinin Değerlendirilmesi: İzmit Örneği. İdealkent, 10 (28), 962-983.
Gurocak, Z., Alemdag, S., Bostanci, H.T. and Gokceoglu, C. (2017). Discontinuity controlled slope failure zoning for a granitoid complex: A fuzzy approach. Rock Mechanics and Engineering, Volume 5: Surface and Underground Projects, CRC Press Taylor & Francis Group, eBook ISBN: 978-1-317-48188-1, Pages 1–25.
Mengi, O., Erdin, H. E. (2018). Afet ve Acil Durumlarda Toplanma Alanlarının Yönetimi: Tasarım ve Sistematik Yaklaşımlar, 2. Uluslararası Doğal Tehlikeler ve Afet Yönetimi Sempozyumu, 04-08 Mayıs 2018, Sakarya, s. 602-611.
Ocak, F. ve Bahadır, M. (2018). Doğal Afet Yönetiminde Web CBS Teknolojisi Kullanımı: Ünye Taşkın Bilgi ve Yönetim Sistemi (UTBİS) (s. 227-233). II. Kapadokya Yer bilimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Niğde.
Ocak, F. ve Bahadır, M. (2020). Örnek Taşkın Risk Modeli Oluşturulması ve Ünye Şehrindeki Derelere Ait Taşkın Risk Analizleri. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 80, Summer, p. 21-37
Özşahin, E. (2013). Arnavutluk’ta Taşkın Risk Analizi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (12), Arnavutluk.
Öztürk, E., Şahinöz T. (2018). Afet ve Acil Durum Kayıtlarından 50 Yılın (1960-2010) Analizi: Gümüşhane İli Örneği, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 95-101.
Saaty, T. L. (1989). Hierarchical-Multiobjektive Advanced Technology, (s. 485-489). 5 (4).
Turoğlu, H. ve Özdemir, H. (2005). Bartın’da Sel ve Taşkınlar: Sebepler, Etkiler, Önleme ve Zarar Azaltma Önerileri. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Turoğlu, H. ve Aykut, T. (2019). Ergene Nehri Havzası için Hidromorfometrik Analizlerle Taşkın Duyarlılık Değerlendirmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 2: 1-15.
Utlu, M. ve Özdemir, H. (2018). Havza Morfometrik Özelliklerinin Taşkın Üretmedeki Rolü: Biga Çayı Havzası Örneği. Coğrafya Dergisi, 36: 49-62.
Zaman, M., Doğanay, S. (2011). Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Gümüşhane. Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt:6 Sayı:3
Zeybek, H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M., Hatipoğlu, İ. K. ve Dinçer, H. (2017). Terme İlçesi Sel ve Taşkınları, Terme Araştırmaları Kitabı (s. 235-266). Trabzon: Serander.
AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) (2020a). http://www.hazirol.gov.tr/upload/Node/41177/files/Toplanma_AlanlariPlanlama3.pdf. Son erişim 10 Şubat 2020.
AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) (2020b). http://www.hazirol.gov.tr/. Son erişim 10 Şubat 2020.
AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) (2020c). https://toplanmaalanlari.afad.gov.tr/tr/AFAD.TAT/olustur. Son erişim 10 Şubat 2020.
AYDES (Afet Yönetimi ve Karar Destek Sistemi) (2020). https://aydes.afad.gov.tr/aydes/login/login.jsf. Son erişim 15 Haziran 2020.
CB Dijital Dönüşüm Ofisi (2020). https://twitter.com/dijital/status/1221804194153345027. Son erişim 1 Şubat 2020.
TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2020). https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr. Son erişim 10 Mart 2020.