Ebû Leheb ve Hz. Peygamber ile Olan Münasebetleri

Mekke’nin ileri gelenleri arasında yer alan Ebû Leheb (ö. 2/624), Hz. Peygamber’in İslâm dönemine yetişen dört amcasından biridir. İslâm öncesi dönemde Hz. Peygamber ile genelde olumlu münasebetler içerisinde bulunan Ebû Leheb, yeğeninin nübüvvetiyle birlikte ona karşı sert tutum takınmış ve bu tutumunu hayatının sonuna kadar ısrarla devam ettirmiştir. Atalarının dinine sıkı sıkıya bağlı olmasıyla bilinen Ebû Leheb, yeğeninin nübüvvetine inanmadığı gibi Mekke’de ona düşmanlık eden baş muhaliflerinden biri oldu. Ebû Leheb’in atacı bir kimliğe sahip olmasının yanı sıra Hz. Peygamber’in tebliğ ettiği bu yeni dinin sosyal adalet vizyonu gereği insanlar arasında eşitliği savunması ve yine âhiret inancını benimsemesi de onun yeğenine karşı sert bir muhalefet yürütmesine neden olmuştur. Bu muhalif duruşunun şekillenmesinde özellikle hanımı Ümmü Cemil (ö. ?/?) faktörünü de göz ardı etmemek gerekir. Bu makalede Ebû Leheb’i Hz. Peygamber’e ve davasına sert muhalefet etmeye sevk eden bu nedenler detaylı bir şekilde irdelenmiştir. Ayrıca onun hayatı ve Hz. Peygamberle nübüvvet öncesi ve sonrası münasebetleri üzerinde de ayrıntılı olarak durulmuştur.

Abū Lahab and His Relationships with Prophet Muḥammad

Abū Lahab (d. 2/624), one of the notables of Mecca, was one of the Prophet’s four uncles who reached the Islamic period. Abū Lahab who had generally good relations with the Prophet before the Islamic period developed bad attitudes towards his nephew when his prophethood was proclaimed and maintained these until his death. He, known for loyalty to his ancestor’s religion, did not believe in his nephew’s prophecy and was one of the chief antagonist and enemy of the Prophet in Mecca. In addition to the fact that Abū Lahab had an identity devoted to his ancestor, by force of emphasis of social justice, the Prophet’s new religion defending equality among people and ordering to the faith of afterlife caused to have a strong opposition to his nephew. In the development of Abū Lahab’s opposing attitude his wife Umm Jamīl (d. ?/?) plays a crucial role. In this article, Abū Lahab and the reasons which prompted to oppose to the Prophet and his religion were examined in detail. In addition, his life and relations with the Prophet before and after nubuwwa were detailed.

Keywords:

