BULÛĞ VE RÜŞD KAVRAMLARI ÇERÇEVESİNDE CEZA EHLİYETİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: CEZAÎ RÜŞD

Bu makalede, İslam hukukunda mükellefiyet için gerekli görülen cinsî gelişimanlamındaki bulûğ ile daha çok malî hukuk alanında gözetilen rüşd kavramıincelenerek aralarındaki ilişkiye dair değerlendirmelere yer verildi. Bu ikikavram ve ilgili hükümlere yönelik doktrin incelemesi neticesinde konuyla ilgiligörüşlerin mutlak olmadığı ve güncel verilerle yeniden değerlendirilmeyeelverişli olduğu görülmektedir. İnsan tasarrufları çok geniş bir alana yayılmıştır.Bu tasarrufların tamamını bir makalede ele almak mümkün olmayacağındançalışmamız ceza hukuku ile sınırlandırılmıştır. Makalede öncelikle cezaehliyetine dair klasik görüşler incelendi. Akabinde cinsî olgunluğun cezahukukunda tek başına yeterli olduğu düşüncesi, endokrinoloji, gelişimpsikolojisi, klinik psikoloji, adalet psikolojisi gibi pozitif bilimlerin verileriışığında yeniden değerlendirildi; cezaî rüşd şeklinde bir kavramsallaşmanınimkânı ve içeriğine dair bir yaklaşım sunuldu. Araştırmada ceza sorumluluğu içinyaş tayin etmek ve bu yaş öncesinde bireye ceza soruşturması açmayı önlemekşeklindeki hukuk yaklaşımı ile ceza sorumluluğunun takdirini hâkime bırakmayaklaşımından istifade edilmiştir. Gelişim dönemleri ve özelliklerine dairTürkiye’de yapılmış çalışmalarda, ortalama bulûğ yaşı yaklaşık 14 olarak tespitedilmiştir. Bilimsel araştırmalara konu olan ergen bireylerdeki ruhsaldalgalanmaların 14 yaş sonrası azalmaya başladığı ancak beynin yöneticimerkezinin tam olgunlaşmaması nedeniyle davranışlarını yönlendirme vetelkinden bağımsız hareket etme kabiliyetinin daha ileri safhalarda gerçekleştiğigözlenmiştir. Bu bilgiler ışığında makalede ceza ehliyeti ve cezanın tahfifi konusudeğerlendirilmiştir.

RE-EVALUATON OF COMPETENCE TO TRIAL WITHIN THE FRAME OF TERMS BULUGH AND RUSHD: CRIMINAL MAJORITY

In this article, the discovery in terms of sexual maturity (bulugh), which is considered necessary for liability in Islamic law, and the concept of majority (rushd), which are mostly in the field of financial law, are examined and considerations regarding the relationship between them are included. As a result of the doctrine review regarding these two concepts and related provisions, it is seen that the views on the subject are not closed to interpretation and are suitable for re-evaluation with current data. Human behavior has spread over a wide field. As it will not be possible to address all of these behaviors in one article, our study is limited to criminal law. In the article, after surveying the classical opinions about criminal capacity and the data revealed by positive sciences such as the endocrinology, development psychology, clinical psychology, juristic psychology the idea of sexual maturity and contentment in criminal law was questioned; it is presented that it is possible to produce a concept in the form of criminal majority and an on the content. In the study, both the legal approach of determining the age for criminal capacity and preventing criminal investigation to the individual before this age and the approach to leave the determination of criminal responsibility to the judge were used. In studies on the development stages and characteristics that we use, the development of sexual average is identified as about 14 for particular of Turkey. It starts to become stable after completed the age of 14 with spiritual disorder. Skills such as managing behavior and acting independently are observed in later stages of development due to the latest maturation of the frontal lobe, which is the executive center of the brain. In our paper, in the light of these information the issues of criminal capacity and remission were handled.

PDF

___

AKGÜNDÜZ, Ahmet. Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1986.
ALİ, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslam. 20 cilt. Beyrut: Dâru’sSâkî, 4.basım, 1422/2001.
APAY, Saim. “Bulûğun Suçla İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9/1 (Mart 1952), 317-323.
ATAY, Zeynep. İstanbul’da Yaşayan 6-18 Yaş Arası kız Çocuklarında Ergenlik Gelişim Basamaklarının Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Yan Dal Uzmanlık Tezi, 2011.
ATMACA, Talip. İslam Hukukunda Ceza Ehliyeti. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
AYNÎ, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’lHidâye. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1420/2000.
