Sovyetler Birliği Döneminde Rusya’da Okutulan Tarih Ders Kitaplarında Türk İmajı

MAHARRAMOVA CENGİZ, Nigâr - ŞİMŞEK, Ahmet, Sovyetler Birliği Döneminde Rusya'da Okutulan Tarih Ders Kitaplarında Türk İmajı, CTAD, Yıl 13, Sayı 26 (Güz 2017), s.37-66. 20. Yüzyılda kurulan ulus-devletler, tarihlerinin okullardaki öğretimine önem vermişlerdir. Tarih dersleri, yeni nesillere sosyo kültürel açıdan kendilerini tanımayı ve vatandaş olarak ait oldukları devleti tanıtmayı amaçlamıştır. Bu sebepten tarih eğitimi stratejisi tüm devletlerin milli kimliklerini inşa ettikleri bir içeriğe sahip olmuştur. Sovyetler Birliği gibi ulus- devlet olmayan ülkeler de durumdan etkilenmiştir. Bu çalışmada 1917-1991 yılları arasında Sovyetler Birliği'nde uygulanan eğitim politikasına göre hazırlanmış ve "Komünizm" düşüncesinin biçimlendirdiği ders kitapları seçilmiştir. Bu kitaplardaki Türk, Osmanlı imgesi ile ilgili yaklaşımlar incelenmiştir. Tarih ders kitaplarındaki Türk imajına odaklanan araştırmada, SSCB döneminde Rusya'da tarih derslerindeki dönemlere göre değişen Türk ve Osmanlı imajının durumuna bakılmıştır. Egemenliğinde milyonlarca Müslüman ve Türk nüfusu barındıran Sovyetler Birliği'nin, Türk'e kavramına bakış açısı önemli bulunmuştur. Siyasi değişimlerin, ideolojilerin eğitim ve ders kitapları üzerinde etkisini göstermek için bu çalışma yapılmıştır. Sovyetler Birliği'nde tarih eğitimi, tarih metodolojisi üzerinden incelenmiş, dönemlere göre ortaya çıkan değişimler yorumlanmıştır. Araştırmada içerik analizi kullanılmıştır. Dönemin tarih ders kitaplarındaki resimler de görsel olarak yorumlamak için çalışmaya dâhil edilmiştir. İnceleme sonunda Bolşevik devrimi ile "Sovyet milleti" oluşturmaya çalışan Sovyetler Birliği Tarih ders kitaplarında Türk'e bakış açısının "öteki" olduğu bulunmuştur. Bir ulus devlet olmamasına rağmen, siyasi arenada görülen değişimlerin SSCB tarih ders kitaplarını etkilediği fark edilmiştir. İnceleme sonunda tarih ders kitaplarındaki "Türk İmajı"nın dönemlerin ve siyasal gelişmelerin durumuna göre farklılaştığı tespit edilmiştir.

Turkish Image in Russian HistoryTextbooks in the Soviet Union Period

CENGİZ Nigâr Maharramova; ŞİMŞEK Ahmet, Turkish Image in Russian HistoryTextbooks in the Soviet Union Period, CTAD, Volume 13, Issue 26 (Fall 2017), pp. 37-66. The nation-states established in the 20th century attach importance to the teaching of history in their schools. History lessons aimed to identify the socio-cultural aspects of the new generation and introduce the state they belong to as citizens. In this sense, the strategy of history education has a content that all states build their national identities. Non- nation state countries such as the Soviet Union have also been affected. In this study, textbooks prepared according to the education policy applied in the Soviet Union between 1917 and 1991 and shaped by the idea of "Communism" were selected. The approaches to Turkish and Ottoman images in these books have been examined. Focusing on the Turkish image of the history textbooks, the situation of the Turkish and Ottoman image changed accordingto the periods in history lessons in Russia during the period of the USSR. The view of the Soviet Union, which has millions of Muslims and Turkish populations in its sovereignty, towards the concept of Turks was found important. This work has been done to show the effects of political changes, ideologies on education and textbooks. Historye ducation in the Soviet Union was examined through history methodology, and the changes that occurred according to the periods were interpreted. Content analysis were used in the study. The pictures in the history textbooks are also included in the study to interpret them visually. At the end of the examination, the Soviet Union, which was trying to create the "Sovietnation" with the Bolshevik revolution, was found to be the "other" in terms of its view on historytext books. Although it was not a nation-state, it was noticed that the changes in the political arena affected the history textbooks of the USSR. At the end of the examination, it was determined that the "Turkish image" in the history textbooks differed according to the periods and political developments.

