YORUM-BAĞLAM İLİŞKİSİ BAKIMINDAN HUTBELERDE HADİS KULLANIMI

Hutbe, Cuma ve bayram namazlarının gereklerinden olup, öğüt ve nasihat içerenkonuşmadır. Hz. Peygamber’den günümüze îrâd edilmektedir. Ülkemizde son onyıldır Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce hazırlanan hutbeler tüm cami vemescitlerde okunmaktadır. Hutbeler başlık, serlevha bir ayet, bir hadis ve buçerçevede inşa edilen metinden oluşmaktadır. Hutbenin serlevhasındaki rivayetmetin içerisinde yorumlanmaktadır. Serlevha rivayetten hareket edilerektoplumsal mesajlar verilmekte, güncel olayların yorumlanmasında hadis rivayetireferans alınmaktadır. Serlevha hadisle hutbenin başlığının ve konusununuyumu ve rivayetin bağlamı da gözetilerek doğru anlaşılması ve yorumlanmasıönem arz etmektedir.Rivayetin doğru anlaşılması ve yorumlanması noktasında en önemli kavrambağlamdır. Hadiste bağlam anlama faaliyetinin temelini oluşturur. Bağlamkonuşanla dinleyen arasındaki iletişimi, ilişkiyi yer ve zaman perspektifiyleiçerir. Buna konuşanın ve dinleyenin önyargı, görüş, kanaatleriyle, her türlüdavranışları ve toplumsal özellikleri de eklenir. Bu çerçevede Hz. Peygamber’insözlerini ve fillerini anlamak ve yorumlamak için içinde bulunduğu çevreyi,kültürel ortamı, ilk muhataplarını ve yaşadığı toplumun gerçeklerini tespitetmek zarurettir. Yani Hz. Peygamber’in sözlerini ve davranışlarını, bulunduğuortam ve bu ortamın doğurduğu şartlar içerisinde ele almak gerekir.Bu makalede, serlevha hadislerin hutbe içinde yorumlanma biçimi elealınmaktadır. Hutbenin serlevhasında yer alan hadisin yorumlanmasındaözellikle hadis-bağlam ilişkisine ne kadar riayet edildiği, rivayetin yorumununhadis rivayet ve yorum geleneğindeki anlaşılma ve yorumlanma şekliyle nekadar örtüştüğü tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu çerçevede şu somut sorularacevap aranmaktadır. “Hutbelerin serlevhasındaki hadisler yorumlanırkenrivayetin bağlamı dikkate alınmış mıdır?”, “Rivayet yorumlanırken geçmiştengünümüze şerhlerle ilişki kurulmuş mudur?” Makalede, serlevha hadislerinyorumlanmasında; rivayetin tasnif edildiği konudaki diğer rivayetlerle ilişkisiningöz ardı edildiği, bağlamın dikkate alınmadığı, klasik ve modern şerhlerdenistifade edilmediği ortaya konulmaktadır.

USING HADITH IN KHUTBAH BY THE RELATIONSHIPS OF INTERPRETATION AND CONTEXT

Khutbah is a religious speech contains counselling and advice. It is also one of the basic rituals of Friday and Eid prayers and goes back to the Prophet Muhammad’s time. In last ten years, khutbas are written by the General Directorate of Religious Service and given in all mosques in Turkey. A khutbah is consist of a title, a heading ayah (a verse from the Qur’an), a heading hadith and a body text prepared in their framework. The heading hadith is explained in the body text, therefore, actual and social events are interpreted through its context. On the other hand, the two main issue have importance in khutbas: A consistence between the khutbah topic and the heading hadith and interpreting the heading hadith in its context. The context is the most important issue for interpretation of a given hadith. It refers to the time and the space elements, as well as the relationship between the speaking person and the audience in the framework of their social environment, acts, ideas, convictions and prejudices. To this respect, comprehending and interpreting the Prophet Muhammad’s words and acts require identifying his cultural environment, direct interlocutors (sahaba, the companions) and the social facts of his time. It means, words and acts of the Prophet should be discussed in the framework of the environment and the conditions in which they emerged. The main issue of this article is the interpretation of sample ḥadīths in khutbas. In particular, the two questions is asked: Firstly, to what extent the heading ḥadīth of a given khutba is interpreted in its own context? Secondly, to what extent interpretation of a given hadith corresponds with the classical ḥadīth commentaries? This article claims that the heading ḥadīths in khutbas are interpreted by neglecting their contexts and interrelations with other related ḥadīth narratives, besides, classical and modern ḥadīth commentaries are referred in khutbas in many limited cases.