BAĞDÂDÎ, Ebû Mansûr Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Matba‘atüd-Devle, 1346/1928).
BAĞDÂDÎ, Ebû Mansûr Abdülkâhir. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’nnâciye. Beyrut: Daru’l-Âfâki’l-Cedîde, 2. basım, 1977.
BARDAKOĞLU, Ali. “bulûğ”. 6/ 413-414. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
BARKAN, Ömer Lutfi. 15. ve 16. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları. 1. cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
BAYHAN, Pınar. “Ergenlik Dönemi: Fiziksel, Cinsel ve Motor Gelişim”. Doğum Öncesinden Ergenliğe Çocuk Gelişimi. Ed. Nilgün Baysal Metin. Ankara: Pegem Akademi, 2016.
BEGAVÎ, Muhyissünne Ferrâ. Me‘âlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’an. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, 1420.
BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. 4 cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
BURGAÇ, Ezgi. Son 15 Yılda Çocuk Endokrin Kliniğine Erken Ergenlik Yakınmasıyla Başvuran Hastaların Değerlendirilmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, 2018.
BURSEVÎ, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.s.
CANTÜRK, Gürol. “Çocuk Suçluluğunda Adli Psikiyatrik Değerlendirme”. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED) 14/2 (2014), 31-34.
CESSÂS, Ahmed b. Alî Ebû Bekr er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’an. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1405.
CEVHERÎ, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-luġa ve sıhâhu’l- ‘arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’lMelâyîn, 4. basım, 1407/1987. Ceza Sorumluluğunun Değerlendirilmesi Rehberi. 2010.
http://cocukhaklari.barobirlik.org.tr/dokuman/egitimbasvuru_basv uru/cezasorumlulugunun.pdf
CÜCELOĞLU, Doğan. İnsan ve Davranışı. b.y.: Remzi Kitabevi, 7. basım, 1997.
ÇAĞLAYAN, Harun. “Teklif Karşısında Çocukların Dünya ve Ahiretteki Durumu”. Kelam Araştırmaları Dergisi 12/1 (2014), 37-60.
ÇAKMAKLI, Kemal. Çocuk ve Gençte Sosyal Gelişim. İstanbul: Yağmur Yayınları, 4. basım, 2007.
ÇOLAK, Mücahit. “İslam Hukukunda Ceza Ehliyeti Açısından Yaş Küçüklüğü”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2011), 103-124.
DAĞCI, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. basım, 1999.
DEMİR, Meva – Karabacak, Aynur. “Ergenlerin Duygusal Özerkliklerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/2 (Haziran 2017), 427-442.
EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Abdülaziz el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-‘İlmiyye, 4. basım, 2010.
EBÛ HABÎB, Sa‘dî. el-Kāmûsu’l-fıkhî lugaten ve’stılâhan. Dimeşk: Dâru’l-fikr, 2. basım, 1408/1988.
EBÛ HAYYÂN, Muhammed b. Yusuf el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıtkı Muhammed Cemîl. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
EBÛ ZEHRE, Muhammed. el-Cerîme ve’l-ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslamî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslamî, 1998.
EFENDİ, Ali Haydar. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Mecelleti’l-Ahkâm. trc. Fehmi elHüseynî. 4 cilt. b.y.: Dâru’l-Cîl, 1411/1991.
ENDELÜSÎ, İbn Said. Neşvetü’t-tarab fî târîhi câhiliyyeti’l-‘Arab. thk. Nusret Abdurrahman. Amman: Mektebetü’l-Aksâ, t.s.
EREM, Faruk. Adalet Psikolojisi: Suçlu Psikolojisi-Usul Psikolojisi- Mahpusun Psikolojisi. Ankara: Başkent Klişe Matbaacılık, 11. Basım, 2003.
EŞ‘ARÎ, Ebu’l-Hasan. Makālâtü’l-İslamiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. thk. Na‘îm Zerzur. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1426/2005
EZHERÎ, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüġa. thk. Muhammed ‘Avaḍ Mu‘rib. 8 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâś el-‘Arabî, 2001.
FEYYÛMÎ, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-münîr fî ġarîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l- ‘İlmiyye, t.s.
FÎRÛZÂBÂDÎ, Ebü’t-Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kāmûsü’l-muhît. thk. Mektebetü Tahkîki’t Türâs fî Müesseseti’-Risâle. Beyrut: Müessesetü’rRisâle li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 8. basım, 1426/2005.
HUBERMAN, Leo. Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla. trc. Murat Belge. İstanbul: İletişim Yayınları, 17. basım, 2016.
