KLASİK DOĞU VE BATI EDEBİYATINDAKİ CİMRİ KARAKTERİ: CÂHIZ VE MOLİERE ÖRNEĞİ

Coğrafyanın stratejik durumu itibariyle kadim Yunan bilgelerine ve filozoflarınaait hikemiyâtın büyük bir bölümünün Arap dünyasına nakli itina ilegerçekleşmiş, bu etkileşim Batı edebiyatında da ciddi yansımalar bulupDoğu’nun klasikleri arasında yer alan eserler Latince’ye çevrilmiştir. Buetkileşimi sağlayan eserlerin ana temalarından birisi sosyal bir zümre halinegelen cimrilerdir. Nitekim araştırma konumuz olan cimri karakterini içerenklasik kaynakların Diyojen, Aristo, Sokrat, Enûşirvân gibi isimler üzerindenanlatımı Arap mizahının, en başından beri yabancı kültürlerce üretilen mizahiürünleri kendi bünyesine adapte edebilme başarısının bir sonucu olsa gerektir.Cimrilik konusuna tahsis edilmiş müstakil çalışma sayısı sınırlı olmasına rağmen,ahlak, makâmât, mizah içerikli ansiklopedik eserlerde bu karakter genişçe yeralmaktadır. Bu eserlerde cimri karakterini işleyen yazarların salt mizah kaygısıgütmediği, bunun yanında siyasi ve sosyal bir eleştiri amaçladıkları açıkça ortayaçıkmaktadır. Nitekim Arap edebiyatının cimrilik temalı anlatılar bağlamındadünyanın en geniş repertuarına sahip olduğu ileri sürülebilirken Batıedebiyatında da bu alanda özel olarak neşredilmiş eserlere rastlamakmümkündür. Söz konusu figür bağlamında Doğu edebiyatının temsilcisi sayılanve bu temaya ilişkin müstakil eser telif eden Câhız’ın başyapıtı niteliğindekiBuhalâ isimli eseri çeşitli dillere çevrilmiş ve dünya edebiyat tarihindekendisinden sıkça söz ettirmiştir. Buna karşılık Batı edebiyatında hasiskarakterini işleyen en önemli eser şüphesiz Moliere’in özgün adı L'Avare olanCimri olan eseridir. Doğu ve Batı edebiyatının klasikleri arasında yer almalarıhasebiyle çalışmamızın temel kaynakları Moliere’in Cimri’si ve Câhız’ın Buhalâ’sıolarak belirlenmiş; bu iki eser özelinde Doğu ve Batı edebiyatında yer alan cimrifigürü değerlendirme konusu yapılmıştır.

STINGY CHARECTER IN CLASSICAL EASTERN AND WESTERN LITERATURE: SAMPLE OF JAHIZ AND MOLİERE

Before copyright of the sources of classical Arab humor, the Arab literature was remarked for its open and tolerant stance on external influences such as aphorism, parable and wise quotations and fable technique. Due to the strategic position of the geography, the history of ancient Greek sages and philosophers should be a part of such understanding and should be revered with great respect. The narrative of classical sources, including the ungenerous character, which is the topic of our research through the names Diyojens, Aristotle, Socrates, Enûşirvân, should be the result of the success of the Arab humor to adapt the humorous products produced by foreign cultures to its own structure. The inclusion of this character in the Jahiliyya poems and the frequent mention of Arab generosity stems from the fact that pintism, more than nationalism, cannot be attributed to Arab society. Besides, the abundant usage of the sources of the miserly typology, which contain plenty of expressions, are proof that this humorous character is used as a material to fuel tribal support. The mention of this subject among the important themes of classical Arabic literature stems from the strength of its political and social reflections, rather than mentioning the immorality of typology. Thus, when it is thought that the people who are described as ungenerous are mostly powerful in the meaning of economical and political power, it becomes clear that the writers who use the ungenerous character in their works do not have a mere concern of humor, but they also seek a political and social criticism. In addition, writers have taken part in politics from time to time and they had the opportunity to evaluate the issue in the media.

