İslam geleneğindeki yaygın inanışa göre dünya tarihindeki ilk insan çifti Âdem ile Havvâdır. Ancak Muhammed Abduh (ö. 1905), bu hususta İslamî gelenekteki yaygın inanıştan farklı yorumlar ortaya koymaktadır. Abduh, Âdem ve Havvânın yer aldığı kıssayı konu alan ayetlerdeki yorumlarında onların ilk insan çifti olmadıklarını söylemektedir. Ayrıca söz konusu kıssayı, insanın hayattaki evrelerini gösteren temsilî bir anlatı olarak da değerlendirmiştir. Kıs- saya yönelik bu yaklaşımı ise İslam düşünce tarihindeki Bâtinî/İsmâilî geleneğe özgü yorumlar- la aynı özellikler taşımaktadır. Keza bu yorumlama biçimi, modern dönemde ortaya çıkan demi- tolojizasyonla da benzerlik göstermektedir.
- The first couple of the human being is Adam and Eve accor- ding to common belief in Islamic tradition. However Abduh makes a dif- ferent interpretation in this matter from the common belief. He said Adam and Eve were actually not the first human couple in his interpre- tation of the verses about the parable (qissah) in which they take place. He also thought related parable as a symbolic narration signifying pha- ses in the human life. His interpretations on the matter has the same characteristics with the ones concerning esoteric Ismāilate in Islamic tradition. Though this way of rendering also has a similarity with the demythologizing which appears in the modern era.
___
Abduh, Muhammed, Tefsîru Cüz-i Amme, Kahire trs. , Şerhu Nehcül-Belâğa, Beyrut, 1990. Albayrak, İsmail, Klasik Modernizmde Kurana Yaklaşımlar, İstanbul, 2010. Ammara, Muhammed, el-Amalul-Kâmile lil-İmâm Şeyh Muhammed Abduh, Beyrut, 1993. Beyzâvî, Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer, Envârüt-Tenzîl ve Esrârüt-Tevîl, Beyrut, 2003. Cebeci, Lütfullah, Kurana Göre Melek, Cin, Şeytan, İstanbul, 1998. Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh, Kahire, 2009. Corbin, Henri, İslam Felsefesi Tarihi, İstanbul, 2013. Cürcânî, Ebul-Hasen Ali b. Muhammed, et-Tarifât, Beyrut, 2007. Çelebi, Şeytan, DİA, İstanbul, 2010. Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali el-Endelüsî, el-Bahrul-Muhît, Beyrut, 2007. Erbaş, Ali, Melek DİA, Ankara, 2004. Esed, Muhammed, Kuran Mesajı: Meal-Tefsir, çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk, İstanbul, 1999. Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer, et-Tefsîrul-Kebîr, Beyrut, 1995. Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Meânil-Kurân, Beyrut, 2002. Fîrûzâbâdî, Meciduddîn Muhammed b. Yakub, el-Kâmûsul-Muhît, Beyrut, 1997. İbn Arabî, Ebû Bekr Muhyiddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdullah, el-Futûhâtul-Mekkiyye, Beyrut, 1999. İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib, el-Muharrerül-Vecîz fî Tefsîril-Kitâbil- Azîz, Beyrut, 2007. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâliddîn Abdulmelik, es-Sîretu n-Nebeviyye, Beyrut, 2005. İbn Kesîr, Ebül-Fidâ İsmâil b. Kesîr, Tefsîrul-Kurânil- Azîm, Cidde, 1998. İşcan, Muhammed, Zeki, Muhammed Abduhun Dini ve Siyasi Görüşleri, İstanbul, 1998. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmi li Ahkâmil-Kurân, Kahire, 2010. Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, Tevîlâtü l-Kurân, Beyrut, 2005. Mâverdî, Ebul-Hasen b. Muhammed b. Habîb, en-Nuket vel-Uyûn, Beyrut, 2007. Mevdûdî, Ebül-Alâ, Tefhimul-Kuran, çev. Heyet, İstanbul, 1986. Mukâtil, Ebul-Hasen Mukâtil b. Süleymân el-Ezdî, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, Beyrut, 2003. Müslim, Ebül-Hüseyn Müslim b. Haccâc, el-Câmius-Sahîh, Riyad, 1998. Öztürk, Mustafa, Kıssaların Dili, Ankara, 2013. , Kuran ve Aşırı Yorum, Ankara, 2014. , Kuranı Kerim Meali (Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri), İstanbul, 2011. , Kuran ve Tefsir Kültürümüz, Ankara 2010. Râğıb el-İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Ğarîbi l-Kurân, Kahire, 2003. Reşid Rıza, Muhammed Reşîd, Tefsîrul-Menâr (Tefsîrul-Kurânil-Hakîm), Beyrut, 2011. Salebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, Arâisul-Mecâlis, Beyrut, 2004. Semerkandî, Ebul-Leys Nasr b. Muhammed b. İbrâhîm, Bahrul-Ulûm, Beyrut, 2006. Semîn el-Halebî, Şihâbuddîn Ahmed b. Yûsuf, Umdetul-Huffâz fî Tefsîri Eşrefil-Elfâz, Beyrut, 1996. Suyûtî, Celâlüddîn Ebül-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr, ed-Dürrül-Mensûr fit-Tefsîril- Mesûr, Kahire, 2003. Şeyh Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyn Bâbaveyh el-Kummî, et-Tevhîd, Beyrut, trs. Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiul-Beyân an Tevîli Âyil-Kurân, Kahire, 2009. Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, es-Sünen, Beyrut, 1996. Vâhidî, Ebul-Hasen b. Ahmed b. Muhammed, Tefsîrul-Basît, Riyad, 1430(h). Zemahşerî, Ebül-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâikit-Tenzîl, Beyrut, 2003