20634

İbn Ebi'l-İzz el-Hanefi ve Muhammed b. Ali es-Senûsî Örneğinde Kuzey Afrika'da İctihad Hareketleri

Bu çalışma, birbirinden farklı asırlarda Kuzey Afrikada yaşayan iki fakihin ictihad anlayışla- rını karşılaştırmak suretiyle ictihad tartışmalarına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Araştır- mamıza konu olan fakihlerden biri İbn Ebi l-İzz el-Hanefî, diğeri ise Muhammed b. Ali es- Senûsîdir. Her iki fakih yaşadıkları dönemin hâkim hukuk anlayışına muhalefet ederek taklid ve taassub yerine ittibâ ve ictihâda yönelmiştir. Ancak bu fakihlerin döneminin siyasi, hukuki ve sosyal şartlarını dikkate almadan sadece ilmî sâiklerle ictihad teşebbüsünde bulundukları gö- rülmektedir. Fakat dönemin din ve devlet adamlarının ise onların bu teşebbüslerini mevcut hukuk sistemini işlevsiz kılacak, hukuki birliği ortadan kaldıracak, ümmette ayrılığı daha da artıracak tehlikeli bir yöneliş olarak değerlendirmişlerdir. Neticede ictihadı bir zorunluluk olarak dayatacak şartlar henüz olgunlaşmadığından her iki âlimin gayretleri tarihi sürecin yönünü değiştirmede yeterli olmamıştır. Fakat onlar, XIX. asrın sonlarında ve XX. asrın başlarında İslam dünyasında pek yoğun bir şekilde yapılan ıslah ve tecdid tartışmalarının öncüsü olmuş- lardır.

The Ijtihad Movements in North Afrıca: On The Example of Ibn Ebi'l-Izz al-Hanafi and Mohammed b. Ali Al-Sanus

This research aims to contribute to the debate of i jtihad by comparing the views of i jtihad between two scholars that lived in the North Africa in different centuries. One of the fuqaha who is the subject of our research is Ibn Ebi l-Izz el-Hanefi and the other is Mohammad b. Alı al-Sanusi. Both scholars tended towards ittibâ and i jtihad rather than imitation (taqlid) and bigotry by opposing the predominant law con- ception during their periods. However, it seems that these fuqaha at- tempted to i jtihad regardless of the political, legal and social conditions of their periods. but the religious and dignitaries of theır perıod thought that these fuqaha wanted to make the legal system a dysfunctional one, to eliminate the legal entity and consequently thıs would increase the separation of the ummah further. As a result, sınce the condıtıons have yet to take root for an ı jtıhad, the attempts of these two scholars were not sufficient to change the tack of the historical process. But they became pioneers of the debates of reformation and tajdid made at the end of the 19th and at the begining of the 20th centuries

PDF

___

Apaydın, H. Yunus, “Karâfi, Şehabeddin”, DİA, İstanbul, 2001, c. XXIV, ss. 394-401.

Atar, Fahrettin, İslâm Adliye Teşkilatı, TDV Yay., Ankara, 1991.

Bâbertî, Muhammed b. Mahmud b. Ahmed Ekmelüddin “en-Nüketü’z-zarîfe fî tercîh-i mezheb-i Ebî Hanife”, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 1384, vr. 204b-211b.

Beşer, Faruk, Herkes İçin Kolay Usulü Fıkıh, Bûn Yay., İstanbul, 2014

Cemile, Meryem, Batı Materyalizmi Karşısında İslâm, çev. Kemal Kuşçu, Çile yay., Istanbul 1976.

Deccânî, Ahmed Sıdkı, el-Hareketü's-senûsiyye neşetühâ ve nümüvvühâ fi'l-karni't-tâsi'- aşer, y.y., Kahire, 1967.

Eşheb, Muhammed Tayyib, es-Senûsî’l-Kebir, Kahire 1946.

Heffening, W., “Şâfiî, Muhammed b. İdris”, İslâm Ansiklopedisi, MEB, İstanbul, 1979.

el-Humeydî, Ebû Abdullah Muhammed b. Fütûh b. Abdullah Cezvetü’l-Muktebis fî Târîhi Ulemâi’l-Endelüs, thk. İbrahim el-Ebyarî, Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire, 1989.

İbn Ebi’l-İz el-Hanefi, el-İttibâ’, Tahkik Eden: Muhammed Ataullah Hanif-Ebu Suheyb Abdullah b. Asım el-Karyûtî, 2. Baskı, Mektebetü’s-Selefiyye Yay., Lahor, 1985.