PDF

___

el-ÂBÎ, Ebû Sa‘d Mansûr b. el-Hüseyn. Nesrü’d-Dür fi’l-Muhâdarât. thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2004.
el-‘ÂMİLÎ, Behâuddîn. el-Mihlât. nşr. Muhammed Abdulkerîm en-Nemerî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1997.
AVFÎ, Sedîdüddîn Muhammed b. Muhammed. Cevâmi'u'l-Hikâyât ve Levâmiu’r-Rivâyât (El Yazması). trc. Celaleddin Salih Çelebi, AyasofyaTopkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, No: R 1085-R 1086, f: 536/b.
el-BAĞDÂDÎ, el-Hatîb. Kitâbü't-tatfîl. thk. Bessâm ‘Abdülvehhâb el-Câbî. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 1999.
el-CÂCERMÎ, Ebu’l-Me‘âlî Muhammed. Nuketu’l-vuzerâ. thk. Nebîle Abdulmun‘im Dâvud. Beyrut: Şeriketu’l-matbû‘ât li’t-tevzî‘ ve’n-neşr, 2005.
CÂHIZ, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. el-Buhalâ. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1998.
CÂHIZ, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. ‘Abdusselâm Hârûn. 4.Baskı. Mısır: Mektebetu’l-Hâncî, 1975.
CÂHIZ, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. el-Buhalâ. nşr. Tâhâ el-Hâcirî. Kahire: 1990.
ed-DÎNEVERÎ, İbn Kuteybe. ‘Uyûnu’l-ahbâr. thk. Komisyon. Kahire: Matba‘atu Dâri’l-kutubi’l-Mısriyye, 1996.
ed-DÎNEVERÎ, Ebû Bekr. el-Mucâlese ve cevâhiru’l-‘ilm. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
DURMUŞ, İsmail. “Mizah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 205-206.
GÜNDAY, Hüseyin. Klasik Arap Edebiyatında Mizahi Karakterler. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
HÜSEYİN AKYÜZ, “el-Câhız’ın Sünnet/Hadis Hakkındaki Görüşleri”, On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31 (2011): 231-265.
İBN ‘ABDİ RABBİH. el-‘Ikdü’l-ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1983.
İBN ‘ASÂKİR. Târîhu Medîneti Dimeşk. thk. ‘Amr b. Ğarâme el-‘Amravî. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1998.
İBN ‘ÂSIM. Hadâiku’l-Ezâhir. thk. Ebû Hemmâm Abdüllât Abdülhalîm.Beyrut: Mektebetü'l-Asriyye, 1992.
İbn Hallikân, Ebu’l-‘Abbâs Şemsü’d-Dîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zemân. nşr. İhsân Abbâs. Beyrut: 1970.
İBN HAMDÛN. et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye. nşr. İhsân Abbâs, Bekr Abbâs.Beyrut: Dârü’s-Sâdir, 1996.
İBN HICCE, Takiyyuddîn Ebû Bekr. Tîbu’l-mezâk min semerâti’l-evrâk. nşr. Ebû Ammâr es-Sehâvî. Dâru’l-feth, 1997.
el-İSFEHÂNÎ, Râgıb. Muhâdarâtu'l-udebâ. nşr. Riyâd Abdulhamîd Murâd. Beyrut: Dâru Sâdir, 2004.
el-KAYREVÂNÎ, el-Husrî. Cem‘ül-Cevâhir fi'l-Mülah ve'n-Nevâdir. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dârü'l-Cîl, 1987.
el-KAYRAVÂNÎ, el-Husrî. Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb. thk. Yûsuf Ali Tavîl. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1997. Köten, Akif. "Asr-ı Saadette Mizah" Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet'te İslam. ed. Vecdi Akyüz. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
KUZAYHA, Riyâd. el-Fükâhe ve’d-dıhk fi’t-türâsi’l-‘Arabî ve’l-meşrikî. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1994.
el-KÜTÜBÎ, Muhammed b. Şâkir. Fevâtü’l-vefeyât. thk. İhsân ‘Abbâs.Beyrut: Dârü Sâdir, 1973.
el-MEYDÂNