HÜSAMETTİN ALİ el-BİTLİSÎ'NİN TÜRKİYE KÜTÜPHANELERİNDE YAZMA HALİNDE BULUNAN ESERLERİNİN TANITIMI

Hüsameddin Ali el-Bitlisî, Akkoyunlu Devleti döneminde yaşamış şark coğrafyasının bilinmeyen fakat değerli bir âlimidir. İsmi, daha ziyade oğlu İdris-i Bitlisî'den bahseden metinlerde geçmektedir. Özellikle felsefî ve tasavvufî içerikte eserler telif etmiştir ve eserlerinde varlık mertebeleri (ontoloji) ve insan-ı kâmil olma sürecine (psikoloji) dair meseleleri tartışmıştır. Eserleri hakkında ayrıntılı bir çalışmanın yapılmadığı Hüsameddin Ali el-Bitlisî, nazarî-işarî tefsir ekolünün önemli bir temsilcisi ve yeterince tanınmayan değerli bir âlimdir. Kendisine izafe edilen eserlerin mevsukiyeti ile ilgili şuana kadar geniş bir çalışma yapılmamıştır. Bu makalenin amacı, Bitlisî'nin bilinen ve bilinmeyen eserlerini ortaya çıkarmak ve bu eserlerin araştırmacılar tarafından doğru tanınmasını sağlamaktır.

The Presentation of Hüsameddin Ali el-Bitlisî's Manuscripts Found at the Libraries in Turkey

Hüsameddin Ali El-Bitlisî, is an estimable yet relatively unknown scholar of the east who lived in the era of AqQoyunlu State. His name is rather mentioned in the texts where his son, İdris-i Bitlisî, is written about. He compiled texts that contain philosophy and sufi contents and discussed the levels of being (ontology) and the process of being insan-ı kâmil (the perfect human) (psychology) Hüsameddin Ali el-Bitlisî is an estimable yet relatively unknown scholar, as well as an important representative of nazarî-işarî commentary, and whose manuscripts have yet to be studied in detail. The manuscripts that were believed to have belonged to him have not been verified in an extensive study, either. The primary purpose of this study is to reveal the Bitlisî manuscripts that are both known and unknown, and provide the academy with proper information on them.