History of Islam, Abū Lahab, ‘Abd al-‘Uzzā, Umm Jamīl Prophet Muḥammad,

PDF

___

Abdurrahman, Aişe. Terâcimu Seyyidâti Beyti’n-Nübüvve. Kahire: Dârü’r-reyyân, 1987.
Ali, Cevad. el-Mufassal fî Tarihi’l-Arab Kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Bağdat Üniversitesi Yayınları. 1993.
Altıntaş, Ramazan. “Cahiliye Arap Toplumunda Kadın”. Diyanet İlmi Dergi 37/1 (2001), 61-85.
Âlûsî, Şihâbüddîn. Rûhu’l-Me’ani fî Tefsîri’l-Kur’ânı’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 4. Basım, 1985.
Ayhan, Bayram. “Tebbet Sûresinin Kronolojik Tertipteki Yerine Dair Farklı Bir Görüşün Tahlili”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2016), 99-125.
Barth, J. “Abû Lahab”. MEB İslam Ansiklopedisi. 4/34-36. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1964.
Begavî, Muhyissünne el-Hüseyin b. Mes‘ûd el-ferrâ. Me‘alimü’t-Tenzîl. thk. Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru tayyibe, h.1142.
Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Muhammed Hamidullah. 1 Cilt. Mısır: Dâru’l-maârif, ts.
Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Zireklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1996.
Birışık, Abdülhamit. “Tebbet Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/212. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
Çağatay, Neşet. “Rukayye”. MEB İslam Ansiklopedisi. 9/765-766. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1964.
Çağrıcı, Mustafa. “Asabiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/453-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Demircan, Adnan. “Kur’ân’ın, Nüzûl Dönemi ve Putperest Arapları İçin Kaynaklığı Üzerine”. İstem 2/4 (2004), 53-61.
Derveze, İzzet. Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayınları, 2011.
Halebî, Ali b. Burhâneddîn. İnsânu’l-Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn. 2 Cilt. Mısır: Matbaatu’l-Ezheriyye, 1932.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Mehmet Yazgan. 2 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2011.
İbn Abdilber, Ebû Muhammed Yûsuf b. Abdullah. el-İstîâb fî Marifeti’l-Ashâb. Amman: Dâru’l-a‘lâm. 2002.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsiru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus. Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
İbn Habib, Muhammed. Kitabu’l-Muhabber.thk. Eliza Lichten-Stadter. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 2009.
İbn Habib, Muhammed. Kitabu’l-Munammak fî Ahbâri Kureyş. tsh. Hurşid Ahmed Faruk. Beyrut: Âlemü’lkütüb, 1985.
İbn Hanbel, Ahmed. Müsned. thk. Şuayb el-Arnavud-Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1995.
İbn Hişâm, Abdulmelik. es-Sîre en-Nebeviyye. tlk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kitabi’l-Arabî, 1990.
İbn İshâk, Muhammed. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiye, 2004.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Dâru hecer, 1997.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Cîze: Müessesetu Kurtuba, 2000.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. el-Maârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dârü’l-maârif, 4. Basım, ts.
İbn Sa’d, Muhammed ez-Zührî. Kitabu’t-Tabakâti’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-hanci, 2001.
İbn Sâbit, Hassân. Divân. Tunus: Matbaatu’d-Devlet et-Tunusiyye, h.1281.
İbn Süleymân, Mukâtil. Tefsir. thk., Abdullah Mahmud Şehhâte. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetu’t-tarih el-Arabî, 2002.
İbn Zübeyir, Kâdî er-Reşîd. Kitabu’z-Zehâir ve’t-Tuhaf. thk. Muhammed Hamidullah. Kuveyt: Matbaatu hukumeti’l-Kuveyt, 1959.
İbnü’l-Kelbî, Hişâm b. Muhammed. Kitabu’l-Asnâm.thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriye, 3. Basım, 1995.
Kallek, Cengiz. “Kantar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/317-320. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Kapar, Mehmet Ali. “Ebû Leheb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/178-179. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Kayhan, Mustafa. “Kur’ân’da Yerilen Kadınlardan Bir Portre (I): Ümmü Cemil”. KSÜ İlahiyat Dergisi 20 (2012), 180-219.
Kiraz, Ömer Faruk. Hz. Peygamber’in Amcaları. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 2006.
Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 5. Basım, 2005.
Mesûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher. thk. Muhyiddîn Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1973.
Mevdudi, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’an. çev. Muhammed Ham Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
Oflaz, Abdulhalim. “Zulmün Ateşine Odun Taşıyan Kadın: Ümmü Cemil”. Uluslararası İslam ve Kadın Çalıştayı. 341-351. Iğdır: Iğdır Üniversitesi Yayınları, 2018.
Oral, Osman. “Fahreddin Râzî’ye Göre Tebbet Sûresi’nde Ebû Leheb Prototipi”. Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi 8/1 (2015), 23-36.
Râzî, Fahreddîn. et-Tefsîru’l-Kebîr Mefâtihu’l-Gayb. 33 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981.
Râzî, Fahreddîn. Tefsîri Kebîr Mefâtihu’l-Gayb. çev. Lütfullah Cebeci vd. 23 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
Rubin, Uri. “Abū Lahab and Sūra CXI”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 42/1 (1979), 13-28.
Rubin, Uri. “Ebû Leheb’in Elleri ve Ka’be’nin Ceylanı”. çev. Asım Sarıkaya. İnönü Üniversitesi İlahiyat Dergisi 8/2 (2017), 358-363.
Sarıçam, İbrahim. Emevi-Hâşimî İlişkileri İslâm Öncesinden Abbâsîlere Kadar. Ankara: TDV Yayınları, 4. Basım, 2015.
Süheylî, Abdurrahman b. Abdullah. er-Ravdu’l-Unuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, ts.
Süyûtî, Celâleddîn. ed-Dürrü’l-Mansûr fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Dâr-u hicr, 2003.
Şâmî, Muhammed b. Yûsuf. Sübülü’l-Hudâ ve’r-Reşâd fî Sîreti Hayrı’l-Beşer. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 3. Basım, 2013.
Şennavi, Abdulaziz. Hanım Sahabiler. çev. Tâceddin Uzun. Konya: Uysal Kitabevi, ts.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vili Âyi’l-Kur’ân.thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâr-u hecer, 2001.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tarihu’t-Taberî. thk. Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-maârif, 2. Basım, ts.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Ümmü Külsüm”. MEB İslam Ansiklopedisi. 13/107-108. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
Uraler, Aynur. “Rukiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/219. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Uraler, Aynur. “Ümmü Külsûm”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/323. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Uyar, Gülgün. “Ümmü Cemîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/315-316. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Vâkidî, Muhammed b. Ömer. Kitabu’l-Meğâzî. thk. Ahmed Atâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 2013.
William Montgomery, Watt. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. Mehmet Rami Ayas-Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. sad. İsmail Karaçam vd. 10 Cilt. İstanbul: Azim Yayınları, 2011.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abdüh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-kütüb, 1988.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-ubeykan, 1998.
Ziriklî, Hayruddîn. el-A’lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm, 15. Basım, 2002.