PDF

___

ABDULLAH B. MÜBAREK, Ebû Abdurrahman. ez-Zühd ve’r-rekaik. Thk. Habîb Rahmân el-A‘zamî. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
AGİTOĞLU, Nurullah. Hadis ve Bağlam. İstanbul: Kitâbî Yayınları, 2015.
ALİ EL-KÂRÎ, Sultan b. Muhammed. Mirḳātü’l-mefâtîḥ şerḥu mişkati’lmeṣabiḥ. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2002.
ASKÂLÂNÎ, İbn Hacer. Fetḥu’l-bârî şerḥu ṣaḥîḥi Buḫârî. Beyrut: Darü’l-marife, 1379/1959.
AYNÎ, Bedrüddin. ‘Umdetü’l-ḳārî şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Daru ihyai’ttürâsi’l-Arabi, ts.
BAKTIR, Mustafa. “Hutbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
BEGAVÎ, Ebû Muhammed. Me‘âlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabi, 1420/1999.
BEGAVÎ, Ebû Muhammed. Şerḥu’s-sünne. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1983.
BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed. ed-De‘âvâtü’l-kebîr. Kuveyt: Gurâsu li’n-neşr, 2009.
BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed. el-Âdâb. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’ssekâfiyye, 1998.
BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’lilmiyye, 2003.
BEZZÂR, Ebûbekir Ahmed. Müsned. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 2009.
BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. B.y: Dâru tavkı’n-necât, 1422/2001.
BÛSÎRÎ, Ebû Abbas Şihâbuddîn Kinânî. Miṣbâḥü’z-zücâce fî zevâ’idi ibn Mâce. Beyrut: Dârü’l-Arabiyye, 1403/1983.
DÂRİMÎ, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. Suudi Arabistan: Dârü’l-muğni, 2000.
EBÛ AVÂNE, Yakub b. İshak. Müstaḫrecü Ebî Avâve. Beyrut: Dârü’l-marife, 1998.
EBÛ DÂVÛD, Süleyman. Sünen. M. Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, ts.
EBÛ YA’LÂ, Ahmed b. Ali. Müsned. Dımeşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, 1984.
EBÛ ZEYD, Muhammed. Me‘âlimü’d-dîn min ehâdîs̲i’ṣ-ṣâdıḳı’l-emîn. B.y: Dâru meşâriki’l-envâr, 2013.
EFENDİOĞLU, Mehmet. “İhtisâr; Takti’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
ERUL, Bünyamin. “Hadis Şerhçiliğinde Özgünlük Sorunu”. İslam ve Yorum Temelli Tartışmalar İmkânlar ve Sorunlar. Ed. Abdurrahman Ateş. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı Yayınları, 2017.
GÖRMEZ, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
HACAK, Hasan. “Hak”. İslam’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. Ed. İbrahim Kafi Dönmez. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
HÂKİM EN-NEYSÂBÛRÎ, Muhammed. el-Müstedrek ale’ṣ-ṣaḥîḥayn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
HERARÎ, Muhammedü’l-Emin. el-Kevkebü’l-vehhâc ve’r-ravḍu’l-behhâc fî şerḥi ṣaḥîḥi Müslim ibni Ḥaccâc. Mekke: Dârü’l-minhâc, 2009.
HERARÎ, Muhammedü’l-Emin. Şerḥu süneni ibn Mâce. Cidde: Dârü’l-minhâc, 2018.
İBN ADÎ, Ebû Ahmed Abdullah. el- Kâmil fî ḍu‘afâi’r-ricâl. Riyad: Mektebetü’rrüşd, 1434/2013.
