195117

Şumnulu Hâfız Hilmî Efendi’nin Zafer Adlı Türkçe Manzûm Tecvîdi

Arap ve Fars Edebiyatlarında olduğu gibi İslâmî Türk Edebiyatında da Kur’ân’ın, usulüne uygun okunmasını (kırâat/tilâvet) sağlayan tecvîd ilminin eğitim-öğretimine dair pek çok eser telif edilmiştir. Nesrin yanı sıra özellikle eğitimde pratik faydalar sağladığı düşüncesiyle ilgili teliflerden bazılarının manzûm tarzda kaleme alındığı görülmektedir. Bu bağlamda kırk hadîs, akâidnâme, şurût-ı salât gibi dinî-edebî türler içinde ayrı bir başlık altında değerlendirilebilecek ve üzerinde henüz fazla çalışma yapılmayan manzûm tecvîdlerden biri de Şumnulu Hilmî Efendi’nin (öl. 1200/1785-86) yazdığı Zafer adlı eserdir. Çalışma; öncelikle şekil ve muhteva tahliliyle Hilmî Efendi’nin Zafer adlı Türkçe manzûm tecvîdini ele almaktadır. Çalışmanın amacı; eserlerinden de hareketle hakkında fazla malumat bulunmayan Hilmî Efendi’nin özellikle eserlerine yönelik tamamlayıcı olduğu düşünülen bazı bilgileri ve Zafer’in transkribe metoduyla günümüz harflerine aktarılmış metnini ortaya çıkarmaktır. Çalışmanın önemi ise; şimdilik tespit edildiği kadarıyla yazılan ilk Türkçe manzûm tecvîd eserini ve bu türün kurucusu kabul edilebilecek şairlik vasfına sahip kırâat mütehassısı bir müellifi tanıtacak olmasından ileri gelmektedir.

S̲h̲umnulu Ḥāfıż Ḥilmī Efendi’s Work of Turkish Tajwīd in Verse Ẓafar

As in the Arab and Persian literatures, many works have been written on the education and teaching of tajwīd, which provides the correct reading of the Qurʼān in Islamic Turkish Literature. Works on this subject were written generally as prose. Besides, some of these works were written in verse style because of practical benefits in education. In this context, the work named Ẓafar written by S̲h̲umnulu Ḥilmī Efendi (d. 1200/1785-86), which is one of the poetical tajwīds that has not been studied enough, is one of the works that can be evaluated under a separate title within religious literaty genres such as forty hadith, ʻaqāʼidnāme and s̲h̲urūt al-ṣalāt (pillars or prayer). This study primarily deals with Ḥilmī Efendi’s tajwīd of verse in Turkish, named Ẓafar, with form and content analysis. The aim of the study is to give information about Ḥilmī Efendi, based on his works and to reveal the text of the work named Ẓafar, which has been transcribed. The importance of the study stems from the fact that it will introduce the first Turkish tajwīd written in verse as far as it has been identified and the master of qırāʼat poet author who can be accepted as the founder of this genre.

Keywords:

Islamic Turkish Literature, Religious-Literary Genres, Turkish Tajwīd in Verse, S̲h̲umnulu Ḥilmī Efendi Ẓafar,

PDF

___

Akyüz, Abdullah. Osmanlı Kırâat Alimleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaʻa-i Âmire, 1333.
Cunbur, Müjgân vd. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. 8 cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2013.
Çağmar, Mehmet Edip. “Molla Halil İs’irdî’nin “Risâletün fî İlmi’t-Tecvîd” Adlı Eseri”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 2 (Kasım 2009), 153-161.
Çelebioğlu, Amil. Türk Mesnevi Edebiyatı XV. yy.’a Kadar Sultan İkinci Murad Devri. İstanbul: Kitabevi Yayınları. 1999.
Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2012.
Demir, Cansu Umut. Tuhfe-i Şerîfî. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Hilmî Efendi. Nazm-ı nefîs. İstanbul: Dâru’t-tıbâʻati’l-âmire, 1265.
Hilmî Efendi. Zafer. İstanbul: Dâru’t-tıbâʻati’l-âmire, 1265.
İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Ali b. Yûsuf. en-Neşr fî kırâ’ati’l-ʻaşr. 2 cilt. thk. Ali Muhammed Ziyâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, ts.
Erverdi, Ezel vd. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 8 cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2004.
Kiel, Machiel. “Şumnu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/227-230. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. 6 cilt. haz. Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Sarı, Mehmet Ali. Kur’ân’ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2000.
Sülün, Murat. “Osmanlı Dönemi Bulgaristan’ında Kur’an İlimleri ve Bulgaristan Menşeli Din Alimleri”. Balkanlarda İslâm Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri. ed. Ali Aksu. 277-310. İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2002.
Temel, Nihat. “Kırâat ve Tecvîd İlmine Ait Eserlerin Sistematiği”. Kur’ân ve Tefsîr Araştırmaları 4 (Kırâat İlmi ve Problemleri). ed. Bedrettin Çetiner. 242-281. İstanbul: Ensar Yayınları, 2002.
Tetik, İbrahim. Tecvid İlmi: Tarihsel Evveliyatı, Doğuşu ve Gelişim Süreci. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
Tuman, Mehmet Nâil. Tuhfe-i Nâilî. 2 cilt. haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
Yılmaz, Oğuz. “Türk İslam Edebiyatı’nda Manzûm Tecvîdler”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildirileri Kitabı. 3/81-101. İstanbul: İLEM, 2015.
Yılmaz, Oğuz. “Tecvîd Eğitim Öğretiminde Manzûm Eser Yazma Geleneğine Bir Örnek: Şeyhî’nin Nazmu’l-Ehemm’i (Tenkitli Metin)”. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/2 (Aralık 2019), 1051-1116.