İBN EBÎ HÂTİM, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Esʽad Muhammed et-Tayyib. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 3. basım, 1419.
İBN FÂRİS, Ebü’l-Hüseyn Ahmed el-Kazvînî. Mu‘cemü mekāyîsü’l-luġa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
İBN HACER, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvız, 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415.
İBN KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh. el-Muğnî. 10 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
İBN MÂCE, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbni Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l- ‘Arabiyye, t.s.
İBN MANZÛR, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-‘Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 3. basım, 1414.
İBN SA‘D, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1410/1990.
İBNÜ’L-ESÎR, Ebu’l-Hasen İzzeddin. Üsdü’l-ġābe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 8 cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu’l-kadîr. 10 cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, t.s.
İBNÜ’L-MÜLAKKÎN, Ebû Hafs Sırâcüddîn Ömer. el-Bedrü’l-münîr fî tahrîci ehâdîsi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Mustafa Ebü’l-Ġayt vd. 9 cilt. Riyad: Dâru’lHicre li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1425/2004.
ÎCÎ, Eb’ül-Fazl Adudüddin. el-Mevâkıf. thk. Abdurrahman Umeyre. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
İĞBÂRİYYE, Musa Mahmud. el-Bulûğ ve’r-rüşd fi’ş-şerî‘ati’l-İslamiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2011.
IŞIKLAR, İbrahim. “Türk Çocuklarının Bulûğ Yaşı Üzerinde Araştırmalar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (DTCF). 7/4 (1949), 515-524.
KARSLI, Ümit. Mezheplere Göre Ceza Ehliyeti ve Günümüz Hukukuyla Mukayesesi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâ‘iu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. basım, 1406/1986.
KÖKSAL, Asım Cüneyd. “Hanefî Fıkıh Düşüncesinde Akıl Kavramı ve Dört Mertebeli Akıl Anlayışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (Ocak 2011), 5-44.
KÖSE, Saffet. “Rüşd”. 35/ 298-300. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
KULAKSIZOĞLU, Adnan. Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 12. basım, 2011.
KUR’AN YOLU. Erişim 20 Nisan 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir KURTUBÎ, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’an. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Ettafeyyiş. 20 cilt. Kahire: Daru’l-Kütübi’lMısriyye, 2. basım, 1384/1964.
MERGĪNÂNÎ, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn. el-Hidâye fî şerhi Bidayeti’l-Mübtedî. thk. Talâl Yusuf. 4 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, t.s.
Mevsû‘atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. “Rüşd”. 22/ 212, 213, 216-219. b.y.: Dâru’s-Safve, t.s.
Mevsû‘atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. “Tecribe”. 10/ 15 8-160. b.y.: Dâru’sSelâsil, 2. basım, t.s.
MORSÜNBÜL, Ümit. Ergenlikte Özerkliğin ve Kimlik Biçimlenmesinin Öznel İyi Oluş Üzerindeki Etkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, t.s.
NESÂÎ. Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü Nesâî. thk. Hasan Abdülmün‘im Şelebî. 12 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
NÎSÂBÛRÎ, Nizâmeddin Hasen b. Muhammed. Ġarâibü’l-Kur’an ve raġâibü’lFurkân. thk. Zekeriyya Umeyrât. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1416.
ONUR, Mehmet. Bir Ehliyet Arızası Olarak İslam Hukukunda Sefeh. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
ORUM, Fatih. “Kur’an Işığında Küçüklerin Evlendiril(eme)mesi Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2019), 139-128.
ÖZCAN, Özge. “Orta Çağ’dan Erken Modern Döneme Çocukluğun Tarihsel Gelişimi”. Çocuk ve Medeniyet Dergisi 2/4 (2017), 91-125.
ÖZTÜRK, Resul. “Mâturîdî’nin Kelâm Sisteminde Allah’ı Bilme (Ârifetullah) Meselesi”. EKEV Akademi Dergisi 9/24 (2005), 95-110.
PEZDEVÎ, Fahru’l-İslâm Alî b. Muhammed. Usûlü’l-Pezdevî(İbn Kutluboğa’nın Taḫrîcü eḥâdîsi Usûli’l-Pezdevî’si ve Kerhî’nin Usûlü ile birlikte) Karaçi: Mîr Muhammed Kütübhâne-i Merkez-i İlm ü Edeb, t.s.
PLOTNİK, Rod. Psikolojiye Giriş. trc. Tamer Geniş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
RÂZÎ, Ebû Abdillâh Fahreddin. Mefâtîhu’l-ġayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’tTürâsi’l- Arabî, 3. basım, 1420.
