RİVAYET İLİMLERİ BAĞLAMINDA OSMANLI TEFSİRİNDEKİ FARKLI YÖNELİŞLER: BURSEVÎ VE GÜRÂNÎ ÖRNEĞİ

Tefsir ilmi, İslâmî ilimler ailesinde mühim bir yere sahiptir. Zira bu ilim, Kur'ân Kerim'i anlamaya ve tevil etmeye yönelik bir disiplindir ve bu itibarla tefsir ilmi, erken sayılan bir zaman diliminde ortaya çıkmıştır. Nitekim sahâbe ve tabiûn döneminden bazı ayetler hakkında farklı rivayetler bize ulaşmıştır. Tefsir ilmi metodu, diğer İslâmi ilimlerin metodu ile birlikte eş zamanlı olarak teşekkül etmeye başlamıştır. Zaman gittikçe iki ana yöntemden bahsetmek mümkündür: Birinci metot, Hz. Peygamber, sahâbe ve tabiûndan nakledilen rivayetlere önem verirken, ikinci metot, dinin temellerine ve dil kurallarına dayanarak akıl yürütmeye önem göstermiştir. Böylece büyük bir tefsir edebiyatı oluşmaya başlamıştır. Birinci yaklaşımı esas alan tefsirlere rivayet ile tefsir, ikinci yaklaşıma göre yazılan tefsirlere rey ile tefsir denilmektedir. Zaman içinde bu iki metodu bir araya getirmek şekliyle yazılan bazı eserler vardır. Tefsir eserleri, müelliflerinin ilmî kimliğini, arka planını ve içinde yazılan ilmî ortamı yansıtmaktadır. Bunun yanında Zemahşerî, Beydâvî ve Ebüssuûd Efendi’nin telif olduğu eserler gibi bazı özel tefsir eserlerinde, ilmî birikim görünmektedir. Böylece söz konusu eserlerin, şöhret kazanarak tefsir sahasında yazmak isteyenler için bir kaynak haline geldiğini söylememiz mümkündür.

APPROACHES IN OTTOMAN TAFSĪR SCHOOLS IN THE CONTEXT OF HADITH AND NARRATION SCIENCES: BURSAWĪ AND GURĀNĪ AS A CASE STUDY

The science of Tafsir is a fundamental science within the family of Islamic sciences, it is a science that originated for the understanding of the Noble Qur’an. In this regard it is considered one of the early Islamic sciences that arose in the time of the Companions and Successors. The Tafsir curriculum has formed in the time of formation of the curricula of other Islamic sciences, and in that time two types of curricula began to appear, the first method gives importance to the transmitted narrations of the Messenger and the Companions, while the second method attaches importance to the mind according to the rules of the language during the interpretation processes. Thus, a big Tafsir corpus was formed. The books of the first method are called tafsir by narration, while the second methodology is called tafsir by opinion. Those books reflected the orientations of their authors, the scientific milieu in which they received knowledge and the scientific accumulation was clearly reflected in the tafsir literature, so that some books gained great fame and became a reference for everyone who specializes in tafsir. This study deals with the direction of "narration-based exegesis of the Qur'ān" in the Ottoman era, through two Exegetes, Bursawī in his tafsir-work "Ruh alBayān" and Mollā Kurānī, in his work "Ghayat al‐Amānī". The reason for choosing these two Exegetes as a case study representing the Ottoman Quranic-exegesis, is -beside their fame-, their expertise in the field of Hadīth-sciences.

PDF

___

AVCI, Seyit. "Keşif Yoluyla Hadis Rivayeti Meselesi". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/4 (2004), 161-193.
AVCI, Seyit. Sûfilerin Hadis Anlayışı: Bursevî Örneği, İstanbul, Ensar Yayınları, 2004
AYAZ, Kadir, Molla Gürânî ve el-Kevseru’l-Cârî İlâ Riyâdı Ehâdîsi’l-Buhâr, Necmettin Erbakan Üniversitesi .
BAKKAL, Ali. "Osmanlı Döneminde İlmi Tefsir Geleneğinin Oluşmasının Sebepleri Üzerine". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2017), 133-152.
BÂLİSÂNÎ Henrîn Cafer Hamd, Ġāyetü’l-Emânî Fî Tefsîri’l-Kelâmi’r-Rabbânî Li'l-Molla GÜRÂNÎ, Min Ayeti 98-252 fî Sürati'l-Bakara Dirâstun ve Tahkîk. (Utrûhatu Mâcester, Câmiatu Dicle, 2019).
BURSEVÎ, İsmâil Hakkı. Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrut: Daru'l-Fikr. ts.
DEMİRCİ, Muhsin. Tefsir Tarihi, İstanbul: M.Ü, 2015.
GÖKSU, Mehmet Mustafa. Molla Gürani'nin Gayetu'l Emani İsimli Tefsirinin Edisyon Kritiği, Necm ve Nas Sureleri Arası, (Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2007) .
KÖKTAŞ, yavuz, İlk Dönem Sufileri ve Hadis: Hâkim et-Tirmizî Örneği, İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
MOLLA GÜRÂNÎ, Şemseddin Ahmed B. İsmâil. Ġāyetü’l-emânî fî tefsîri’lkelâmi’r-rabbânî. thk. Muhammed Mustafa Göksu, Sakarya: Sakarya Üniversitesi yayınevi, 2007.
NAMLI, Ali. "İsmâil Hakkı Bursevî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/102-106. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
ÖZDEMİR, Ziya. XIII.-XVI. y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: Ensaaer Neşriyat, 2007.
ÖZTÜRK, Mustafa. "Osmanlı Tefsir Kültürüne Panoramik Bir Bakış" Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -I-, 2011.
RIFAT Fevzi, Abdülmüttalib. Tevsîku's-Sünnefi'l-Karni's-Sânî'l-Hicrî, Mısır, Mektebetü'l- Hâncî, 1981.
SARMİNİ, Mohamad Anas, "Kabül'l-Hadis ve Redduhû İnde İbn Ârabi, EtTashîhu Bi'l-Keşfi ve Menziletühü min Nezariyyeti'l-İsnedi". İnsanlığın Hakikat Arayış ve İbnül Arabi. ed. Fikret Karaman. 325-357. Malatya: İnönü Üniversitesi yayınevi, 2018.
SEHÂV, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-Tâsi’. Beyrut: Mektebetu'l-Hayât. ts.
SEHÂVÎ, Abdurrahman. Fethu'l-Muğis Şerhu Elfiyeti'l-hadis, Thk: Ali Hüseyin Ali, Mısır, Mektebetu's-Sünne, 2003.
ŞEVKÂNİ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ bimeḥâsini men baʿde’l-ḳarni’s-sâbi. Beyrut: Daru'l-marife, ts.
TAŞKÖPRİZÂDE, Muslihuddin Mustafa Efendi. eş-Şeḳāʾiḳu’n-nuʿmâniyye fî ʿulemâʾi’d-Devleti’l-ʿOs̱mâniyye. Beyrut: Darul'l-kitebi'l-arabî, ts.
UYSAL, Muhittin. Bursavi'nin Hadisçiliği Ferahu'r-Ruh Örneği. Konya: Adal Ofset, 2007.
YAŞAROGLU, M. Kâmil, "Molla Gürânî", Mübârek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2013.
ZEHEBÎ, Muhammed Hüseyin. et-Tefsiru ve'l-Müfessirûn, Kâhira, Daru'lhadîs, 2005.