Osmanlı Taşrasında Âsâr-ı Atîka Bilincinin Gelişimi: Gediz Kazasında Bulunan Eski Eserler

Çalışma, Kütahya sancağına bağlı Gediz kazasında 1893 yılında kaza merkezinde askerî depo inşası için gerekli olan taşın kasaba yakınında bulunan harabeden temininin kararlaştırılmasını müteakip iki farklı tarihte bulunan eski eserler ile köylerde farklı yıllarda bulunan sikkelere Hüdavendigar vilâyetindeki mülkî ve askerî memurların tutumu çerçevesinde Osmanlı taşrasında eski eser bilincinin gelişimini tespit etmek amacıyla kaleme alınmıştır. Arşiv belgelerine dayalı olarak gerçekleştirilen çalışmada mahallî mülkî ve askerî bürokrasinin eski eserlere karşı kayıtsız kalmadığı, bununla birlikte eski eserlere yönelik ahalide tam bir bilinçlenmenin söz konusu olmadığı görülmüştür. Osmanlı Devleti’nde eski eserlerle ilgili 1846 yılında başlayan, 1869 yılından itibaren önemli bir aşama kaydeden gelişmeler görülmüştür. İstanbul’un kazada bulunan eski eserlere kayıtsız kalmadığı, II. Abdülhamit ve merkez bürokrasinin eski eserleri Müze-i Hümayuna naklederek teşhir etme hususunda gerekli hassasiyeti gösterdiği tespit edilmiştir. Gediz kazasında eski eserlerin bulunması emsalsizolmamakla birlikte yaşanan gelişmeler önceki yıllara göre taşrada eski eser bilincininoluşmaya başladığını göstermesi bakımından önem taşımaktadır.

Development of Awareness on Cultural Heritage in Ottoman Provinces: Antiquities Discovered in Gediz Town

This study was carried out to determine the awareness on antiquities in Ottoman provinces under the attitude of the administrative and military officials in Hudavendigar province for the antiquities discovered at two different dates in villages and the coins discovered in different years following agreeing upon provision of the necessary stone from the ruin located close to Gediz town of Kutahya district for the construction of a military warehouse in the town center in 1893. The research based on primary archival materials suggests that the local military and administrative officials were not disinterested towards antiquities whereas awareness among villagers were quite immature. There have been developments in the Ottoman Empire concerning the antiquities, which started in 1846, and which had made a significant progress since 1869. The Sublime Porte was not indifferent to the antiquities found in the town and Abdulhamid II and the central bureaucracy showed the necessary sensitivity to expose the antiquities by conveying them to the Imperial Museum. Although the discoveries of antiquities in Gediz is not unique, the developments experienced are important in terms of showing that the awareness of antiquities has started to form in the provinces compared to previous years.

