1930’lu Yıllar Türkiyesi’nde Fert-Cemiyet Tartışmaları

Sosyoloji biliminin önemli tartışma konularından biri olan fert-cemiyet meselesi, sadecedünyada değil Türkiye’de de sıklıkla gündeme gelmiştir. Özellikle belli düzeyde birdüşünsel canlılığın yaşandığı, 1930’lu yıllar Türkiyesi’nde, dönemin düşünürlerinin fertcemiyettartışmasına eserlerinde sıklıkla yer verdiği gözlemlenmiştir. Hem sosyolojikincelemenin varlık kaynağı olarak, hem de savunulan toplumsal, felsefik, ideolojikdeğerler olarak, ferde mi yoksa cemiyete mi daha çok dayanılması gerektiği dönemindüşünürleri arasında çokça tartışılmıştır. İşte bu araştırmada da, bu sorunsal üzerineodaklanılarak, 1930’lu yıllarda söz sahibi olan düşünürlerin yaklaşımları arasındakiortaklıklar ve farklılıklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikleAvrupa’dan ve Meşrutiyet döneminden konuyla ilgili görüş bildiren ve bu yönüyle1930’lı yıllardaki düşünürleri etkileyen bazı sosyologların konu hakkındaki fikirleriaçıklanarak tartışmanın teorik boyutu oluşturulmuştur. Bu temelin oluşturulmasındansonra da, 1930’lu yıllardaki düşünürlerin yazdığı kitaplara ve çeşitli süreli yayınlardakimakalelere dayanılarak, düşünürler fert-cemiyet meselesine yaklaşımlarına göresınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya göre cemiyetçi, uzlaşmacı ve fertçiliğe eğilimliolmak üzere üç ana kategori tespit edilmiştir. Her ne kadar üç ayrı kategoriye ayrılsa da, düşünürlerin aslında tartışmada uç noktalara gitmeden daha uzlaşmacı bir yaklaşımasahip oldukları ve bu uzlaşmanın da fertten ziyade cemiyet odaklı olduğu anlaşılmıştır.Bu cemiyetçi eğilimin ise dönemin genel atmosferine uyduğu ve aynı zamandaCumhuriyet yönetiminin şahsiyet sahibi bir vatandaş yaratma hedefiyle de uyumluolduğu düşünülmektedir.

Individual-Community Discussions in Turkey in 1930’s

Individual-community matter, which is one of the major discussion topics of sociology, have not only come up frequently in the world, but also in Turkey. It is observed that, especially the thinkers of Turkey in 1930’s, when there was a certain level of intellectual vitality, often mentioned individual-community debate in their works. The question of whether the individual or the community should be relied more was discussed widely among the thinkers of the period, both in terms of the ontological source of the sociological research and the argued social, philosophical, ideological values. In this research, by focusing on this research question, it is attempted to identify the commonalities and the differences among the approaches of the notable thinkers in 1930’s. For this purpose, firstly the theoretical dimension of the discussion is explained by analyzing the views of some sociologists from Europe and Constitutional Monarchy era on the subject, since they influenced the thinkers of Turkey in 1930’s. After forming this basis, based upon the various books and articles written in that period, the thinkers are classified according to their approaches to the individual-community discussion. According to this classification, three main categories have been identified as being communitarian, reconciliator and prone to individualism. Although three separate categorizations were made, it is understood that the thinkers actually had a more reconciliatory approach to the debate rather than being extreme, and this reconciliation was community-oriented rather than individual-oriented. It is thought that this communitarian tendency was consistent with the general atmosphere of the period and also was in harmony with the target of the Republican administration to create a citizen that has a selfhood.

