ARAP HALK EDEBİYATINDA MUHĀHE SÖYLEME GELENEĞİ (TARSUS ARAP ALEVİLERİ ÖRNEĞİ)

Bu araştırmada Tarsus Arap Alevilerinin Arapça sözlü edebiyat geleneklerinin bir parçası olan muhāhe (başta kına, nişan törenlerinde gelin, damat ve katılımcılara yönelik olmak üzere asker uğurlama, askerden dönüş, uzun bir ayrılıktan sonra kavuşma, eğitimde gösterilen başarı, mezuniyet vs. gibi hayatın diğer önemli aşamalarında söylenen mani türü ezgiler) örnekleri derlenmiş, halkbilim yöntemleri açısından incelenmiş ve bu örneklerin Arap dünyası halk edebiyatı muhāhe örnekleriyle karşılaştırmalı değerlendirmesi yapılmıştır. Tarsus Arap Alevileri tarafından söylenen muhāhelerin araştırma alanından derlenmesi, tasnif edilmesi ve kayıt altına alınması ile bu türün yaşatılması ve bilim dünyasının hizmetine sunulması amaçlanmıştır. Nitekim küreselleşen dünyada kayıt altına alınmadığı müddetçe Tarsus Arap Alevileri arasında kullanılan Arapça sözlü edebiyat ürünlerinin yakın gelecekte tamamen yok olması oldukça muhtemeldir. Çalışmada, araştırma malzemesinin derlenmesi sırasında alan araştırma metodu ve bu metot dâhilinde gözlem ve görüşme teknikleri kullanılmıştır. Muhāhe örneklerinin derlenmesinde sözlü kaynaklardan yararlanılmıştır. Kaynak kişilerin seçiminde çoğunlukla yöre halkının yönlendirmeleri dikkate alınmıştır. Araştırmamızda faydalandığımız kaynak kişilerin yöre Arapçasını, Arapça sözlü edebiyat ürünlerini ve kültürel değerlerini iyi bilen kişilerden olmasına dikkat edilmiştir. Bu bakımdan araştırmamızın kaynak kişileri genelde Arapça konuşabilen ve anlayabilen 50 yaş üzeri bireylerden oluşmuştur. Sözlü edebiyat ürünlerinin varyantlarına erişebilmek için kaynak kişiler farklı yerleşim yerlerinden seçilmiştir. Alan araştırması sırasında birçok kişiyle görüşülmüş bu kişilerden 26’sı araştırmamız için kaynak şahıs olabilmiştir. Kaynak şahısların biri hariç tamamı kadın katılımcılardan oluşmuştur. Muhāhe metinleri referansla gittiğimiz evlerde, kıraathanelerde, tarla ve iş yerlerinde derlenmiştir. Kaynak kişilerle yapmış olduğumuz görüşmeler derleme araç-gereçlerinden olan ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınmıştır. Kaydedilen muhāhe örnekleri yazıya geçirilirken evvela Arap harfleriyle yazımına, lehçenin ses özelliklerini yansıtan metin transkriptine ve her metnin Türkçe çevirisine yer verilmiştir. Sonuç olarak araştırmada özellikle evlilik gibi toplumun sıkça karşılaştığı durumlara dair ürettiği sözlü edebiyatın (muhāhe örneklerinin) diğer sözlü edebiyat türlerine göre daha yaygın ve varyantlarıyla birlikte sayılarının daha fazla olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca Tarsus Arap Alevileri tarafından Arapça söylenen muhāhe örneklerinde kullanılan dilin, günlük hayatta kullanılan dilin aksine daha az Türkçe sözvarlığı unsuru barındırdığı ve bu örneklerin genel olarak Arap dünyası halk edebiyatı muhāhelerinin kendine özgü yapısını, form özelliklerini muhafaza ettiği görülmüştür.

