Işıl ALTINIŞIK UÇMAN, M. Burak ALTINIŞIK

An assesment on the definiton of Publicity in Ottoman context

Ondokuzuncu yüzyılın sonuna doğru Osmanlı bağlamında zaman-mekân pratikleri veyapılı çevrenin dönüşümü somut bir olgudur. Söz konusu yeni modern yapılı çevreninön saflarına yerleşen idari yapılar, kışlalar, okullar ve fabrikalar, yerel bağlamda genelliklealafranga saat olarak nitelendirilen evrensel saat uygulamasını da telkin ettiklerinden,modern hayatın kuruluşları olarak değerlendirilir. Osmanlı zaman-mekân kültürünündönüşümünde yadsınamayacak etkileri olsa da, söz konusu yapıları merkezcil kurumsalkent parçaları olarak değerlendirmek sorunsallaştırılması gereken bir konudur. Bu öngörü ile çalışma, modern zaman-mekânsal yapılı çevrenin dönüşümüne yöneliktasviri bir anlatı önermek yerine ondokuzuncu yüzyıldaki kentsel gelişmelere ilişkinpratiklere atfedilen sosyokültürel anlamları değerlendirmeyi amaçlar. Bu bağlamda,irdelenecek konuya ilişkin İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki belgeler ile birlikteAhmet Mithat Efendinin 1884 tarihli Avrupa Âdâbı Muâşereti yahut Alafranga, HasanHamidin 1909 tarihli Mülkiye dergisinde yayımlanan Şems-i Tarih-Zevâl-i Saat ,Ahmet Samimin 1910 tarihli Sada-yı Millet dergisinde yayımlanan Vaktimizi Bilelim! ,Basiretçi Ali Efendinin 1866-1908 tarihleri arasında Basiret Gazatesine yazdığı ŞehirMektupları ve Balıkhane Nazırı Ali Rıza Beyin 1920lerin başlarına ait Eski Zamanlardaİstanbul Hayatı başta olmak üzere çeşitli dönem metinleri çalışmanın birincil kaynaklarınıoluşturur. Makale boyunca 19. yydan geriye doğru uzanıldığında kamusal hayata ilişkingözlemlenecek sofistikasyonlar ile 19. yydan itibaren söz konusu olan kompleks, çokluve süratli oluşumların, Osmanlıda değişen kamusallık kavrayışı ve uygulamaları ile olandoğrudan ilişkisi ortaya koyulmuştur. Denilebilir ki; modern öncesi dünyanınsofistikasyonundan modern olanın kompleksitesine sıçramalı yayılan bu oluşumlardayeni zaman-mekan uygulamaları ile birlikte dönüşen kamusallık kavrayışı, Osmanlıdagözlemlenecek toplumsallaşma biçimlerini yeniden organize eden bir bağ unsur olarakdeğerlendirilebilir.

Osmanlı bağlamında kamusallığın tanımı üzerine bir değerlendirme

By the end of the 19th century, the transformation of Ottoman spatio-temporalpractices and built environment were the evident phenomena. Administrative buildings,military compounds, schools and factories are the formal and pivotal artifacts of thenew modern built environment, which are generally regarded as the first and foremostspatial organizations of modern urban life inculcating universal time which is locallynamed as alafranga saat . Although having remarkable effects on the transformation ofthe Ottoman spatio-temporal culture, to regard them as core institutional urbanfragments seems to be problematical. This paper does not offer a historical overview of the transformation of modern spatio temporal built environment in the Ottoman context, nor its historiography; rather, itoffers to work on the socio-cultural meanings attributed to these practices forming theurban developments in the 19th century. In this aspect, archival documents in the PrimeMinistry Ottoman Archives and the periodical texts concerning the issue and the context such as Ahmet Mithat Efendi s Avrupa Âdâbı Muâşereti yahut Alafranga(European Manners or the European Style) in 1884, Hasan Hamid s, Şems-iTarihZevâl-i Saat (Dissolution of Time) published in the Mülkiye magazine in 1909, AhmetSamim s Vaktimizi Bilelim! (Let us Know Our Time!) in Sada-yı Millet magazine in1910, Basiretçi Ali Efendi s Şehir Mektupları (City Mails) published in the journal Basiretbetween 1866-1908 and Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey s Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı(Istanbul Life in Old Times) in the early 1920s are referred to as the primary sources. The intention is to demonstrate the direct relation of changing conceptions andpractices of publicity with sophistications that can be traced back from the 19th centuryand complicated, multiple and rapid formations after the 19th century. Thetransforming conception of publicity together with new practices of space-time withinthe leaping shift from pre-modern sophistications to extensive formations of themodern will be adressed as the nexus of Ottoman socialization practices.

