Bekir Çobanzade'nin Azerbaycan'ı Tedkik ve Tetebbu Cemiyeti'ndeki faaliyetleri ve Islahatlar üzerine görüşleri

Kırımlı aydın, şair ve ilim adamı-dilbilimci Bekir Sıdkı Çobanzade, Türkoloji biliminintemelinin atılması ve gelişmesine yaptığı katkılarıyla bilinmektedir. Kırımdan yola çıkanÇobanzade, yaptığı çalışmalarıyla Türkoloji dünyasının değerleri arasında yerini almıştır.Kırımlı bir çobanın oğlu olan Bekir, zamanla Türkoloji dünyasının Çobanzadesiolmuştur.Çobanzade, Türkoloji dünyasına yaptığı katkıların önemli bir kısmını, hayatının 12 yılayakın döneminin geçtiği 1920-30lu yılların Türkoloji merkezi olan Azerbaycandagerçekleştirmiştir. Burada çeşitli ilmî kurum ve kuruluşlarda yer alarak, gazete vedergilerde yazılar yazarak Türkolojiye hizmetlerini sürdürmüştür. ÇobanzadeninAzerbaycandaki yaşamının 1925-1929 arasındaki yılları, bugünkü Azerbaycan BilimlerAkademisinin temelini oluşturan Azerbaycanı Tedkik ve Tetebbu Cemiyeti ndegeçmiştir. Cemiyetin bölüm, şube ve komisyonlarında görev alan Çobanzade, buradakonferanslar vermiş, yapılan toplantılarda tartışmalara katılıp öneriler sunmuş, aynızamanda Türkiyede 1920-30lu yıllarda maarif ve medeniyet sahasında yapılan ıslahatlarkonusunda bildiriler okumuştur. Bu çalışma, arşiv kaynaklarından hareketleÇobanzadenin Azerbaycanı Tedkik ve Tetebbu Cemiyetindeki faaliyetlerini ve buradaokuduğu bildiriler çerçevesinde onun Türkiyede 1920-30lu yıllarda maarif vemedeniyet sahasında yapılan ıslahatlara bakışını ortaya koyma amacı taşımaktadır.

Activities of Bekir Sıdkı Chobanzade in the association of Exploration and Study of Azerbaijan and his speeches on reforms

Bekir Sidki Chobanzade, the Crimean intellectual, poet and linguist, is famous for hiscontribution to the creation and development of study of Turkic languages. Thanks tohis works Chobanzade took his place among the luminaries of the world of Turkicstudies. Being a son of Crimean shepherd (turk. choban), over the course of time heturned into Chobanzade of the world of Turkic studies.Chobanzade made a significant part of his contribution to the world of Turkic studiesin Baku, the city that was the centre of Turkic studies in 1920-1930s, where he spentalmost 12 years of his life. Here, being a member of various scientific institutions andorganizations, he devoted himself to the service of study of Turkic languages byprinting his articles in newspapers and magazines. Between 1925 and 1929 Chobanzadeparticipated in the Association of Exploration and Study of Azerbaijan that was thebasis of the future Academy of Sciences of Azerbaijan. While holding positions in theAssociation s committees, departments and sections, arranging conferences andparticipating in discussions during the meetings held, he was making reports on thereforms in the sphere of public education and culture that were carried out in Turkey in1920-1930s. The goal of this work is to characterize Chobanzade s activities in theAssociation of Exploration and Study of Azerbaijan using archival sources and onthe basis of reports prepared by himself to reveal his views on the reforms in the sphereof public education and culture that were carried out in Turkey in 1920s and the 1930s.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Yayınlanmamış Arşiv Kaynakları
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 5, Yaprak 2-3.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 6, Yaprak 6-8.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 8, Yaprak 2, 4-5, 7-12.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 13, Yaprak 2-3.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 26, Yaprak 7.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 27, Yaprak 3, 4, 5, 35.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 29, Yaprak 3.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 30, Yaprak 1-5, 6-7.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 58, Yaprak 2-12, 30, 31-34.
ARDA, Koleksiyon 389, Klasör 1, Dosya 59, Yaprak 1-27.
Yayınlanmış Arşiv Kaynakları
Aзәрбајҹан Архиви, Бакы, 1971, № 1(9), c. 88-89 [Azerbaycan Arşivi, Bakü, 1971, Sayı 1(9), s. 88-89].
Ansiklopedi Maddeleri
Şәrq Qapısı, Naxçıvan Ensiklopediyası, Cilt II, Naxçıvan 2005, s. 304.
Чобанзадә Бәкир Ваһаб oғлу, Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы [Çobanzade Bekir Vahap oğlu, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi], Cilt X, Bakı 1987, s. 369).