PDF

___

Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri (1991) Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
AGİBALOVA Yekaterina, DONSKOY Grigoriy(1981), İstoriya Srednikh Vekov, Prosvesheniye, Moskva (AGİBALOVA Yekaterina, DONSKOY Grigoriy (1981) Orta Çağ Tarihi, Prosvesheniye, Moskova)
AĞAYEV, Elnur (2006) Sovyet İdeolojisi Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği, Doktora Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
-------------------- (2015) Azerbaycan'da Tarih Ders Kitaplarında Türk Millî Mücadelesi, Sakarya Zaferi ve Haymana III, Yayına haz: Temuçin F. Ertan, Sedef Bulut, Ankara.
AKTAŞ Özgür (2006) Cumhuriyet Devri Tarih Ders Kitaplarında Rusya İmgesi, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Kars, Kafkas Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
BANERJİ Anna (2006) Notes on the Histories of History in the Soviet Union, Economicand Political Weekly, 41, 9, 826-833.
BERHİN İlya Borisovich (1981) Metodocheskoe Posobiye Po İstorii SSSR: Sovetskii Period, Prosvesheniye, Moskva. (BERHİN İlya Borisovich (1981) SSCB Tarihi Ders Kitabı: Sovyet Dönemi, Prosvesheniye, Moskova)
PANKRATOVA Anna, BAZİLEVİCH Konstantin, BAHRUSHİN Sergey, FOHT Anastasiya (1952) İstoriya SSSR, Prosvesheniye. Moskva. (PANKRATOVA Anna, BAZİLEVİCH Konstantin, BAHRUSHİN Sergey, FOHT Anastasiya (1952) SSCB Tarihi, Uchpedgiz, Moskova)
BICHKOV Sergey Pavlovich, KORZUN Valentina Pavlovna (2001) Vvedenie v Istoriografiyu Oteçestvennoy Istorii ХХ В: Uchebnoe Posobie, Omsk, Omsk. Gos. Universitet. (BICHKOV Sergey Pavlovich, KORZUN Valentina Pavlovna (2001) XX. Yüzyıl Ulusal Tarihçiliğe giriş. Eğitim kitabı. Omsk, Omsk Devlet Üniversitesi Yayınları)
BUDAK Mustafa (2002) İdealden Gerçeğe, Küre Yayınları, İstanbul.
Büyük Rus Ansiklopedik Sözlük (BolshoyRusskiyEntsklopedicheskiySlovar) (2003) Moskova.
Dokumenti Vneshney Politiki SSSR. Tom2. (1958), Gosudarstvennoe İzdatelstvo Politicheskoy Literaturı, Moskva (SSCB Dışişleri Belgeleri. Cilt 2 (1958) Devlet Siyasi Edebiyatı Yayınevi, Moskova)
FEDESOV İvan (1982) İstoriya SSSR, Prosvesheniye, Moskva. (FEDESOV İvan (1982) SSCB Tarihi, Prosvesheniye, Moskova)
FURAYEV Viktor Konstantinovich(1982) Noveyshayaİstoriya, Prosvesheniye, Moskva. (FURAYEV Viktor Konstantinovich(1982) Yeni Tarih, Prosvesheniye, Moskova)
GOLİN Emil Mihaylovich, KUZMENKO Valentina Leonidinovna, LOYBERG Mihael Yakovlevich (1963) İstoriya Srednikh Vekov, Prosvesheniye, Moskva. (GOLİN Emil Mihaylovich, KUZMENKO Valentina Leonidinovna, LOYBERG Mihael Yakovlevich (1963) Orta Çağ Tarihi, Prosvesheniye, Moskova)
GATİNA Venera (2009) Rus Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmgesi, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
GASANLI Djamil (2005) SSSR- Turtsiya: Poligon KholodnoyVoynı, Baku. (Hasanlı Cemil (2005) SSCB-Türkiye Soğuk Savaş Meydanı. Bakü)
MİSHULİN Aleksandr (1943) İstoriyaDrevnogo Mira, Uchpedgiz, Moskva (MİSHULİN Aleksandr(1943) Eski Çağ Tarihi, Uchpedgiz, Moskova)
MÜDERRİSOĞLU Alptekin (1999) Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları. Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