İBN ALLÂN, Muhammed Ali. Delîlü’l-fâliḥîn li ṭuruḳı riyâḍu’ṣ-ṣaliḥîn. Beyrut: Dârü’l-marife, 2004.
İBN ARÂBÎ, Ebû Said. Mu‘cem. Suudi Arabistan: Dâru ibni’l-Cevzî, 1997.
İBN BATTÂL, Ebü’l-Hasan. Şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
İBN DAKĪKU’L-‘ÎD, Takyüddîn. Şerḥu’l-erbe‘în en-neveviyye fi’l-eḥâdîs̲i’ṣṣaḥîḥi’n-nebeviyye. B.y: Müessesetü’r-reyyân, 2003.
İBN EBÎ ŞEYBE. Müsned. Riyad: Dârü’l-vatan, 1997.
İBN HANBEL, Ebû Abdillah Ahmed. Müsned. Kahire: Müessetü Kurtuba, ts.
İBN HİBBÂN, Ebû Hatim Muhammed. el-İḥsân fî taḳrîbi ṣaḥîḥ-i İbn Ḥibbân. Beyrut: Müessetü’r-risâle, 1998.
İBN KAYYIM EL-CEVZİYYE, Şemsüddîn. Zâdü’l-me‘âd fi hedyi ḫayri’l-‘ibâd. Kuveyt: Müessetü’r-risâle, 1994.
İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. M. Fuad Abdülbâkî. B.y: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
İBN MANZÛR, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
İBN MELEK, Muhammed b. İzzeddin. Şerḥu meṣâbîḥi’s-sünne. B.y: İdâretü’ssekâfeti’l-İslamiyye, 2012.
İBN MENDE, Ebû Abdullah. Îmân li’bni Mende. Beyrut: Müessetetü’r-risâle, 1406/1986.
İBN MÜLAKKIN, Ebû Hafs Sirâcüddîn. et-Tavżîḥ li şerḥi câmi‘i’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımeşk: Dârü’n-nevâdir, 2008.
İBN RECEB EL-HANBELÎ, Zeynüddîn. Câmi‘u’l-‘ulûm ve’l-ḥikem fî şerḥi ḫamsîne hadîs̲en min cevâmi’i’l-kelim. B.y: Dârü’s-selâme, 2004.
İBN SA‘D, Ebû Abdillah Muhammed. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. Kahire: y.y, 2001.
İBN SALÂH, Osman b. Abdurrahman. Muḳaddimetü İbni Ṣalâḥ. Thk. Nurettin Itr. Suriye: Dârü’l-fikr, 1986.
İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-‘İlelü’-l mütenâhiye fi’lehâdis̲i’l-vâhiye. Lahor: İdâretü tercümân’is-sünne, t.y.
İSBEHÂNÎ, Ebû Nuaym. el-Müsnedü’l-müstaḫrecu ala ṣaḥîḥi Müslim. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1996.
İTYÛBÎ, Muhammed b. Ali. el-Baḥru’l-muḥîṭi’s̲-s̲eccâc fî şerḥi ṣaḥîḥi Müslim ibni Ḥaccâc. B.y: Dâru ibni’l-Cevzî, 1436/2015.
KĀDÎ İYÂZ, Ebü’l-Fadl. İkmâlü’l-mu‘lim bi fevâ’id-i Müslim. Mısır: Dârü’l-vefâ, 1998.
KARAMAN, Hayrettin. Anahatlarıyla İslam Hukuku I. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993.
KASTALLÂNÎ, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerḥi ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Mısır: Matbaatü’l-kübrâ, 1323/1905.
KAZANCI, Ahmet Lütfi. Peygamber Efendimizin Hitabeti. İstanbul: Marifet Yayınları, 1980.
KILAVUZ, Ahmet Saim. “Hakk”. İslam’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. Thk. İbrahim Kafi Dönmez. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
LÂŞÎN, Musa Şâhîn. Fetḥü’l-mün‘im şerḥu ṣaḥîḥi Müslim. B.y: Dârü’ş-şurûk, 2002.