PDF

___

A. DVN. MKL. 12/5, 16 Nisan 1874/28 S 1291.
A. DVN. MKL. 25/45, 20 Ekim 1884/29 Z 1301.
DH. MKT. 1092/20, 19 Haziran 1906/26 R 1324.
DH. MKT. 2093/117, 21 Ağustos 1898/3 R 1316.
DH. MKT. 2106/28, 14 Eylül 1898/27 R 1316.
DH. MKT. 2106/29, 14 Eylül 1898/27 R 1316.
DH. MKT. 2493/90, 5 Haziran 1901/17 S 1319.
DH. MKT. 96/35, 27 Temmuz 1893/13 M 1311.
DH. MKT. 709/64, 18 Mayıs 1903/20 S 1321.
DH. MKT. 1119/9, 20 Eylül 1906/1 Ş 1324.
DH. SNM. 4/105, 9 Mart 1898/15 L 1315.
İrade. MMS. 4464, 13 Mayıs 1889/13 N 1306.
İrade. MMS. 106/4537, 5 Ağustos 1889/8 Z 1306.
İrade. MSM. 387, 15 Şubat 1846/18 S 1262.
İrade. Dâhiliye. 41355, 30 Haziran 1869/20 Ra 1286.
İrade. Dâhiliye. 48663, 3 Şubat 1875/26 Z 1291.
İrade. Hariciye. 8, 4 Eylül 1898/17 R 1316.
İrade. Maarif. 28, 1 Aralık 1895/13 C 1313.
İrade. ŞD. 547, 19 Ocak 1869/5 L 1285.
İrade. ŞD. 5683, 6 Nisan 1889/5 Şaban 1306.
MF. MKT. 111/25, 13 Ağustos 1889/16 Z 1306.
MF. MKT. 175/8, 15 Temmuz 1893/1 M 1311.
MF. MKT. 179/168, 6 Eylül 1893/24 S 1311.
MF. MKT. 186/122, 16 Kasım 1893/7 Ca 1311.
MF. MKT. 188/146, 5 Aralık 1893/26 Ca 1311.
MF. MKT. 189/83, 11 Aralık 1893/2 C 1311.
MF. MKT. 196/83, 20 Şubat 1894/14 Ş 1311.
MF. MKT. 200/25, 12 Nisan 1894/6 L 1311.
MF. MKT. 203/1, 26 Nisan 1894/20 L 1311.
MF. MKT. 351/11, 20 Mart 1897/16 L 1314.
MF. MKT. 724/57, 9 Ağustos 1903/15 Ca 1321.
MF. MKT. 686/3, 18 Şubat 1903/20 Za 1320.
ŞD. 215/36, Maarif 2/143, 23 Ocak 1899/11 N 1316.
ŞD. 220/70, Maarif 2/600, 13 Şubat 1906/18 Z 1323.
Y. PRK. ASK. 91/64, 13 Haziran 1893/28 Za 1310.
Takvîm-i Vekâyi, 1053, 13 Şubat 1869/1 Za 1285.
1893-1894/H.1311 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Defa 20, Matbaa-ı Vilâyet, Bursa.
1894-1895/H.1312 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Defa 21, Matbaa-ı Vilayet, Bursa.
1906-1907/H.1324 Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Defa 34, Matbaa-ı Vilayet, Bursa.
1898-1899/H.1316, Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi, Defa 25, Matbaa-i Vilayet, Bursa.
1898-1899/H.1316 Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfetü’l-A1iyye, 1316.
1900-1901/H.1318 Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfetü’l-A1iyye, 1318.
1901-1902/H.1319 Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Matbaa-ı Amire, Dârü’l-Hilâfetü’l-A1iyye, 1319.
1903-1904/H.1321 Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, Asr Matbaası, Darü’l-Hilafeti’l-Aliyye, 1321.
ÇAKMAK Biray (2019) Osmanlı Döneminde Uşak Kazasındaki Antik Mirasın Keşfine Yönelik Gelişmeler, Antik Phrygia’nın Merkezinde Bir Kent Akmonia, Münteha Dinç ve Emre Taştemur (ed.), Bilgin Kültün Sanat Yayınları, Ankara, s. 243-255.
ÇAKMAK Biray (2019) Taşra İdaresinde Osmanlı Merkeziyetçiliği Gediz’de Kaza İdaresi ve Sorunları, Hitabevi Yayınları, Ankara. ÇAL Halit (1997) Osmanlı Devleti’nde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri, Vakıflar Dergisi, 26, s. 391-400.
EYİCE Semavi (1995) Eldem, Halil Ethem, TDVİA, 11, s. 18-21.
GÜNDÜZ Filiz (2007) Osman Hamdi Bey, TDVİA, 33, s. 468-469.
HUT Davut (2016) Fethi Paşa, TDVİA, Ek 1, s. 450-451.
KARADUMAN Hüseyin (2004) Belgelerle İlk Türk Asâr-ı Atîka Nizamnamesi, Belgeler, XXV/29, s. 73-92.
MUŞMAL Hüseyin (2014) Konya Âsâr-ı Atîka Müzesi, Konya Ansiklopedisi, 6, Konya Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, Konya, s. 7-10.
MUŞMAL Hüseyin (2009) Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası Konya Vilayeti Örneği (1876-1914), Kömen Yayınları, Konya.
SERBESTOĞLU İbrahim, AÇIK Turan (2013) Osmanlı Devleti’nde Modern Bir Okul Projesi: Müze-i Hümayun Mektebi, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 6/12, Yaz 2013, s. 157-172.
TÜRKSEVEN Hüseyin (2010) Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Politikası ve Müze-i Hümayun’un Kuruluşu, T. C. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
ÜREKLİ Fatma (2009) Sanâyi-i Nefîse Mektebi, TDVİA, 36, s. 93-97.
YÜCEL Erdem (2006) Müze, TDVİA, 32, s. 240-243.
YÜCEL İdris (2014) Suriye’de Fransız Mandası ve Asar-ı Atika Araştırmaları, 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, ATAM Yay. Ankara 2015, s. 937-950.
YÜCEL İdris (2017) İngiliz ve Fransız Arşivleri Işığında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Arkeolojik Kazılar ve Eski Eser Kaçakçılığı, Gazi Kitabevi, Ankara.
YÜCEL İdris (2017) Between Science and Empire: British and German Competition over Mesopotamian Antiquities in Lisbon, Mediterranean Historical Review, 31(2), p. 165-180.
YÜCEL İdris, ÇAKMAK Biray (2017) Kültürel Mirasın Paylaşımında Küresel Rekabet: Almanya’da Esir Kalan Hitit Sfenks ve Tabletleri, International Congress on Cultural Heritage and Tourism, Konya, s. 1025-1033.