PDF

___

Fikir Hareketleri
İnsan
Ülkü
Varlık
Yeni Adam
Yeni Türk
(AĞAOĞLU) Ahmet (1930) Serbest İnsanlar Ülkesinde, İstanbul Sanayii Nefise Matbaası, İstanbul.
(AĞAOĞLU) Ahmet (1933) Devlet ve Fert, İstanbul Sanayiinefise Matbaası, İstanbul.
ALTINTAŞ Hayrani (1989) Mustafa Şekip Tunç, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
ARON Raymond (1994) Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, Çev. Korkmaz Alemdar, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
(BALTACIOĞLU) İsmail Hakkı (1933) İçtimai Mektep, Nazariyesi ve Prensipleri, Sühulet Kütüphanesi, İstanbul.
(BALTACIOĞLU) İsmail Hakkı (1934) Kadro’ya Göre Yeni Adam, Yeni Adam’a Göre Yeni Adam, Yeni Adam, Sayı: 17, 23 Nisan, s. 11.
BALTACIOĞLU İsmail Hakkı (1939) Sosyoloji, Sedat Basımevi, İstanbul.
BALTACIOĞLU İsmayıl Hakkı (1966) Ziya Gökalp, Yeni Matbaa, İstanbul.
BAYRAKTAR Levent (1998) Bergsonculuğun Türkiye’ye Girişi ve İlk Temsilcileri, Felsefe Dünyası, Sayı: 28, Temmuz, s. 62-72.
CEVİZCİ Ahmet (2014) Felsefe Tarihi, Say Yayınları, İstanbul.
COENEN-HUTHER Jacques (2013) Durkheim’ı Anlamak, Çev. Serra Akyüz, İletişim Yayınları, İstanbul.
DURKHEIM Emile (2016) Sosyoloji Dersleri, Çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul.
(DURU) Kâzım Nami (1933) İnkılâp ve Kadro, Yeni Türk, Sayı: 3, Kanunusani, s. 250-256.
DURU Kâzım Nami (1938) Kemalist Rejimde Öğretim ve Eğitim, Kanaat Kitabevi, İstanbul.
DURU Kâzım Nami (1965) Ziya Gökalp, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
(ENGİN) Mehmet Saffet (1933) Devlet ve Vatandaş, Ülkü, Sayı: 3, Nisan, s. 181-184.
(ENGİN) Mehmet Saffet (1933) Türk İnkılâbının Karakterleri II, Yeni Türk, Sayı: 9, Haziran, s. 733-738.
(ENGİN) Mehmet Saffet (1933) Menfî Propagandalar ve Gençlik, Varlık, Sayı: 4, 1 Eylül, s. 1.
(ENGİN) Mehmet Saffet (1934) Milliyetçiliğin Felsefi Esasları, Ülkü, Sayı: 12, İkinci Kânun, s. 408-415.
ENGİN Mehmet Saffet (1938) Kemalizm İnkılâbının Prensipleri Cilt I, İstanbul Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
ENGİN Mehmet Saffet (1939) Kemalizm İnkılâbının Prensipleri Cilt III, İstanbul Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
FREYER Hans (2012) Sosyoloji Kuramları Tarihi, Çev. Tahir Çağatay, Doğu-Batı Yayınları, Ankara.
İREM Nazım (2006) Bir Değişim Siyaseti Olarak Türkiye’de Cumhuriyetçi Muhafazakarlık, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 5: Muhafazakarlık, 3. Baskı, İstanbul, s. 105-117.
KAÇMAZOĞLU H. Bayram (2013) Türk Sosyoloji Tarihi II, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyete, Doğu Kitabevi, İstanbul.
KARASAN Mehmet (1967) Önsöz, Henri Bergson, Ahlak ile Dinin İki Kaynağı, Çev. Mehmet Karasan, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
(KÜÇÜKA) Necip Ali (1933) 19 Şubat, Ülkü, Sayı: 1, Şubat, s. 3-5.
(KÜÇÜKA) Necip Ali (1935) Parti Kurultayı, Ülkü, Sayı: 27, Mayıs, s. 161-164.
(ÖZTÜRK) Halil Nimetullah (1930) Halkçılık ve Cumhuriyet ve Türk Halkçılığı ve Cumhuriyeti, Orhaniye Matbaası, İstanbul.
PARLA Taha (2009) Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, Deniz Yayınları, İstanbul.
SADAK Necmettin Sadık (1936) Sosyoloji, İstanbul Devlet Basımevi, İstanbul.
SWINGEWOOD Alan (1998) Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi, Çev. Osman Akınhay, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
TOPRAK Zafer (2013) Türkiye’de Popülizm, 1908-1923, Doğan Kitap, İstanbul.
(TUNÇ) Mustafa Şekip (1934) Ruhiyat, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul.
TUNÇ Mustafa Şekip (1943) İnsan Ruhu Üzerinde Gezintiler, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
(ÜLKEN) Hilmi Ziya (1931) Aşk Ahlakı, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul.
(ÜLKEN) Hilmi Ziya (1933) İnsani Vatanperverlik, Remzi Kitaphanesi, İstanbul.
ÜLKEN Hilmi Ziya (1938) Ferd ve Cemiyet, İnsan, Sayı: 1, 15 Nisan, s. 57-65.
ÜLKEN Hilmi Ziya (1938) İçtimai Hadise Nedir?, İnsan, Sayı: 7, 1 Birincikanun, s. 396-401.
ÜLKEN Hilmi Ziya (1939) Ziya Gökalp, Kanaat Kitabevi, İstanbul.
ÜLKEN Hilmi Ziya (1941) İçtimai Doktrinler Tarihi, Yenidevir Basımevi, İstanbul.
ÜLKEN Hilmi Ziya (2013) Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
(YALÇIN) Hüseyin Cahit (1934) Matbuat Hayatı-Muslih Ferit Bey, Fikir Hareketleri, Sayı: 31, 24 Mayıs, s. 76-77.