REMLÎ, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Nihayetü’l-muhtâc ilâ şerhi’lMinhâc. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
SÂBÛNÎ, Nûreddin. el-Bidâye mine’l-Kifâye fi’l-Hidâye fî Usûli’d-Dîn. thk. Fethullah Huleyf. b.y.: Dâru’l-Ma‘ârif bi Mısr, 1969.
SADRÜŞŞEHÎD, Ömer b. Abdülazîz b. Mâze. Şerhu Edebi’l-Kâḍî li’l-Hassâf. thk Muhyî Hilâl es-Serhân. 4 cilt. Bağdat: Matbaatü’l-İrşâd, 1397/1977.
SÂVÎ, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Bülġatü’s-sâlik li Akrebi’l-Mesâlik. 4 cilt. b.y.: Dâru’l-Me‘ârif, t.s.
SELÇUK, Ziya. Eğitim Psikolojisi. b.y.: Nobel, 18. basım, 2010.
SERAHSÎ, Ebû Bekir. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Îlmiyye, 3. basım, 1436/2015.
SERAHSÎ, Ebû Bekir. el-Mebsût. 30 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1414/1993.
ŞÂZELÎ, Hasan Ali. el-Cinâyât fi’l-fıkhi’l-İslamî dirâse mukârene beyne’l-fıkhi’lİslami ve’l-kânûn. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-Câmi‘î, t.s.
ŞENSOY, Naci. “Eski Devirlerde ve İslam’da Yaşın Cezai Mesuliyet Üzerindeki Tesiri”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 13/2 (1947), 512-528.
ŞENTEMERÎ, Ebü’l-Haccâc Yusuf. Eş‘âru’ş-şu‘arâi’s-sitteti’l-câhiliyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422/2001.
ŞİMŞEK, Murat. ” İslam Hukuku ve Pozitif Hukuk Açısından Ceza Ehliyeti”. İnsan ve Toplum 2/3 (2012), 139-164
STEINBERG, Laurence. Ergenlik. haz. Figen Çok. İstanbul: İmge Kitabevi, 2007.
TABERÎ, Muhammed b. Cerîr. Cami‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. b.y., Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
TAYÂLİSÎ, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî, 4 cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1419/1999.
TEHÂNEVÎ, Muhammed Ali. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Ali Dehrûc. 2 cilt. Beyrut: Mektebetü Beyrût Nâşirûn, 1996.
TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matba‘ati Mustafa el Bâbî el-Halebî, 2. basım, 1395/1975.
TÜRCAN, Talip (ed.). İslam Hukuku El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 8. Basım, 2019.
ÛDEH, Abdülkādir. et-Teşrî‘u’l-cinâiyyi’l-İslamî mukârenen bi’l-kânûni’l-vad‘î. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyy, t.s.
UKBERÎ, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn. Şerhu Dîvâni’l-Mütenebbî. thk. Mustafa esSakkâ vd. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, t.s.
ULUĞTEKİN, Sevda. Çocuk Mahkemeleri ve Sosyal İnceleme Raporları. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2004.
YILDIZ, Abdulkadir. Akıl Hastalığı Olmayan, Suça Sürüklenmiş ve Sürüklenmemiş On İki-On Dört Yaş Grubu Çocukların ‘Suçun Hukuki Anlam ve Sonuçlarını Algılayabilme ve Davranışlarını Yönlendirme Yeteneklerinin Gelişip Gelişmediği’ Yönünden Karşılaştırılması: OlguKontrol Çalışması. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıpta Uzmanlık Tezi, 2015.
YILMAZ, Emel. Akıl ve Ruh Hastalarının İslam Ceza Hukuku’nda Ceza Ehliyetleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
YILMAZ, Tuba. İslam Hukukunda Ehliyeti Daraltan veya Ortadan Kaldıran Sebepler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
ZEBÎDÎ, Ebu’l-Feyz Muhammed Murtaza. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kāmûs. 40 cilt. b.y: Dâru’l-Hidâye, t.s.
ZEHRÂNÎ, Merzûk b. Hayyâs. “Etyebü’n-neşri fî tefsîri’l-vesâya’l-‘aşr: elVasiyyetü’s-sâdise”. Mecelletü’l-Cami‘ati’l-İslamiyye bi’l-Medîneti’nNebeviyye. 71-72 (1408).
ZEYLÂÎ, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-Dekāik. [Şelebî’nin hâşiyesi ile birlikte]. 6 cilt. Bulak: elMatbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.