Asıl ismi Ebû Bekr Cafer b. Muhammed b. el-Hasen b. el-Mustafâd el-Firyâbî et-Türkîdir. Müellif el-Firyâbî, Horasanın Belh civarındaki Firyâb köyünde Hicri 207/Miladi 822 yılında bir Türk aileye mensub olarak dünyaya gelmiştir. Muhaddisimiz, onyedi yaşında iken hadis yaz- maya başlamıştır. O, hadis talebi için doğudan batıya birçok şehri - Horasan, Maveraünnehir, Irak, Hicaz, Mısır, Şam ve el-Cezire - gezmiştir. Gezdiği bu şehirlerde dönemin meşhur ve önde gelen muhaddislerinden hadis öğrenmiştir. Aynı zamanda da bir çok meşhur muhaddis de kendisinden hadis öğrenmiştir. Bir dönem Dinever şehrinde kadılık vazifesinde bulunmuştur. Bir çok eser telif etmesine rağmen bunların bir çoğu günümüze ulaşmamıştır. Şu anda ulaşa- bildiğimiz eserlerin sayısı altı tanedir. Ömrünün sonlarında Bağdat şehrine gelerek yerleşmiş ve burada hadis imlasında bulunmuştur. Hicri 301/Miladi 913 yılında da Bağdatta vefat etmiş ve bu şehre defnedilmişt
Abu Bakr Cafar b. Mohammad al-Firyabi was born as a member of a Turkish family in Firyab village around Belh in Khorasan in 207 of the hi jri. He started writing hadith when he was 17, visited a lot of cities from east to west for hadith request. In his last years , he sett- led in Baghdad and he made hadith dictation there. In spite of the fact that he had a lot of writings, only six of them could reach to present. He died in Baghdad in 301 of hijri.
___
Adil Nüveyhiz, Mucemül-Müfessirîn min Sadri l-İslâm Hattal-Asril-Hâzır, I-II, Müessesetü Nüveyhizis-Sakafiyye, II. Baskı, 1986. Cerrahoğlu, İsmail, Tefsirde Mukâtil b. Süleyman ve Eserleri, AÜİFY Dergisi, XXI, 1976, s.1-35. Cezzâr, Fikri Zeki, Medâhilül-Müellifîn ve Âlâmül-Arab, I-IV, Mektebetül-Melik Fahd el- Vataniyye, Riyad, 1994. Dımeşkî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Abdilhâdi (v.744), Tabakâtü Ülemâil- Hadîs, I-IV, (Tahkik: Erken el-Bûşî), Müessesetür-Risâle, Beyrut, 1989. Emevî, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr b. Ömer b. Halîfe (502-575), Fehresetü İbn Hayr el- İşbilî, (Tahkik: Muhammed Fuâd Mansur), Dârul-Kütübil-İlmiyye, Beyrut, Lüb- nan, 1419/1997. el-Firyâbî, Ebu Bekr Cafer b. Muhammed b. el-Hasen b. el-Mustafâd et-Türkî (v.301/913), Ahkamül-Iydeyn, (Tahkik: Ebû Abdirrahmân Mesâid b. Süleymân b. Râşid), Müessesetür-Risale, Beyrut, 1406/1986. ------------, Delâilün-Nübüvve, (Tahkik: Âmir Hasen Sabrî), Dârü Hirâ, Mekke, 1406/1986. ------------, Fezâilül-Kuran, (Tahkik: Yûsuf Osmân Fadlullâh Cibrîl), Mektebetür-Rüşd, Riyad, 1409/1989. ------------, Kitâbül-Kader, (Tahkik: Ebû Abdirrahmân Amr b. Abdilmenam b. Selîm), Darü İbni Hazm, Beyrut, 1461/2000. ------------, Sıfatün Nifak ve Zemmül-Münâfıkîn, (Tahkik: Muhammed Abdülkâdir Atâ ), Darül-Kütübül-İlmiyye, Beyrut, 1985/1405. ------------, Sıfatü l-Münâfık, (Tahkik: Ebû Yûsuf Bedr b. Abdillah el-Bedr), Darül-Hülefâ, Kuveyt, 1405/1985. -----------, Kitâbüs-Siyâm, (Tahkik: Abdulvekil Riyâd Ahmed en-Nedvî), Darüs-Selefiyye, Bombay, 1412/1992. Hamevî, Yâkut b. Abdillah Ebû Abdillah (v.626), Mucemül-Büldân, I-V, Dârül-Fikr, Bey- rut, (t.y). Hanbelî, Şihâbüddîn Ebûl-Felâh Abdülhayy b. Ahmed ed-Dımaşkî (v.1089/1679), Şezerâtüz-Zeheb fî Ahberi Men Zeheb, I-X, Dâru İbni Kesîr, Beyrut, (t.y). Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Sâbit Ebû Bekr (v.463), Târîhu Bağdâd, I-XIV, Dârül- Kütübil-İlmiyye, Beyrût, (t.y). Hayrüddîn ez-Zirikli, el-Âlâm Kamûsit-Terâcim, I-VIII, Dârül-İlmi Melâyîn, Beyrut, X. Baskı, 1990. İbn Cevzî, Ebûl-Ferec Abdurrahmân b. Ali (v.597/1201), el-Muntazam fî Târîhil-Mülûk vel- Ümem, (Tahkik: Süheyl Zeki), Dârül-Fikr, Lübnan, 1995. ------------, Kitâbül-Mevzûat, I-III, 1386/1966, (Tahkik: Abdurrahmân Muhammed Osmân). İbnül-Esîr, Izzuddîn Ebûl-Hasen Ali b. Muhammed (v.630/1233), el-Lübâb fî Tehzîbil- Ensâb, I-III, Dârüs-Sadr, Beyrut, (t.y). İbn Ferhûn, Ebûl-Vefâ Burhanüddîn İbrâhim b. Ali el-Yamerî (v.799/1397), ed-Dîbâcül- Müzheb fî Marifeti A yâni Ulemâil-Mezhebi, Basım Yeri Yok, t.y. İbn Hacer, Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (v.852/1448), Tecrîdü Esânîdil- Kütübil-Meşhûre vel-Eczâil-Mensûre, (Tahkik: Muhammed Şükûr el-Meyâdînî), Müessesetür-Risâle, Beyrut, 1418/1998. İbn Nedîm, Ebûl-Ferec Muhammed b. İshâk (v.385/995), el-Fihrist, Dârül-Marife, Beyrut, 1398/1978. İbnül-Kayserânî, Muhammed b. Tâhir, (507/1113), Tezkiratül-Huffâz,(Etrâfü Ehâdîsî Kitâbül-Mecrûhîn li İbn Hıbbân) I-IV, Dârüs-Sâmîî, Riyad, 1. Baskı, 1415. İsmail Paşa el-Bağdâdî (v.1338/1920), Hediyyetül-Ârifîn Esmâül-Müellifîn ve Âsârül- Musannıfîn, Maârif Vekâleti, İstanbul, 1951. Kehhâle, Ömer Rıza (1323-1408), Mucemül-Müellifîn, I-XIII, Mektebül Müsenna, Dârü İhyâit-Turâsil-Arabî, Beyrut, t.y. Kettânî, Muhammed b. Cafer (v.1345/1929), er-Risâletül-Müstatrafe li Beyâni Meşhûri Kutubis-Sünneti l-Müşerrefe (Hadis Literatürü), (Tercüme: Yusuf ÖZBEK), İz Ya- yıncılık, İstanbul, 1994. Koçyiğit, Talat, Hadis Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1998. ------------, Hadis Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1998. Mizzî, Ebûl-Haccâc Yûsuf b. ez-Zekî (v.742/1341), Tehzîbü l-Kemâl fî Esmâir-Ricâl, I- XXXV, (Tahkik: Beşşâr Avvâd Marûf), Müessesetür-Risâle, Beyrut, 1400/1980. Rebiî, Muhammed b. Abdillah b. Ahmed b. Süleyman b. Zebr (v.379/989), Târîhu Mevlîdil-Ulemâi ve Vefeyâtihim, I-II, (Tahkik: Abdullah Ahmed Süleymân el- Hamd), Dârül-Âsıme, er-Riyâd, 1410. Sandıkçı, Kemal, İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadîs, Diyanet İşleri Başkanlığı Ya- yınları, Ankara, 1991. Safedî, Selâhuddîn Halil b. Aybek (v.764), Kitâbül-Vâfî bil-Vefâyât, I-XXX, (Tahkik: Şükrü Faysal), Franz Steiner Stutgart, 1991-1992. Semânî, Ebû Sad Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî (v.562/1166), el- Ensâb, I-X, Beyrut/Lübnan, 1980. Sezgin, Fuad, Târihu Turasil-Arabî, I-V, İdâretüs-Sekafe ven-Neşru bil-Câmiati Melik Suûd, Riyad, 1403/1983. Sönmez, Mehmet Ali, el-Firyâbî, DİA, XIII, s.145-146, İstanbul, 1996. Şemseddin Sami, Kâmûsül-Alâm, I-VI, Merhan Matbası, İstanbul, 1308. Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1992. Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymâz (673-748), Siyeru Alâmin-Nübelâ, I-XXIII, (Tahkik: Şuayb el-Arnavûd- Muhammed Nuaym el- Arkasûsî), Müessesetür-Risâle, Beyrût, 9. Baskı, 1413. ------------, el-Iber fî Haber-i Men Ğaber, I-IV, (Tahkik: Ebû Hacer Muhammed Zağlul), Dârül-Kütübil-İlmiyye, Beyrut, 1985.