Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ticari Havayolu Taşımacılığında İmtiyazlı İlk Şirket: Aero Espresso Italiana (1924-1935)

Türkiye’de uçak ile posta taşımacılığı askerler ve sivillere yönelik ilk olarak 1914’tebaşlamıştır. Askeri amaçlı olarak uçakla posta taşımacılığı I. Dünya Savaşı dönemindedaha ziyade Almanlar tarafından yapılmıştır. Mondros Mütarekesi ile bu taşımacılığıişgal kuvvetleri sürdürmüştür. Sivillere yönelik taşımacılık 1914 ve 1922’de gerçekleşendeneyimler ile sınırlı kalmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla Türkhükümetinden imtiyaz koparmak için Alman, İtalyan ve Fransız şirketlerin rekabetibaşlamıştır. İlk imtiyazı 1924’te Aero Espresso Italiana şirketi 20 yıllığına almıştır. AeroEspresso şirketi Roma’da 15 Aralık 1923’de kurulmuştur. Şirket, deniz uçaklarıylaAnkara-İstanbul- İzmir ve Brindizi arasında düzenli sefer yaparak posta, koli ve yolcutaşımayı planlamış, ancak İstanbul-Atina-Brindizi hattında düzenli seferler yapabilmiştir.İlk uçuş 1 Ağustos 1926’da üç Savioa Marchetti model deniz uçağı ilegerçekleştirilmiştir. Türk Hükümeti şirketin uçuş alanı ve diğer ihtiyaçlar için Büyükdere kıyısında yaklaşık 20 dönümlük bir arazi tahsis etmiştir. Merkezi Büyükdere’de faaliyetgösteren şirketin uçuşları zaman zaman kesintiye uğramıştır. 1928’de uçuşlara başlayanşirketin imtiyazı 1935’de sona ermiştir. Aero Espresso şirketi 1 Haziran 1934’de İtalyandevlet şirketi SAM tarafından satın alınmıştır. Şirket 31 Ağustos 1935’te İtalyan devlethavayolları “Ala Littoria” ismi altında yeniden organize oluncaya kadar kendi ismiyleuçuşlarına devam etmiştir. Şirket son özel uçuşunu Atina-İstanbul arasında yapmıştır.

The First Concessionary Company in the Commercial Airline Transport in the Early Years of the Republic: Aero Espresso Italiana (1924-1935)

Transport by airmail in Turkey started in 1914 for soldiers and civilians for the first time. The transport by airmail for military purposes was rather conducted by Germans during the First World War. With the Armistice of Mudros, this transportation was maintained by the occupation forces. The transportation intended for civilians was limited to the experiences that took place in 1914 and 1922. By the establishment of the Republic of Turkey, the competition of the German, Italian and French companies began for obtaining a concession from the Turkish Government. The first concession was acquired by Aero Espresso Italiana in 1924 for 20 years. Aero Espresso was founded on December 15, 1923 in Rome. The company planned regular flights between Ankara-Istanbul-Izmir and Brindisi by seaplanes to transport mail, parcels and passengers, but was able to regularly fly on the Istanbul-Athens-Brindisi route. The first flight was made on August 1, 1926 with three Savioa Marchetti model seaplanes. The Turkish Government allocated about 20-acre land along the Büyükdere coast for the company's flight area and other needs. The flights of the company operating from the headquarters in Büyükdere were interrupted from time to time. The concession of the company, which started flights in 1928, ended in 1935. Aero Espresso was later acquired by the Italian State company SAM on June 1, 1934. The company continued flights under its own name until August 31, 1935 when it was reorganized under the name of Italian State airlines "Ala Littoria". The company made its last private flight between Athens and Istanbul

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
(Kararlar Daire Başkanlığı) 030.18.01.01.10.42.2., 27 Ağustos 1924 (Kararname)
(Kararlar Daire Başkanlığı) 030.18.01.01.017.80.8., 23 Aralık 1925 (Ek kararname)
(Nafia Vekaleti) 230.0.0.0/57.7.2., 27 Ocak 1926, s. 9.
230.0.0.0/56.4.3., 04 Mart 1926. s. 1-2.
230.0.0.0/56.4.7., 29 Nisan 1926.