MACİT, Yunus. “Veda Hutbesinin Günümüz İrşad Hizmetlerinin Verimliliği Açısından Değerlendirilmesi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 16 (2005): 101-118.
MA‘ZERÎ, Ebû Abdullah Muhammed. el-Mu‘lim bi fefâ’idi Müslim. Cezayir: Dârü’t-tûnûsiyye, 1998.
MÜBÂREKFÛRÎ, Muhammed Abdurrahman. Tuḥfetü’l-aḥveẕî bi şerḥi câmi‘i’tTirmiẕî. B.y: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
MÜKĀTİL B. SÜLEYMAN, Ebü’l-Hasan. Tefsîru Muḳātil b. Süleyman. Beyrut: Daru ihyai’t-türâsi’l-Arabi, 1423/2002.
MÜNZİRÎ, Abdülazîm Zeküyyiddîn. Muḫtaṣaru ṣaḥîḥi Müslim. Thk. Muhammed Elbânî. Beyrut: Mektebü’l-İslamî, 1987.
MÜSLİM, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Haccâc. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. M. Fuat Abdülbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed. Sünen. Beyrut: Müessetetü’r-risâle, 2001.
NEVEVÎ, Ebû Zekeriyya Yahya. el-Minhâc şerḥu ṣaḥîḥ-i Müslim ibni Ḥaccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
SÂÂTÎ, Ahmed b. Abdurrahman. el-Fetḥu’r-rabbânî li tertîbi müsnedi’l-imâm Ahmed ibni Hanbel. B.y: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
SEHÂVÎ, Mecdî Muhammed. Ḥuṭabür-Resûl. B.y: el-Mektebetü’t-tevfîkiyye, ts.
ŞÂŞÎ, Ebû Said. Müsned. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1982.
ŞEYBE, Abdülkādir. Fıkhu’l-İslâm şerḥu bülûġı’l-merâm. Medine: Matâbi‘ erReşîd, 1982.
ŞİRÂZÎ, Hüseyin Mahmud. el-Mefâtîḥ fî şerḥi’l-meṣâbîḥ. Kuveyt: Dârü’nnevâdir, 2012.
TABERÂNÎ, Süleyman. el-Mu‘cemü’l-evsâṭ. Kahire: Dârü’l-harameyn, ts.
TABERÂNÎ, Süleyman. el-Mu‘cemü’l-kebîr. Kahire: Mektebetü ibn Teymiyye, 1994.
TABERÎ, Muhammed b. Cerîr. Cami‘u’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. B.y: Müessetetü’r-risâle, 1420/1999.
TAŞAN, Yusuf. Dini Tebliğde Hutbenin Yeri ve Hz. Peygamber’in Hutbe Tarzı. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
TAYÂLÎSÎ, Ebû Dâvûd. Müsned. Mısır: Dâru hicr, 1999.
TÎBÎ, Şerefüddîn. el-Kāşif an ḥaḳāiḳi’s-sünen. Mekke: Mektebetü Mustafa elBâz, 1997.
TİRMİZÎ, Ebû İsa. Sünen. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Matbaatü Mustafa, 1975.
TURA, Sabahat. Anlam ve Yorum. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1980.
TÜRCAN, Zişan. “Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2009/1 (2009): 101-134.
USEYMİN, Muhammed b. Salih. Fetḥu ẕi’l-celâli ve’l-ikrâm bi şerḥi bülûġı’lmerâm. B.y: Mektebü’l-İslamî, 2006.
YAŞAR, Mehmet. “İmam-Hatiplerin Kendi Hutbelerini Okuması”. I. Din Hizmetleri Sempozyumu. 474-480. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
ZEMAHŞERÎ, Ebü’l-Kâsım Muhammed. el-Keşşâf. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’lArabî, 1407/1987.
ZÜHLÎ, Ebü’l-Muzaffer Yahya. el-İfṣâḥ an me‘âni’ṣ-ṣıḥâḥ. B.y: Dârü’l-vatan, 1471/1996.