İnanır, Ahmet “İbn Ebi’l-İzz’in “İttibâ’” Adlı Risalesi Bağlamında Ebu Hanife ve Hanefi Mezhebi Örneğinde Taklide Dair Görüşleri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: I, Sayı: 2, Yıl: 2013/II, ss. 225-260.

Karaman, Hayrettin, İslâm Hukuk Tarihi, Nesil Yay., İstanbul,1989.

Kavak, Özgür, “Tecdîd mi, Yeniden İnşa mı? Şah Veliyyullah Dihlevî’den Muhammed İkbal’e Hind Alt-Kıtasında İctihad ve Taklide Farklı Yaklaşımlar”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.17, 2011, ss. 193-206.

Kavak, Özgür, “Dünyevî Bir “Fıkıh” İnşasına Doğru: Reşid Rıza’nın Fıkıh Usulü Eleştirisi ve Modern Fıkıh Düşüncesi”, M.Ü., İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 37, 2009/2, ss. 35- 72.

Kavas, Ahmet, “Muhammed b. Ali es-Senûsî”, DİA, TDV Yay., İstanbul, 2009.

Kaya, Eyyüp Said, “Muhtasar” Md. (Fıkıh), DİA, TDV Yay., İstanbul, 2006.

“Mâlikî Mezhebi”, DİA, TDV Yay., Ankara, 2003.

Kılıç, Muharrem, “İbn Hazm ve Zâhirîlik”, İbn Hazm: Uluslararası Katılımlı İbn Hazm Sempozyumu, 27-28 Ekim 2007, Bursa, -Bildiri ve Müzakere Metinleri-, Ensar Yay., İstanbul, 2010.

Koca, Ferhat, “İbn Ebi'I-İz”, DİA, TDV Yay., İstanbul, 1991.

“İstinbat”, DİA, TDV Yay., İstanbul, 2001.

Kopraman, Kazım Yaşar, “Baybars I”, DİA, TDV Yay., İstanbul, 1992.

Özel, Ahmet, “Mâlik b. Enes”, DİA, TDV Yay., Ankara, 2003.

Özköse, Kadir, Libya’da Tasavvufî Hayat, 2. Baskı, Ensar Yay., Konya, 2008.

es-Senûsî, Muhammed b. Ali, Îkâzü’l-vesnân fi’l-ameli bi’l-hadisi ve’l-Kur’ân, Dâr-u Libya, Bingazi, 1967.

es-Senûsî, Muhammed b. Ali, Şifâu’s-sadr bi-arâi’l-mesâili’l-aşr min düreri’l-fıkhı’l-Mâlikî, (Thk. Eden, Muhammed Ebû Usâme el-Cezâirî), Dâru’l-İmam Mâlik, Cezâir, 2001/1402.

İctihad ve Taklid Çerçevesinde Nassın Uygulanışı, (Çev. Abdülhadi Tımurtaş), İnsan Yay., İstanbul, 1995.

Kitâbü’l-mesâili’l-Aşar el-Müsemmâ: Buğyetü’l-mekâsid fî hülâsati’r-rasîd, Dâr-u Libya Yay., Bingazi, 1967.

eş-Şerif, Seyyid Ahmed, el-Envârü’l-kudsiyye fi mukaddimeti’t-tarikati’s-Senûsiyye, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1342.

Şeşen, Ramazan, “Eyyûbîler”, DİA, İstanbul, 1995.

“Mâlikî Mezhebi”, DİA, TDV Yay., Ankara, 2003.

Taşköprîzade, Mevzûâtu’l-Ulûm, nşr. Ahmed Cevdet, İstanbul, İkdam Matbaası, 1313.

Tekindağ, M. - C. Şehabeddin, Berkuk Devrinde Memlûk Sultanlığı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1961.

Telkenaroğlu, Merter Rahmi, “M. Hamdi Yazır’da (1878-1942) ‘Reforma Karşı Tecdit” ya da “Başkalaşmadan Yenileşme’ Tasavvuru”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2013), ss. 143-168.

Yavuz, Yûsuf Şevki, “Halku’l-Kur’ân”, DİA, TDV Yay., İstanbul, 2007.

Yiğit, İsmail, “Memlûkler”, DİA, TDV Yay., Ankara, 2004.