Kitaplar
1926 Bakü Türkoloji Kurultayı Tutanaklar (26 Şubat-6 Mart 1926), Rusçadan Azerbaycan Türkçesine çeviren: Kamil Veli Nerimanoğlu, Türkçeye aktaran: Mustafa Öner, TDK Yayınları, Ankara, 2008.
ACAR Kenan (2001) Kırımlı Bekir Sıdkı Çobanzade (Dilciliği ve Edebiyat Araştırmacılığı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
ASLAN Yavuz (2007) Birinci Doğu Halkları Kurultayı (1-7 Eylül 1920 Bakü), Kaynak Yayınları, İstanbul.
AŞIRLI Akif (2010) Azәrbaycan Mәtbuatı Tarixi (1920-1990), Cilt II, Bakı.
BURAN Ahmet (2011) Kurşunlanan Türkoloji, Gözden geçirilmiş 3. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
ÇOBANZADE Bekir (2009) Kırım Tatar İlm-i Sarfı, Hazırlayan Nariman Seyityahya, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
ÇOBANZADӘ Bәkir (2007) Seçilmiş әsәrlәri, Beş cilddә, Şәrq-Qәrb, Bakı.
KARS H. Zafer (2003) Tıp Tarihi Notları, 1929 Polemikleri, Türk Tabipler Birliği, Ankara.
NӘRİMANOĞLU Kamil Vәli (2006) Latin Әsaslı Yeni Türk Әlifbası vә I. Bakı Türkoloji Qurultayı-Biblioqrafiya, Bakı.
XӘLİLOV Fәrman (2005) Naxçıvanı Öyrәnәn Elmi Cәmiyyәt, Nurlan nәşriyatı, Bakı.
Адресъ-Kалендарь Азербайджанской Pеспублики нa 1920-й г., (1-годъ изданiя), подъ редацiей А. И. Ставровскаго Баку, 1920 [Azerbaycan Cumhuriyetinin 1920 yılı Adres Takvimi, redaktör A. İ. Stavrovsk, Bakı, 1920].
Азәрбаjсан Tarиxи (апрел 1920 - иjун 1941), VI ҹилд, Бакы, 2000 [Azerbaycan Tarihi (Nisan 1920-Haziran 1941), VI. cilt, Bakü, 2000].
Азәрбаjсан Халг Ҹүмһуриjjәти (1918-1920) Парламент (Стенографик һесабатлар), II ҹилд, Бакы, 1998 [Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (1918-1920) Meclis Tutanakları, II cild, Bakü, 1998].
АШНИН Ф.Д. - АЛПАТОВ В.М. - НАСИЛОВ Д. М. (2002) Репрессированная Тюркология, Москва [AŞNİN F. D.-ALPATOV V. M. -NASİLOV D. M. (2002) Reprecirovannaya Tyurkologiya/Kurşunlanan Türkoloji, Moskova].
БҮНJАДОВ Зија (1993) Гырмызы террор, Azәrbaycan Dövlәt Nәşriyyatı, Bakı
[BÜNYADOV Ziya (1993) Kırmızı Terör, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü].
Всесоюзный тюркологический съезд, Первый Всесоюзный Тюркологический съезд, 26 февраля-5 марта 1926 г. стенографический отчет, Баку, 1926 [Umumittifak Türkoloji Kurultayı, Birinci Umumittifak Türkoloji Kurultayı, 26 Şubat-5 Mart 1926, Tutanaklar, Bakü, 1926].
ВУРҒУН Сәмәд (1989) Көрпүнүн һәсрәти, тәртиб едән вә редактору Муса Әләкбәрли, Ҝәнҹлик нәшријаты, Бaкы [VURĞUN Semed (1989) Köprünün Hasreti, düzenleyen ve redaktoru Musa Elekberli, Gençlik Yayınevi, Bakü].
История Азербайджана (макет), том II, Баку, 1954 [Azerbaycan Tarihi (maket), Cilt II, Bakü, 1954].
МАМЕДАЛИЕВ Ю.Г. (1960) Развитие науки в Азербайджане, Баку [MEMMEDELİYEV Y.H. (1960) Azerbaycanda Bilimin Gelişimi, Bakü].
НАГАЕВ Сафтер (2007) Иште санъа, чобан огълу!, Акъмесджит [NAGAYEV Safter (2007) İşte Sana, Çoban Oğlu!, Akmescit].
НАЗАРЛИ А.Э. (2008) Народное образование в Азербайджанской Республике (1918- 1920гг.), Баку [NEZERLİ A. (2008) Azerbaycan Cumhuriyetinde Halk Eğitimi (1918- 1920), Bakü].
Развитие высшей школы в советском Азербайджане, Под общей редакцией Алиева К. Г., Баку, 1984, c. 176 [Sovyet Azerbaycanda Yükseköğretimin Gelişimi, editör K. G. Aliyev, Bakü, 1984, s. 176].