PDF

___

Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-Ârifîn, MEB, Ankara 1951.
Bashir, Shahzad, "The Risâlat al-Hudâ of Muhammad Nurbakhsh (d. 869/1464): Critical Edition with Introduction", Rivista Degli Studi Orientali, vol. LXXV, fasc. (1-4), Roma, (2001).
Başaran, Orhan, "İdris-i Bitlisi'nin Heşt Bihişt'inin Hatimesi (Metin-İnceleme-Çeviri)", (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi SBE, 2000.
Bayraktar, Mehmet, Kutlu Müderris İdris-i Bitlisî, Biyografi yy, İstanbul 2006.
Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri (1299-1915), (haz. Ali Fikri Yavuz, İsmail Özen), Meral Yayınevi, İstanbul [t.y.].
Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, "Hüsameddin Bitlisi`nin "Kitabu`n-Nusus" İsimli Eserinin Tahkik ve Tahlili" (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi SBE, 1998.
el-Bitlisî, Hüsameddin Ali, Câmiu't-Tenzil ve't-Tevil, Süleymaniye ŞAP 109, 110, 111, 112.
_____, Câmiu't-Tenzil ve't-Tevil, Bitlis-Ohin, Şeyh Alaaddin Özel Kütüphanesi.
_____, Etvâr-ı Seb'a, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyuddin Efendi, 1795/3.
_____, Etvâr-ı Seb'a, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 07 Ak 164/5'dir. (Eser katalog kayıtlarına "Kelimât ve Makâlât" adı ile kaydedilmiştir.)
_____, Risale der Tenezzülât, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, 606/15, (Eser adı, katalog kaydında "Risale der Tenzilat" şeklinde gözükmektedir).
_____, el-Kenzu'l-Hafî fî Beyani Makâmati's-Sûfî, Milli Kütüphane, 50 Ür 201/3.
_____, Kenzu'l-Hafâ fi Makamati's-Sufî, Kitabu'n-Nusûs, Asım İbrahim el-Keyâlî (thk.), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 2013. (Eser, Asım İbrahim el-Keyalî'ye ait inter- net http://www.shaziliaassemia.com) formatında
yayınlanmıştır. Bkz.
_____, el-Kenzu'l-Hafî ve'r-Remz'il-Vefî, Konya Bölge Yazma Eserler Ktp., 15 Hk 743/2.
_____, Kitâbü'n-Nüsûs, Süleymaniye Kütüphanesi Şehit Ali Paşa bölümü, no: 1437. (Eser katalog kayıtlarında İdris-i Bitlisî adı ile gösterilmektedir.)
_____, Risale fî Istılâhâti's-Sufiyye, Bursa İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Haraççı- oğlu, nr. 899.
Şerh-i Gülşen-i Râz, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, 606/14. _____, _____,
Şerh-i Gülşen-i Râz, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 07 Ak 164/4.
Şerhu Hutbeti'l-Beyân, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Bölümü 1777M. _____, _____,
Şerhu Hutbeti'l-Beyân, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 15 Hk 743/1.
Şerhu Hutbeti'l-Beyân, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 07 Ak 164/1. _____, _____,
Şerhu Istılahati's-Sufiyyeli'l-Kâşânî, Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 1134.
Şerhu Istılahati's-Sufiyyeli'l-Kâşânî, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 07 _____, Ak 164/3.
Gökbilgin, M. Tayyib, XV-XVI Asırlarda Edirne ve Paşa Livası: Vakıflar-Mülkler- Mükataalar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 508, İstanbul 1952.
Hinz, Walter, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, (çev. Tevfik Bıyıklıoğlu), TTK, Ankara 1948.
Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü't-tevârih, (haz. İsmet Parmaksızoğlu), Kültür Bakanlığı, Ankara, 1992.
İdris-i Bitlisî, Şerhu'l-Kitabi'l-Hakki'l-Yakîn, Süleymaniye Ktp. ŞAP 1402. _____,
Selim Şah-nâme, haz. Hicabi Kırlangıç, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 2001.
Karaismailoğlu Adnan, "Şebüsterî", DİA, cilt: 38, yıl: 2010.
Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Keşfü'z-Zünun 'an Esami'l-Kütüb ve'l-Fünun, (tsh. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge), Maarif Vekâleti, Ankara 1943.
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu'cemü'l-Müellifin, (Beyrut: Mektebetü'l-Müsenna, t.y.)
Osmanzâde Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ, (haz. Prof. Dr. Mehmet Akkuş, Prof. Dr. Ali Yılmaz), Kitabevi yy, İstanbul 2006.
Ruhani, Baba Merduh, Tarih-i Meşahir-i Kürd: Urefâ, Ulemâ, Üdebâ ve Şuarâ, Şurus, 2. Basım, Tahran 1382.
Sami, Şemsettin, Kâmûsü'l-a'lâm, Mihran Matbaası, İstanbul 1889/1306.
Serdar, M. Törehan, Mevlânâ Hakimüddin İdris-i Bitlisî, Ötüken yy., İstanbul 2008.
Sevgi, H. Ahmet, "Gülşen-i Râz", DİA, c. 14, yıl:1996.
Şeref Han Şerefuddin b. Şemseddin el-Bitlisî, Şerefnâme, (Arapça'ya çev. Muhammed Ali Avnî), Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, [y.y.] [t.y.].
Turgay, Nurettin, "Osmanlı Müfessiri Hüsameddin Ali el-Bitlisî (ö. 909/1504) ve Tefsirci- liği", Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları (II), İlim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi, İstanbul 2013.
Uludağ, Süleyman, "Kâşânî", DİA, yıl: 2002, cilt: 25.
Zeki, Muhammed Emin, Meşahirü'l-Kürd ve Kürdistan fi'd-devri'l-İslamî, Matbaatü't- Tefeyyüz el-Ehliyye, Bağdad 1945/1364. ııı