The Tradition of Saying Muhāhe in Arabic Folk Literature (Example of Tarsus Arab Alevis)

In this research, muhāhe examples of Tarsus Arab Alevis, which are a part of Arabic oral literature traditions (mani-type melodies sung at other important stages of life such as henna, especially for the bride, groom and participants in engagement ceremonies, sending off soldiers, returning from the military, reuniting after a long separation, success in education, graduation, etc.), were compiled, examined in terms of folklore methods, and a comparative evaluation of these examples with the Arab world folk literature muhāhe examples was emphasized. It is aimed to keep the muhāhes sung by Tarsus Arab Alevis alive and to present them to the scientific world by compiling, classifying and recording them from the research field. As a matter of fact, as long as they are not registered in the globalizing world, it is quite possible that the Arabic oral literature products used among Tarsus Arab Alevis will completely disappear in the near future. In this study, the field research method and observation and interview techniques were used during the compilation of the research material. Oral sources were used in the compilation of Muhāhe examples. In the selection of the source persons, mostly the recommendations of the local people were taken into account. The source people of our research were composed of people who knew the local Arabic, Arabic oral literature products and cultural values well. In this respect, the source persons of our research generally consisted of individuals over the age of 50 who can speak and understand Arabic. In order to access the variants of oral literature products, the source persons were selected from different settlements. During the field research, many people were interviewed and 26 of these people were able to be source persons for our research. All but one of the source persons were female participants. Muhāhe texts were compiled in the houses, coffee shops, fields and workplaces we visited with reference. The interviews we made with the source persons were recorded with a voice recorder, which is one of the compilation tools. The recorded muhāhe samples were first written in Arabic letters, then the transcripts of these samples reflecting the sound characteristics of the dialect and their Turkish translation were included. As a result, in this research, it has been understood that the oral literature (muhāhe examples) produced by the society, especially about the practices frequently encountered, such as marriage, by the society is more common than the other types of oral literature and its number is higher with its variants. In addition, it has been seen that the language used in the examples of muhāhe sung in Arabic by the Tarsus Arab Alevis contains less Turkish vocabulary elements, unlike the language used in daily life, and these examples generally preserve the unique structure and form characteristics of the Arab world folk literature muhāhes.