230.0.0.0/56.4.9., 22 Mayıs 1926.
230.0.0.0/56.4.14., 18 Eylül 1926.
230.0.0.0/56.4.17., 25 Ekim 1926.
230.0.0.0/57.5.5., 27 Mart 1927, s. 22.
230.0.0.0/57.7.2., 25 Nisan 1927, s. 6.
230.0.0.0/57.5.6., 05 Mayıs 1927, s. 4.
230.0.0.0/57.7.2., 8 Ağustos 1927, s. 1-2.
230.0.0.0/58.10.3., 3 Kasım 1927, s. 2.
230.0.0.0/58.10.3., 5 Kasım 1927, s. 1.
230.0.0.0/58.10.5., 7 Kasım 1927, s.3
230.58.11.5., 28 Aralık 1927. s. 1,2.
230.0.0.0/58.13.1., 5 Ocak 1928.
230.0.0.0/59.20.2., 13 Kasım 1928.
230.0.0.0/60.21.1., 5 Aralık 1928.
230.0.0.0/60.21.2., 06 Aralık 1928. s. 1,2.
230.0.0.0/60.21.3., 12 Aralık 1928.
(Kararlar Daire Başkanlığı) 030.18.01.02.13.52.6. 24 Temmuz 1930 (Kararname)
(Nafia Vekaleti) 230.0.0.0/61.26.5., 14 Ocak 1933.
(Kararlar Daire Başkanlığı) 030.18.01.02.56.56.15., 27 Haziran 1935 (Kararname).
(Kararlar Daire Başkanlığı) 030.18.01.02.62.14.5., 19 Şubat 1936 (Kararname)
(Nafia Vekaleti) 230.0.0.0/57.7.2., 25 Haziran 1927. s. 3.
230.0.0.0/57.7.2., s. 7,8.
230.0.0.0/8.26.1., s. 10,11.
230.0.0.0/8.29.1., s. 1-2.
230.0.0.0/57.5.1., 20 Ocak 1926., s. 1,2,3.
230.0.0.0/57.5.6., 05 Mayıs 1927., s. 2,3,4.
230.0.0.0/59.17.1., 10 Mart 1928. s. 1,2,3,4.
230.0.0.0/56.4.2., 26 Ocak 1926. s. 1,2,3,4,5.
230.0.0.0/59-17-3., 11 Mayıs 1927.
230.0.0.0/57.7.2., 3 Mayıs 1927, s. 5.
230.0.0.0/57.7.2., 8 Mayıs 1927. s. 4.
230.0.0.0/57.9.3., 15 Eylül 1927, s. 29,30,31.
030.18.01.01.015.50.20 (Kararname).
(Nafia Vekaleti) 230.0.0.0/57.5.5., 27 Mart 1927. s.23,24,25,26,27,28,29,30.
Cumhuriyet, 1 Mayıs 1934, No:3585.
Cumhuriyet, 23 Haziran 1935, No:3988.
Resmi Gazete, Sayı:2411, 27 Mayıs 1933, Cumartesi, Kanun No:2186, Kabul Tarihi:20.05.1933.
Cumhuriyet, 30 Birincikanun (Aralık) 1935, No:4176.
Cumhuriyet, 15 İkinciteşrin (Kasım)1936, No: 4192.
Cumhuriyet, 14 İkincikanun (Ocak) 1936, No: 4191.
Cumhuriyet, 28 İkincikanun 1936, No: 4205.
Cumhuriyet, 30 Birincikanun (Aralık) 1935, No: 4176.
Cumhuriyet, 12 Ağustos 1932, No: 2969.
Cumhuriyet, 20 Ağustos 1933, No: 3336.
Cumhuriyet, 19 Nisan 1935, No: 3923.
Cumhuriyet, 7 Temmuz 1935, No: 4002.
Cumhuriyet, 2 Ağustos1935, No: 4028.
Cumhuriyet, 26 Şubat 1936, No: 4234.
Cumhuriyet, 27 Mart 1936, No: 4261.
DEMİR Tanju (2005) Türkiye’de Posta Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), PTT Genel Müdürlüğü, Ankara.