Makaleler
Структура Общества Обследования и Изучения Азербайджана, Известия Общества Обследования и Изучения Азербайджана, № 1, Баку, 1925, c. 127-139 [Azerbaycanı Tedkik ve Tetebbu Cemiyetinin Yapısı, Azerbaycanı Öğrenen Cemiyetin Haberleri, Sayı 1, Bakü, 1925, s. 127-139].
Устав Общества Обследования и Изучения Азербайджана, Известия Общества Обследования и Изучения Азербайджана, № 1, Баку, 1925, c. 121-124 [Azerbaycanı Tedkik ve Tetebbu Cemiyetinin Tüzüğü, Azerbaycanı Öğrenen Cemiyetin Haberleri, Sayı 1, Bakü, 1925, s. 121-124].
ACAR Kenan (1999) Bakü Türkoloji Kurultayının Faal Delegelerinden Bekir Sıtkı Çobanzade, 1926 Bakü Türkoloji Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 91-95.
BURAN Ahmet (2009) Sovyet Türkolojisi ve Birinci Türkoloji Kurultayı, Turkish Studies, Volume 4/3 Spring, s. 430-444.
ÇOBANZADE Bekir (1928) Profesör A. N. Samoiloviç, Maarif İşleri, Sayı 7-8, Bakü, s. 80-86.
İSAXANLI İsaxan (2003) Fәrhad Ağazadә vә Latın Әlifbasına Keçid, Journal of Azerbaijani Studies, Khazar University, Bakı, Vol. 6, No 3-4, s. 14-27.
NAZİM Ә. (1931) Turq әdәbijatşinaslьgьnda panturqizm vә qәmalizm әlәjhinә, İnkılab vә Mәdәnijjәt, no. 3-4 (87-88), s. 59-62.
ÖBEK Ali İhsan (2009) Tarihi Türk Sözlükçülüğünde Dönüm Noktası: [Büyük] Türk Lügati, Turkish Studies, volume 4/4 Summer, s. 845-855.
RӘFİLİ M. (1931) Professor Çobanzadanьn byrƶya metodolyƶysy әlejhinә, İnkılab vә Mәdәnijjәt, no. 2, s. 30-34.
SAMOYLOVİÇ A.N. (1923) Azerbaycanı Tedkik Eden ve Öğrenen Cemiyet, Maarif ve Medeniyet, Sayı 11, Bakü, s. 45-46.
ŞAMİL Ali (2012) Birleşik Türk-Tatar Devleti Yaratmak Uğrunda Şehit Olan Bekir Sıtkı Çobanzade, Ученые Записки Таврического национального университета им. В. И. Вернадского, Серия Филология Социальные коммуникации, Том 25 (64), No 3, ч. 1., c. 79-87.
TAYMAS A. Battal (1954) Kırımlı Filolog-Şair Bekir Çobanzadeyi Tanıtma Tecrübesi, TDAY Belleten, Ankara, s. 233-263.
ZİFELDT-SİMYMJAKİ A.R. (1928) Azerbaycanı Tedqiq Cemiyetinin İzleri, Azerbaycanı Öyrenme Yolu, Bakı, s. 59-65.
ЗИФЕЛЬДТ А.Р. (1925) Деятельность О-ва Обследования и Изучения Азербайджана за два года, Известия Общества Обследования и Изучения Азербайджана, № 1, Баку, c. 107-112 [ZİFELDT A.R. (1925) Azerbaycanı Tedkik ve Tetebbu Cemiyetinin 2 Yıllık Faaliyeti, Azerbaycanı Öğrenen Cemiyetin Haberleri, Sayı 1, Bakı, s. 107-112]
Ek 1
Protokol195
Azerbaycanı Tedkik ve Tetebbu Cemiyeti Hudud Haricindeki Şark Bölümü Türkiye Şubesinin Toplantısı / 3 Aralık 1928.
Katılımcılar: Prof. Çoban-zade, Apresov, Prof. Fridolin, Prof. Gubaydullin, Zakirov,
Lavrov, A. R. Zifeldt, A. S. Bukşpan, V. Huluflu, İ. Eminbeyli, Akopova, Musayev, A.
Şahbazov, N. Bulatov, Mirzeliyev, F. Şabanov ve diğerleri (65 kişi)
Başkan: Zakirov Sekreter: Şabanov
Başlama saati: Akşam saat 8.20 Bitiş saati: Akşam saat 10.30
Gündem: 1. Hudud Haricindeki Şark Bölümü Türkiye Şubesinin iş planının onaylanması,
2. Çoban-zade: Türkiyede Maarif ve Medeni Sahadaki Reformlar Hakkında.