1914

ZEMAHŞERÎ’NİN ‘FÂTİHA’ KELİMESİNE YÜKLEDİĞİ ANLAM AÇISINDAN İLK İNEN VAHİY MESELESİNE FARKLI BİR BAKIŞ

İlk inen vahiy meselesi Kur’ân tarihi ve tefsir ilmi açısından önemli bir konudur.Bu mesele ulûmu’l-Kur’ân literatüründe müstakil bir başlık altındaincelenmektedir. Kaynaklar bu konuda dört görüş olduğunu belirtmektedir.Bunlara göre ilk inen vahiy Alak Sûresi’nin ilk ayetleri, Müddessir Sûresi’nin ilkayetleri, Fâtiha Sûresi veya “besmele”dir. Gerek ulûmu’l-Kur’ân kitaplarının ilgilibahisleri gerekse tefsir kitapları bu görüşlere dair tartışmaları ve delilleri ihtivaetmektedir. Söz konusu kaynakların bir kısmında bu konuda Zemahşerî’nin, elKeşşâf isimli eserinde geçen bazı ifadelerinden dolayı eleştirildiği görülmektedir.Bu eleştirilerde İbn Hacer el-Askalânî’nin Zemahşerî’den yaptığı nakil ve onayönelik eleştirileri referans olarak öne çıkmaktadır. İbn Hacer ilk inen vahyinFâtiha Sûresi olduğu yönündeki görüşü müfessirlerin çoğunluğuna ait bir görüşolarak takdim ettiği gerekçesiyle Zemahşerî’yi eleştirmiştir. İbn Hacer’i referansalan bazı âlimler de bu eleştiriyi devam ettirmişlerdir. Hâlbuki Zemahşerî’ninçoğunluğa nispet ettiği görüş onların zannettiği görüş değildir. Bu çalışma,Zemahşerî’nin yanlış anlaşılmasına bağlı olarak yapılan bu eleştirilerin geçersizolduğunu ortaya koymayı ve onun doğru anlaşılmasını sağlamayıamaçlamaktadır.

A DIFFERENT VIEW OF THE FIRST REVELATION ISSUE IN TERMS OF MEANING UPLOADED TO THE WORD ‘FĀTIḤA’ BY AL-ZAMAKHSHARĪ

The issue of the first revelation is an important subject for the history of Qur’an and its commentary. There are four different opinions about this subject in the resources. Each of these opinions claims that the first revelation is the first verses of Sūra al-ʿAlaq, or the first verses of Sūra al-Muddaththir or the Sūra al-Fātiḥa or the basmala. Both Qur’anic sciences books and commentaries books include discussions about this subject, and mention related evidences. Some sections of the above-mentioned resources criticize Abu al-Qāsim Maḥmūd ibn ʿUmar alZamakhsharī (538/1144) because of his statements about this subject in his book named al-Kashshaf. These criticisms refer to the narration and criticism of Ibn Ḥajar al-ʿAsqalānī (852/1449) about Zamakhsharī. Ibn Ḥajar criticizes Zamakhsharī because the opinion that the Sūra al-Fātiḥa is the first revelation, which is adopted by a very small minority, contradicts to the majority of the glossators. The claim expressed in these criticisms is incompatible with the scientific identity of Zamakhsharī and accuses him of transmitting information that does not agree with the facts on a scientific subject. Since there are no data which show that the opinion of the Sūra al-Fātiḥa is the first revelation is adopted by a majority in no period of exegesis history. When Zamakhsharī’s work is examined, it is seen that the relevant statements have different aspects than what Ibn Ḥajar narrated, and that they can be understood in a more accurate way. This study aims to reveal that these criticisms made due to misunderstanding of Zamakhsharī are invalid, and make an offer for the accurate understanding of his statements...

