2019

Türkiye'de bilimin popülerleştirilmesi sürecinde süreli yayıncılığın rolü: Fen Âlemi örneği (1925-1926)

Süreli yayın marifetiyle toplum üzerinde istendik davranış oluşturma çabası Osmanlı sondönemlerine, başka bir deyişle Türk basınının ortaya çıkışına dayanmaktadır. Takvim-iVekayiden itibaren, Türkçe yayımlanan gazetelerin önce aydınlar üzerinde doğrudan,sonra halk arasında dolaylı olarak siyasi, içtimai ve kültürel tesirler icra ettiği ve hatta butesirlerin zamanla bir zihniyet değişimine katkı sağladığı yadsınamaz.İşte bu yöntem, halkta istendik davranış oluşturma metodu olarak süreli yayınlardanyararlanma, Osmanlıdan Cumhuriyete uzanan süreçte de uygulamada kendine yerbulmuştur.Bu bağlamda değerlendirilebilecek Fen Âlemi, halkın anlayacağı bir üslupla, bilimselhavadisleri ve mevzuları merkezine alan Türkiyenin ilk popüler bilim dergisidir. 1925- 26 yıllarında toplam 24 sayı yayımlanmıştır. Tüm sayıları okunup incelenerek dış ve içtenkite tâbî tutulan esere ve eserin, bilimin/bilimsel gelişmelerin halka yayılmasıhususundaki rolüne dair tespitler, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde Fen Âleminin yayın hikayesini aydınlatacak/ayrıntılandıracak belgeler ve yayıncıyı yakından tanımayaimkan verecek yayıncı biyografisi bu çalışmanın ana unsurlarını oluşturmaktadır.

The role of the periodicals in the popularization process of science in Turkey: The case of Fen alemi (1925-1926)

The endeavors to the creation of demanded behaviors in society rooted in the lateOttoman history, in other words in the emergency of the Turkish journalism. It can not be rejected the fact that since Takvim-i Vekayi , newspapers published in Turkish hada certain political, social and cultural effects first directly on the Ottoman elite and thenindirectly on the public and even these effects, in time, contributed to thetransformation of the Ottoman mentality. This way, to benefit from journals in the method of the creation of demandedbehaviors in society, found a place itself in the process from the Ottoman Empire tothe Republican Turkey.Fen Âlemi (The Science World), which can be assessed in this context, was the firstpopular scientific magazine in Turkey which centered the scientific news and subjects inthe style understood by public. The magazine has 24 issues published between 1925- 1926. Therefore, the main components of this article are: First of all thoughts on themagazine and on the role of the magazine in the diffusion of science and scientificdevelopments in public by reading the entire issues and making internal and externalcritiques; second, the documents found in the Archive of Prime Ministry whichenlighten and give specific details of the publication story of the magazine and finallythe biography of the publisher which can give an ample opportunity to get to knowhim.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
BCA, Tarih:4/4/1925, Dosya: 8534 (Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No:83.546..13).
BCA, Tarih:10/9/1948, Sayı: 3/8016, Dosya: 31-40 (Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No:117.61..8).
BCA, Tarih:26/1/1950, Sayı: 3/8016, (Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No:121.102..3).
Dergi
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı: 1 (Kanun-ı Sani 1341/Ocak 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:2 (Şubat 1341/Şubat 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:3 (Mart 1341/Mart 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:4 (Nisan 1341/Nisan 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:5 (Mayıs 1341/Mayıs 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:6 (Haziran 1341/Haziran 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:7 (Temmuz 1341/Temmuz 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:8 (Ağustos 1341/Ağustos 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:9 (Eylül 1341/Eylül 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:10 (Teşrin-i Evvel 1341/Ekim 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:11 (Teşrin-i Sani 1341/Kasım 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:12 (Kanun-ı Evvel 1341/Aralık 1925)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:13 (15 Kanun-ı Sani(Ocak) 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:14 (15 Şubat 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:15 (15 Mart 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:16 (15 Nisan 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:17 (15 Mayıs 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:18 (15 Haziran 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:19 (15 Temmuz 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:20 (15 Ağustos 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:21 (15 Eylül 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:22 (15 Teşrin-i Evvel (Ekim) 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:23 (15 Teşrin-i Sani (Kasım) 1926)
Fen Âlemi, Yıl: 1, Sayı:24 (15 Kanun-ı Evvel (Aralık) 1926)
Kitap ve Makaleler
Ankara Otobüs Garajı Yangını Davası, Akşam (30 Mayıs 1948).
Cumhuriyet Halk Partisi Mebus Namzetleri Listesi, Ulus (24 Şubat 1943).
Türkiye Büyük Millet Meclisi, yedinci devre intihabında namzet gösterilip kazanarak mebus olanların adları, Ulus (1 Mart 1943).
AKBAŞ Meltem (2007-2008) Elektrik Mühendisi Mehmet Refik Fenmen: Osmanlıdan Cumhuriyete Yenilikçi ve Yorulmaz Bir Aydın, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Sayı 1-2 (2007-2008), ss.101-119.
AKYÜZ Kenan (1990) Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
Atatürkün Söylev ve Demeçleri I-III (1997) Cilt II, TTK Yayınları, Ankara.
FENMEN Nermin (2006) Refik Fenmen: Mühendisliği ve Eğitimciliği ile Örnek Bir Fen Adamı, Mühendislik Mimarlık Öyküleri-2, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Yayınları, Ankara, ss.49-59.
KOLOĞLU Orhan (1987) Süreli Yayınların Bilim Fikri ve Kurumların Oluşmasına Katkısı, 1. Milli Türk Bilim Tarihi Sempozyumu, Yay. Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, ss.255-264.
LEWIS Bernard (2007) Modern Türkiyenin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Namık Kemal (1305/1889-1890) Mukaddime-i Celal, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul.
ORALALP Füsun (1996) Türkiyede Mühendisliği Meslekleştiren Eğitim Dehası Refik Fenmen, Bilim ve Teknik, Sayı 338, ss.68-77.
ÖZDEMİR Nebi (2007) Osmanlı Tüketim Kültürü, Eğlence ve Yazılı Medya İlişkisi, Milli Folklor, Sayı 73, ss.12-22.
SARTON George (1997) Bilim Tarihinde Yöntem, Der. Remzi Demir, Doruk Yayınları, Ankara.
TANPINAR Ahmet Hamdi (2012) Ondokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul.
ULUÇAY Çağatay ve Enver KARATEKİN (1958) Yüksek Mühendis Okulu, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, İstanbul.