GÜLTEN Zeynep (2001) İlk Uçak Sanayimiz, Tayyare Otomobil Motor Türk Anonim Şirketi TOMTAŞ’tan “1926”, Hava Müze Komutanlığı Yayını,.
KANSU Yavuz, ŞENSÖZ Sermet, ÖZTUNA Yılmaz (1971) Havacılık Tarihinde Türkler 1, Hava Kuvvetleri Basım ve Neşriyat Müdürlüğü – Türk Tarih Kurumu Basımevi Ankara.
KUNTER Ajun (2006) Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, (Tablolar-Haritalar-Çizimler ve Fotoğraflar), Cilt V, Hava Kuvvetleri Komutanlığı.
SARIGÖL Gökhan (Tarihsiz) Türkiye’de Ticari Havacılık Tarihi, 1910-1967.
Türk Havacılık Tarihi (1950) Uçuş Okulları Basımevi, Eskişehir.
Türkiye’de Uçak Endüstrisinin Gelişimi (Tarihsiz) Türk Uçak Sanayi A.Ş., Semih Ofset ve Matbaacılık, Ankara.
(2014) Türk Deniz Havacılığının 100 Yılı 1914-2014, Savunma ve Havacılık, Özel Sayı (Haziran).
(1985) Türkiye’de Uçak Endüstrisinin Gelişimi, Uçantürk, Cilt:30, Sayı: 297.
DOĞANAY Rahmi (2003) Büyük Taarruz’da Türk Havacılığı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, s. 376.
EVCİN Erol (2014) “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Turizm ve Tanıtma Faaliyetleri”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Sayı:55 (Güz).
GEDİZ Ergüder (1987) Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, Uçantürk, Sayı:308 (Ekim).
GÜLTEN Zeynep (2013) Havacılık Tarihinde Yeşilköy, Uluslararası Tarih Sempozyumu, (8-10 Şubat 2011) Genel Kurmay Başkanlığı, Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı.
Hava Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Broşürü (1975) Hava Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Hv. Basın ve Neşriyat Müdürlüğü, Etimesgut.
HAYTOĞLU Ercan (2008) The Politics of Aircraft Production in the First Years of the Republic and the First Aircraft Factory (TOMTAŞ), Buletınul, Law and Social Sciences Series, Petroleum-Gas Unuiversity of Ploieşti, Vol.LX, No: 2.
KUNDAKÇI Deniz - KAVAKLI Sibel (2013) Türk Havacılığının Gelişiminde Uğrak Noktaları: Hava Sefinesinden Tayyareye, 20.YY Başlarında Bir Yolculuk (1909-1914), Uluslararası Tarih Sempozyumu, (8-10 Şubat 2011) Genel Kurmay Başkanlığı, Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı.
TÜRKMEN Zekeriya (2013) Türkiye’de Havacılık Teşkilatı’nın Kuruluşunda Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa ve Döneminde Gerçekleştirilen Faaliyetlere Bir Bakış, Uluslararası Tarih Sempozyumu, (8-10 Şubat 2011) Genel Kurmay Başkanlığı, Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı.
ÜNALP F. Rezzan (2013) İstanbul-Kahire Seferi ve Ardındaki Tarihi Gerçek, Uluslararası Tarih Sempozyumu, (8-10 Şubat 2011) Genel Kurmay Başkanlığı, Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı.
YALÇIN Osman (2016) Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve I. Dünya Savaşına Etkisi, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Sayı: 59, (Güz).
YALÇIN Osman (2010) Türk Havacılık Tarihinde Bağış Uçakları ve Havacılık Sanayii Kurulmasına Tesirleri, Akademik Bakış Dergisi, Cilt 3, Sayı:6, (Yaz).
YURTOĞLU Nadir (2016) Sivil Havacılık Sektörü İçerisinde Yer Alan Türk Hava Yollarının Tarihi Gelişimi (1933-1960), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 12, Sayı 23 (Bahar).
YALÇIN Osman (2016) Haberleşme Sektörünün Önemli bir Teşekkülü: Millî Mücadele Döneminden 1960 Yılına Türkiye’de Posta, Telgraf ve Telefon (PTT) Teşkilatı (1920-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XXXII, S. 93 (Bahar).