KUR'ÂN'I ARAP KELÂMIYLA MUKAYESE ÇABALARI: KISAS ÂYETİ ÖRNEĞİ

Kur'ân'ın dili ilk zamanlardan itibaren üzerinde durulan önemli konulardan biri olmuş ve aksi yöndeki bazı görüşlere rağmen bu dilin etkileyici ve taklit edilemez bir yapıya sahip olduğu düşüncesi çoğunluk tarafından kabul görmüştür. Ayrıca bizzat ilahî hitabın, kendisine denk hiç bir kitap getirilemeyeceğine dair güçlü meydan okumasının doğal bir sonucu olarak, onu Arap kelâmıyla mukayese edip üstünlüğünü ortaya koymaya çalışmak önemli faaliyetlerden biri hâline gelmiştir. Belâgat kaynaklarında îcâz-ı kısarın en güzel örneklerinden biri olarak takdim edilen "Fi'l-kısâsi hayâtün/Kısasta hayat vardır" (Bakara 2/179) âyeti ile Câhiliye dönemine ait olduğu söylenen ve aynı temayı işleyen "el-qatlü enfâ li'lqatli/Öldürmeyi en iyi öldürme engeller" sözünün mukayesesi, Kur'ân ve Arap kelâmının bütün detaylarıyla incelendiği en bariz örneklerden biridir. Bu makalede, zikredilen iki ibare özelinde, âlimlerin Kur'ân'ı başka sözlerle mukayese ederken nelere dikkat ettiklerine dair bir fikir verilmeye çalışılmıştır.

The Attempts of Comparison the Qur'an to Arabic Texts: Example of the Qisas Verse

The language of the Holy Qur'an has been become one of the most important issues discussed since the earliest times. Although some contrary opinions, it was accepted by majority that this language has an impressive and inimitable structure. As a natural result of the Holy Qur'an's strong challenge to the idea that the Qur'an cannot be compared to any text produced by human, scholars tried to make the comparison between the Qur'an and other Arabic texts and show its supremacy. The comparison between the qisas verse "Fi'l-kısâsi hayâtün/There is a life in qisas" (al-Baqara 2/179) and Arabic kalam "el-qatlü enfâ li'l-qatli/The best way to prevent the killing is killing" provided us a good example of this thought. By moving from these two expressions, in this article, we have tried to give a point of view on what the scholars paid attention when they compared the Qur'an to other Arabic texts.