PDF

___

Ahmet Mithat Efendi (2001) Avrupa Adab-ı Muaşereti yahut; Alafranga, Akçağ Yayınları, Ankara.
Ahmet Mithat Efendi (2007) Vah, Sel Yayıcılık, İstanbul.
AKIN Nur (2002) 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera, ikinci baskı, Literatür Yayınları, İstanbul, pp.20-30.
AKIN Günkut (2010) 20. Yüzyıl Başında İstanbul: Toplumsal ve Mekânsal Farklılaşma, Osmanlı Başkentinden Küreselleşen İstanbula: Mimarlık ve Kent, 1910-2010, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
AYDÜZ Salim (1993) Osmanlı Devletinde Müneccimbaşılık ve Müneccimbaşılar, İstanbul University Graduate School of Social Sciences, unpublished master thesis, İstanbul.
AYDÜZ Salim (2004) İstanbulda Zamanın Nabzını Tutan Mekanlar: Muvakkithaneler, İstanbul, Sayı 51, İstanbul.
Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey (2001) Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, Hazırlayan: Ali Şükrü Çoluk, Kitabevi, İstanbul.
BASÎRETÇİ Ali Efendi (2001) İstanbul Mektupları, Ed. Nuri Sağlam, Kitabevi, İstanbul.
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, A.MKT.MHM., 413/8, 20 Ra 1285/11.07.1868.
BOA BEO, No:1223/91707, 25 C 1316/10.11.1889.
BOA MF.MKT, No:429/22, 08 Ş 1316/22.12.1898.
BOA BEO, No:1280/95937, 01 Za 1316/13.03.1899.
BENJAMİN Walter (2004) Pasajlar, fifth edition, Trans. Ahmet Cemal, YKY, İstanbul.
BERMAN Marshall (1988) All That is Solid Melts into Air, second edition, Penguin Books, Londra.
ÇELİK Zeynep (1993) Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century, University of California Press, California.
DOHRN-van Rossum Gerhard (1996) History of the Hour: Clocks and Modern Temporal Orders, Trans. Thomas Dunlap, The University of Chicago Press, Chicago.
ERGİN Osman Nuri (1995) Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul.
ESEN Nükhet (2006) Ahmet Mithat ve İstanbul, Victoria R. Holbrooka Armağan, Ed. Özgen Felek, and Walter G. Andrews, Kanat Yayınları, İstanbul, pp.169-182.
FINDLEY Carter (1980) Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922, Princeton University Press, Princeton.
GIDDENS Anthony (1996) The Consequences of Modernity, sixth edition, Polity Press, Cambridge.
GÜNDÜZ Doğan (2004) Alaturka Saatten Alafranga Saate Geçiş: Osmanlının Mekânik Saatle Buluşması, İstanbul, Sayı 51, pp.120-126.
GÜRBÜZ Şule (2009) Alaturka Saat, Alaturka Zaman, Zamanın Görünen Yüzü Saatler, YKY No: 2869, İstanbul, pp.57-67.
HAMİD Hasan (1909) Şems-i Tarih-Zeval-i Saat, Mülkiye, Sayı 2, pp.11-14.
IŞIN Ekrem (2006) Everyday Life in İstanbul, YKY, İstanbul.
İHSANOĞLU Ekmelettin ve Günergun Feza (1996) Osmanlı Türkiyesinde Alaturka Saatten Alafranga Saate Geçiş, X. Ulusal Astronomi Kongresi İstanbul 1996, pp.434- 441.
KIRANLAR Safiye (2006) Uluslar Arası Saatin Kabul Edilmesi ve İleri Saat Uygulaması Kapsamında Osmanlıdan Cumhuriyete Zaman Kavramının Şekillendirilmesi (1919-1946), Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, No:15, İstanbul, pp. 65-96.
KING David A. (2004) In Synchrony with the Heavens: Studies in Astronomical Timekeeping and Instrumentation in Medieval Islamic Civilization (studies I-IX), Brill Press, Leiden.
KOÇU Reşat Ekrem (1961) Beyoğlu, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul, pp.2703- 2723.
KÜRKÇÜOĞLU Kemal Edip (1962) Süleymaniye Vakfiyesi, Vakıflar Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
MERİÇ Nevin (2005) Adab-ı Muaşeret: Osmanlıda Gündelik Hayatın Değişimi (1894-1927), Kapı Yayınları, İstanbul.
MUMFORD Lewis (1934) Technics and Civilization, Brace and Company, New York.
SADRİ Sema (2008) Eski İstanbul Hatıraları, Haz. Ali Şükrü Çoruk, Kitabevi, İstanbul.
SAMİM Ahmet (1910) Vaktimizi Bilelim, Sada-ı Millet, Sayı 111, pp.1-5.
TANYELİ Uğur (1997) Osmanlı Kentsel Ulaştırma Düzeni ve Batılılaşması: Tekno Kültürel Bir Değerlendirme, the III. Symposium of History of Sciences, Modern Transportation and Communication Techniques in the Ottoman State, pp.350-361.
TANYELİ Uğur (1998) The Emergence of Modern Time Consciousness in the Islamic World and the Problematics of Spatial Perception, Anytime, 1999, Ed. Cynthia Davidson, MIT Press, Cambridge, pp.159-167.
TANYELİ Uğur (2010) Türkiyenin Görsellik Tarihine Giriş, Akın Nalça Kitapları, İstanbul.
UÇMAN Altınışık Işıl (2012) Osmanlıda Zaman Mekân Kavramının Değişimi ve Mimarlık (Change in Ottoman Space-Time Conception and Architecture), YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Unpublished Doctorate Thesis, İstanbul.
WISHNITZER Avner (2009) The Transformation Of Ottoman Temporal Culture During The Long Nineteenth Century, Tel Aviv University The Graduate School of Historical Studies, Unpublished Doctorate Thesis, Tel Aviv.
YERASIMOS Stefanos (1996) Tanzimatın Kent Reformları Üzerine, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, Ed. Paul Dumont, François Georgeon, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, pp.1-18.