PDF

___

Abbas, Hasan. el-Mūsiḳī et-taḳlīdiyye fī Sūriyā. Paris: UNESCO, 2018.
Abduddāyim, Muhammed. el-Kelimātu’t-Turkiyye fī ḳavāidi’l-luġati’l-‘Arabiyye ve’l-lehceti’sSūriyye. Humus: yy, 2006.
Abdurrahim, Yasin. Mavsū‘atu’l-‘āmmiyyeti’s-Sūriyye. Dımeşk: Vizāratu’s-Sekāfe, 2012.
Acat, Yaşar. “Anadolu’da Konuşulan Arap Diyalektleri Üzerine Avrupa ve Türkiye’de Yapılan Çalışmalar”. Turkish Studies 13/5 (2018), 29-44.
Alp, Musa. “Kelimelerin Göçü: Türkçe Nispet Eki “-ci’nin” Şam Bölgesi (Suriye, Ürdün, Filistin Ve Lübnan) Arap Halk Ağzında Kullanımı Hakkında Bir Araştırma”. Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2007), 179-226.
Bekr, Mahmut. Urcūzetu’l-Mer’e fī bilādi’ş-Şām -el-Muhāhāt-. Dımeşk: Menşūrātu Vizārati’sSekāfe, 2014.
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
Dāye, Muhammed Rıdvān. Mu‘cemu’l-‘āmmi’l-faṣīḥ min kelāmi ehli’ş-Şām. Dımeşk: Dāru’l-Fikr, 2004.
Ebū İsmail, Nasr. el-Uṣūl ve’l-funūn -şi‘ru’l-aġāni’ş-şa‘biyye ve’l-ehāzīc fī terāsi cebeli’l-Arab-. Şam: Menşūrātu’l-Hey’eti’l-‘Āmmeti’s-Sūriyye li’l-Kitāb, 2012.
Enīs, İbrahim. Mūsīḳa’ş-şi‘r. Kahire: Mektebetu Encūli’l-Mısrıyye, 1952.
Ġavānim, Muhammed. “Aġāni’n-nisā fi’l-Ürdün”. el-Mecelletu’l-Ürdüniyye li’l-Funūn 2/1 (2019), 1-36.
Harakāt, Mustafa. Evzānu’ş-şi‘r. Kahire: ed-Dāru’s-Sekāfiyye li’n-Neşr, 1998.
Hassād. Küllu’ṭ-ṭarab fī henhūnāti Ḥaleb. b.y.: Arşīfu Haleb el-Vatanī, 1955.
Huxley, Henry Minor. “Syrian Songs, Proverbs, and Stories Collected, Translated, and Annotated”. Journal of the American Oriental Society 23 (1902), 175-288.
İbn Manzūr, Ebu’l-Fazl Cemāluddīn Muhammed b. Mükerrem b. Alī b. Ahmed el-Ensārī. Lisānu’l ‘Arab. thk. ‘Āmir Hasan Haydar. Beyrut: Dāru’l Kutubi’l-‘İlmiyye, 1971.
Kal‘acî, Abdulfettah. Dırāsāt ve nuṣūṣ fi'ş-şi‘ri'ş-şa‘bi'l-ġınā‘ī. Şam: Menşūrātu Vizārati'sSekāfe, 2009.
Nabhan, Fatıma. Osmanlı Türkçesinin Halep Lehçesine Etkisi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Özcan, Yusuf. Tarsus Araplarının Sözlü Edebiyatı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Prochazka, Stephan. “From Language Contact to Language Death: the Example of the Arabic Spoken in Cilicia (Southern Turkey)”. Orientalia Suecana 48 (1999), 115-125.
Prochazka, Stephan. “Women’s Wedding Songs From Adana: Forty Quatrains in Cilician Arabic”. Estudios De Dialectología Norteafricana Y Andalusí 13 (2009), 235-255.
Rosenhouse, Judith. “A Comparative Study of Women’s Wedding Songs in Colloquial Arabic”. Estudios De Dialectología Norteafricana Y Andalusí 5 (2000), 29-48.
Sādır, Karin. Zeġārīdu’l-a‘rās fī bilādi’ş-Şām. Dımeşk: Menşūrātu Vizārati’s-Sekāfe, 2010.
Tavīl, Muhammed Emin Gālip. Arap Alevilerinin Tarihi: Nusayrîler. çev. İsmail Özdemir. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi, 2000.
Tuzcu, Kemal. “Arap Şiirinde Recezin Ortaya Çıkışı”. Nüsha Dergisi 35 (2012), 109-129.
Winter, Stefan. A history of the Alawis: From Medieval Aleppo to the Turkish Repuclic. Oxford: Princeton University Press, 2016.
Zebīdī, Seyyid Muhammed Murtazā. Tācu’l-‘arūs min cevāhiri’l-ḳāmūs. thk. Abdulmun‘im Halīl İbrāhīm. Beyrut: Dāru’l Kutubi’l-‘Ilmiyye, 2012.
K1. Perihan Y., 60 yaş, Tarsus, Temmuz 2018.
K2. Müjde P., 72 yaş, Tarsus, Ocak 2019.
K3. Gülden C., 46 yaş, Tarsus, Mayıs 2019.
K4. Mahruze H., 55 yaş, Tarsus, Ekim 2019.
K5. Seval B., 69 yaş, Tarsus, Temmuz 2018.
K6. Hayat B., 74 yaş, Tarsus, Haziran 2018.
K7. Meryem A., 70 yaş, Tarsus, Haziran 2018.
K8. Selma N., 51 yaş, Tarsus, Haziran 2018.
K9. Kişisel Görüşme, Tarsus, 2018.
K10. Mehmet Ç., 57 yaş, Tarsus, Mart 2019.
K11. İlmiden K., 62 yaş, Tarsus, Mayıs 2018.
K12. Fatma A., 65 yaş, Tarsus, Haziran 2019.
K13. Semire K., 69 yaş, Tarsus, Aralık 2019.
K14. Emel A., 59 yaş, Tarsus, Şubat 2019.
K15. Saadet M., 69 yaş, Tarsus, Haziran 2019.
K16. Hayriye Ö., 50 yaş, Tarsus, Eylül 2019.
K17. Rabiye H., 58 yaş, Tarsus, Mayıs 2018.
K18. Zehra A., 54 yaş, Tarsus, Ekim 2019.
K19. Saadet B., 74 yaş, Tarsus, Haziran 2018.
K20. Asiye N., 57 yaş, Tarsus, Ekim 2019.
K21. Macide D., 73 yaş, Tarsus, Haziran 2019.
K22. Muazzez T., 73 yaş, Tarsus, Ocak 2019.
K23. Gönül T., 45 yaş, Tarsus, Mayıs 2018.
K24. Macide B., 66 yaş, Tarsus, Mayıs 2018.
K25. Meryem A., 71 yaş, Tarsus, Ekim 2019.
K26. Selma D., 59 yaş, Tarsus, Temmuz 2020.