PDF

___

Alevî, Yahya b. Hamza, et-Tırazu'l-mütezammin li-esrâri'l-belâgati ve 'ulûmi hakâiki'l-i'câz, (nşr: eş-Şirbînî Şerîde), Dâru'l-Hadîs, 1431/2010.
Âlûsî, Ebü'l-Me'âlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdullâh b. Mahmûd, Rûhu'l-me'ânî fî tefsîri'l-Kur'âni'l-'azîm ve's-seb'i'l-mesânî, (nşr. es-Seyyid Muhammed Seyyid- Seyyid İmrân), Dâru'l-Hadîs, Kâhire, 1426/2005.
Aycan, İrfan, "Nadr b. Hâris", XXXII, 280-281.
Bâkıllânî, Ebûbekr Muhammed b. et-Tayyib, İ'câzü'l-Kur'ân, Dâru'l-Meârif, Mısır tsz.
Berkûkî, Abdurrahman Şerhu't-Telhîs, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut 1432/2011.
Besyûnî, Abdülfettâh Feyyûd, İlmü'l-Bedî', Dirâse târîhiyye ve fenniyye li-usûli'l-belâga ve mesâili'l-bedî', Müessesetü'l-Muhtâr 3. Basım, Kahire 1431/2010.
Beydâvî, Ebû Saîd Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru't-tenzîl ve esrâru't-te'vîl, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 5. Basım, Beyrut 2011.
Cârim-Ali, Emîn-Mustafa, el-Belâgatü'l-vâzıha: el-Beyân ve'l-Meânî ve'l-Bedî, (nşr. Fadl Muhammed el-Humeydân), Tevzîu Mektebeti'l-İlmi'l-Hadîs, y.y. 1426/2005.
Cessâs, Ebûbekr Ahmed b. Ali Râzî, Ahkâmu'l-Kur'ân, (nşr: Sıdkı Muhammed Cemîl), Dâru'l-Fikr, Beyrut 1414/1993.
Dağcı, Şamil "Kısas" DİA, XXV, 488-495.
Demircan, Adnan "Utbe b. Rebîâ", DİA, XLII, 235-236
Durmuş, İsmail, "Nazire", DİA, XXXII, 455-456.
Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, İlahi Hitabın Tabiatı, (çev. Mehmet Emin Maşalı), Kitâbiyât, Ankara 2001.
Esed, Muhammed, Kur'an Mesajı Meal-Tefsir, (çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk), İşaret Yayınları, 7. Basım İstanbul 2000.
Fâhûrî, Hannâ, Târîhu'l-edebi'l-Arabî, el-Mektebetü'l-Bûlisiyye, 12. Basım, Beyrut 1987.
Fazlur Rahman, İslam ve Çağdaşlık, (çev. Alparslan Açıkgenç-M. Hayri Kırbaşoğlu), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1999.
Gölcük, Şerafettin, "İ'câzü'l-Kur'ân", DİA, XXI, 403-406.
Gündüzöz, Soner, Kur'an'ın Eşsiz Dili Kur'an'da Gramer Yanlışı İddialarına Cevap, Etüt Yayınları, Samsun 2011.
Halhâlî, Şemsüddin Muhammed b. Muzaffer el-Hatîbî, Miftâhu Telhîsi'l-Miftâh, (nşr. Hâşim Muhammed Hâşim Mahmûd, el-Mektebetü'l-Ezheriyye li't-türâs, Kahire 2006.
Hamevî, Takiyyüddîn Ebîbekr b. Ali İbn Hicce, Hizânetü'l-edeb ve gâyetü'l-ereb, (nşr. Dr. Muhammed Nâcî b. Ömer), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2008.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, Tefsîru't-tahrîr ve't-tenvîr, Dâru Sahnûn, Tunus, 1997.
İbn Cüzey, Ebu'l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî, et-Teshîl li- 'ulûmi't-tenzîl, (nşr. Muhammed Sâlim Hâşim), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1415/1995.
İbn Ebi'l-İsba', Zekiyyüddîn Abdülazîm b. Abdülvâhid b. Zâfir, Tahrîru't-tahbîr fî sınâ'ati'ş-şi'r ve'n-nesr ve beyâni i'câzi'l-Kur'ân, (nşr. Hıfnî Muhammed Şeref), el- Meclisü'l-A'lâ li'ş-şüûni'l-İslâmiyye, Kahire 1963.
İbnü'l-Cevzî, Ebu'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Muntazam fî târîhi'l-mülûk ve'l-ümem, (nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ-Mustafa Abdülkâdir Atâ, tsh: Na'îm Zerzûr), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1412/1992.
İbnü'l-Esîr, Ebu'l-Feth Ziyâuddîn Nasrullah b. Muhammed, el-Meselü's-sâir fî edebi'l-kâtibi ve'ş-şâir, (nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), el-Mektebetü'l-Asriyye, Bey- rut 1431/2010.