PDF

___

ACLUNİ, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ‘ammâ iştehera mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs. Kahire: Mektebetü’lKudsî, 1351.
ADIGÜZEL, Şükran. İlk Vahiy. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
ASKALÂNÎ, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer. Fethü’l-Bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, t.y.
BEĞAVÎ, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ûd. Tefsîrü’l-Beğavî =Me‘âlimü’t-Tenzîl. Thk. Muhammed Abdullâh en-Nemr. Riyad: Dâru Taybe, 1993.
BİNTÜ’Ş-ŞÂTI’, Âişe Abdurrahman. et-Tefsîrü’l-beyânî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, t.y.
CEVHERÎ, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’lMelâyîn, 1987.
EBÛ ŞÜHBE, Muhammed b. Muhammed b. Süveylim. el-Medhal li-dirâseti’lKur’âni’l-kerîm. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
EBÛ UBEYDE, Ma’mer b. el-Müsennâ et-Teymî. Mecâzü’l-Kur’ân. 1. Bs. Kahire: Muhammed Sami Emîn el-Hancî, 1954.
ENDELÛSÎ, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. elBahru’l-muhît. 2. Bs, 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1990.
EZHERÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Ezherî el-Herevî. Tehzîbü’lluğa. Thk. Muhammed Avz Mer‘ab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- ‘Arabî, 2001.
FERÂHİDÎ, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr. Kitâbü’l-‘Ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî - ve İbrâhim es-Sâmirâî. 8 Cilt. Dâru ve Mektebetü’lHilâl, t.y.
FERRÂ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdullah. Me‘ani’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2003.
HASAN, Muhammed Ali. el-Menâr fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’rRisâle, 2000.
HAVİYYE, Muhammed Ömer. Nüzûlü’l-Kur’âni’l-Kerîm ve târîhuhû ve mâ yete‘alleku bihî. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li Tabâ‘ati’l-Mushafi’şŞerîf, t.y.
HEREVÎ, Muhammed el-Emîn b. ‘Abdullâh. Tefsîru Hadâikı’r-ravhi ve’rrayhân fî ravâbî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
HİNDÎ, Muhammed Abdülhak b. Şâh. el-İklîl ‘alâ Medâriki’t-Tenzîl ve hakâiki’tte’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2012.
İBN ÂŞÛR, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tûnusî. Tefsirü’t-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
İBN ATIYYE, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelüsi. el-Muharrerü’lvecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. Abdüsselâm Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
İBN EBÛ ŞEYBE, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim. Musannefu İbn Ebî Şeybe. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
İBN FÂRİS, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ. Mu’cemu mekâyisi’lluğa. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Dâru’l-Fikr, 1979.
İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân. Thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, 2007.
İBN SÎDEH, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmâîl. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. Thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
JEFFERY, Arthur. Mukaddimetân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân ve hümâ mukaddimetü Kitâbü’l-mebânî ve mukaddimetü İbn Atiyye. Kahire: Mektebetü’lHancî, 1954.
KUTLU, Sönmez. “Kerrâmiyye”, DİA. 25: 294-296. Ankara: İSAM Yayınları, 2002.
MA‘BED, Muhammed Ahmed. Nefahât min ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’sSelâm, 2005.
MUKÂTİL, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
NEBHÂN, Muhammed Fârûk. el-Medhal ilâ ‘ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Halep: Dâru ‘Âlemi’l-Kur’ân, 2005.
NEHHÂS, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl İbnü’n-Nehhâs. İ‘râbu’lKur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
NEHHÂS, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl İbnü’n-Nehhâs. Me‘âni’lKur’ân. Thk. Yahyâ Murâd. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
NESEFÎ, Ebü’l-Berekât ‘Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-Tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Thk. Yûsuf Ali Bedevî. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’tTayyib, 1998.
ÖZTÜRK, Mustafa. “Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl”. DİA. 28: 292-293. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
ÖZTÜRK, Mustafa & ÜNSAL, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
ÖZTÜRK, Mustafa & ÜNSAL, Hadiye. “Kur’an Tarihine Giriş -Evvelü ma Nezel (İlk Nazil Olan Kur’an Vahyi) Meselesi-”. Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi. 26 (2013): 65-119.
RÂZÎ, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. et-Tefsîrü’lkebîr = Mefatîhü’l-ğayb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
er-RÂZÎ, Fahruddîn. et-Tefsîrü’l-kebîr = Mefatîhü’l-ğayb. Trc. Suat Yıldırım - Lütfullah Cebeci - Sadık Kılıç - Sadık Doğru. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
Reşid RIZÂ, Muhammed Reşîd b. Ali Rızâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm/ Tefsîru’lMenâr. el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmmetü li’l-Kitâb, 1990.
RÛMÎ, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. Dirâsât fî ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 2005.
SA’LEBÎ, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân = Tefsîrü’s-Sa’lebî. Thk. Ebû Muhammed b. ‘Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
SUYÛTÎ, Ebü’l-Fazl Celalüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’lKur’ân. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2006.
TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
TÎBÎ, Şerefüddîn Hüseyin b. Muhammed b. Abdullâh. Fütûhü’l-gayb fi’l-keşf an kınâi’r-rayb = Hâşiyetü’t-Tîbî ale’l-Keşşâf. Thk. Hamza Muhammed Vesîm el-Bekri. Dübey: Câizetu Dübey ed-Devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2013.
ÜNSAL, Hadiye. Erken Dönem Mekkî Surelerin Tahlili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
VAHİDÎ, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
ZECCÂC, Ebû İshak İbrâhim b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve i’râbuhû. Thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
ZEMAHŞERÎ, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Muhammed b. Ömer. Esâsu’l-belâğa. Thk. Muhammed Bâsil Uyûnüssûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
ZEMAHŞERÎ, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2006.
ZÜRKÂNÎ, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.