MYASNİKOVA Olga Nikolayevna (2007) Osnavnıye Prinsipı Shkolnogo İstoricheskogo Obrazovanie v SSSR V Doperestroechnıy Period, Almanakh Sovremennoy Nauki İ Obrazovanie, Gramota, Tambov № 7. s. 124-128. (MYASNİKOVA Olga Nikolayevna(2007) SSCB’de Perestroyka Dönemine Kadar Okullarda Tarih Eğitiminin Temel İlkeleri, Modern Bilim ve Eğitim Almanakhı, Gramota, Tambov № 7. s. 124-128) Nigar MAHAMMAROVA CENGİZ- Ahmet ŞİMŞEK, Sovyetler… 65
NECHKİNA Militsa (1971) İstoriya SSSR, Prosvesheniye, Moskova.
PEPELİNA Natalyaİgorevna (2013) İz İstorii Narodnogo Obrazovaniya v SSSR v 1930 Godakh: Rabota Nad Shkolnom Uchebnikom Otechestvennoy İstoriy. Vestnik Moskovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 2, 19-32. (PEPELİNA Natalyaİgorevna (2013) 1930'larda SSCB'de Milli Eğitim Tarihinden: Ulusal Tarih Ders Kitapları Üzerinde Çalışma, Moskova Devlet Üniversitesi Dergisi.)
PINGEL Falk (2003) Ders Kitaplarını Araştırma ve Düzeltme Rehberi, Çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
ŞADIHANOV Emil (1999) Sovyetler Birliği ve Sovyet Sonrası BDT Cumhuriyetleri Tarih Kitaplarında Türk İmajı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
SHESTAKOV Andrey (1937) Kratkii Kurs İstoriiSSSR, Uchpedgiz, Moskova.(SHESTAKOV Andrey(1937) SSCB Tarihi Kısa Kurs, Uchpedgiz, Moskova)
ŞİMŞEK Ahmet, CENGİZ Nigâr (2015) Rusya Tarih Ders Kitaplarında TürkOsmanlı İmgesi, Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4 (2), 225-258.
ŞIMŞEK Ahmet, ALASLAN Funda (2014) Milliyetçi Tarihten Milli Tarihe, Çatışmacı EğitimdenBarışçı Eğitime Doğru Türkiye’de Tarih Ders Kitapları, Akademik Bakış Dergisi, 40, 32-59.
TANSU Samih Nafız (2012) Teşkilat-ı Mahsusa. İki Devrin Perde Arkası, Nokta Kitap, İstanbul.
TEMUÇİN Faik Ertan (2011) İsmet İnönü’nün Rusya Gezisi, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk Rus İlişkileri 1. ÇalıştayBildirileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
TEKELİ İlhan (1998) Tarih Bilinci ve Gençlik, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
TEKİN Nil (2011) Türkiye'deki İlköğretim ve Ortaöğretim Ders Kitaplarında Rus İmajı. Toplumsal Tarih, 216.
TURAN Refik (2015) Azerbaycan’da İlk ve Ortaöğretimde Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları. Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
VİPPER Robert Yuryevich (1925) Uchebnik İstorii. Drevnost,Valtere i Rapa, Riga. (VİPPER Robert Yuryevich(1925) Eskiçağ Tarihi Ders Kitabı, Valtere i Rapa, Riga.)
---------------------------------(1925) Uchebnikİstorii. SrednieVeka, Valtere i Rapa, Riga. (VİPPER Robert Yuryevich(1925) Orta Çağ Tarihi Ders Kitabı, Valtere i Rapa, Riga.)
---------------------------------(1928) Uchebnikİstorii. Novoe Vremya, Valtere i Rapa, Riga. (VİPPER Robert Yuryevich (1928) Yeni Çağ Tarihi Ders Kitabı, Valtere i Rapa, Riga.)
YAPICI Mehmet (2004) “İlköğretim 1. Kademe Ders Kitaplarının Öğrenci Düzeyine Uygunluğu”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1, 121-130.
YERASİMOS Stefanos (2000),Kurtuluş Savaşında Türk Sovyet İlişkileri 1917-1923, Boyut Yayıncılık, İstanbul.