İsferâyînî, İbrâhîm b. Muhammed b. Arabşâh İsâmuddîn, el-Atvel Şerhu Telhîsi Miftâhi'l- ulûm, (nşr. Abdülhamîd Hindâvî), Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 1422/2001.
Kazvînî, Ebu'l-Me'âlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed, el-Îzâh fî 'ulûmi'l-belâga, (nşr. Muhammed Abdülkâdir el-Fâdılî), el-Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut 1428/2007.
Komisyon, Kuran Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, Ankara 2006.
Kutluer, İlhan "İbnü'r-Râvendî", DİA, XXI, s. 179-184.
Mağribî, Ebu'l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Muhammed İbn Ya'kûb, Mevâhibu'l-fettâh fî şerhi Telhîsi'l-Miftâh, (nşr. Halîl İbrâhîm Halîl), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
Mâtüridî, Te'vîlâtü ehli's-sünne, (thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî), Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1425/2004.
Mevdûdî, Ebu'l-A'lâ, Tefhîmü'l-Kur'ân Kur'an'ın Anlamı ve Tefsiri, İnsan Yayınları, İstanbul 1986.
Meydânî, Abdurrahmân Hasen Habenneke, el-Belâgatü'l-'arabiyye: Üsüsühâ ve 'ulûmuhâ, ve fünûnuha ve suverun min tatbîkâtihâ bi-heykelin cedîd min tarîfin ve telîd, Dâru'l-Kalem, 4. Basım, Dimaşk 1434/2013.
Osmân, Hilâl Atâllâh, Fusûl min ilmi'l-meânî, Mektebetü'r-Rüşd, Riyad 1425/2005.
Râfiî, Mustafa Sâdık, İ'câzü'l-Kur'ân ve'l-belâgatü'n-nebeviyye, Dâru'l-Erkâm, Beyrut tsz.
_____, Vahyu'l-kalem, (nşr. Dervîş el-Cüveydî), el-Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut tsz.
_____, Resâilü'r-Râfiî, (haz. Mahmûd Ebû Reyye) ed-Dâru'l-Umeriyye, y.y., tsz.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu'l-gayb, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1401/1981.
Reşîd Rızâ, Tefsîru'l-Menâr, 2. Basım, Matbaatü'l-Menâr, Mısır 1350.
Sâbûnî, Muhammed Ali, Ravâi'u'l-beyân tefsîru âyâti'l-ahkâm mine'l-Kur'ân, Dâru's-Selâm, 2. Basım, Kâhire 1417/1997.
Se'âlibî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl, el-İ'câz ve'l-îcâz, (nşr. İskender Âsâf), el-Matbaatü'l-Umûmiyye, Mısır 1897.
Sekkâkî, Ebû Ya'kûb Yûsuf b. Ebîbekr Muhammed b. Ali, Miftâhu'l-'ulûm, (nşr. Na'îm Zerzûr), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. Basım, Beyrut 1407/1987.
Seyyid Kutub, Fî Zılâli'l-Kur'ân, Dâru'ş-Şurûk, 32. Basım, Beyrut 1423/2003.
Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân, el-İtkân fî 'ulûmi'l-Kur'ân, Dâru'l-Marife, Beyrut tsz.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu'l-kadîr el-câmi' beyne fenneyi'r-rivâyeti ve'd-dirâyeti min ilmi't-tefsîr, (nşr. Yûsuf el-Gûş), 3. Basım, Dâru'l-Marife, Beyrut 1417/1997.
Teftâzânî, Sa'dü'd-dîn Mes'ûd b. Ömer, el-Mutavvel Şerhu Telhîsi'l-Miftâh, (nşr: Ahmed İnâye), Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut 1425/2004.
Tîbî, Şerefüddîn el-Hüseyin b. Muhammed b. Abdullâh, et-Tibyân fi'l-beyân, (nşr. Yahyâ Murad), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1425/2004.
Tülücü, Süleyman, "Züheyr b. Ebû Sülmâ", DİA, XLIV, 540-542.
Uryân, Muhammed Saîd, Hayâtü'r-Râfiî, el-Mektebetü't-Ticâriyyetü'l-Kübrâ, 3. Basım, Mısır 1375/1955.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dîni Kur'an Dili, Yenda Yayınevi, İstanbul tsz.,
Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf 'an hakâiki gavâmizi't-tenzîl ve 'uyûni'l-ekâvîl fî vücûhi't-te'vîl (nşr: Muhammed Abdüsselâm Şâhîn), Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 4. Basım, Beyrut 1427/2006.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullâh, el-Burhân fî 'ulûmi'l-Kur'ân, (nşr. Ebu'l-Fazl ed-Dimyâtî), Dâru'l-Hadîs, Kahire 1427/2006.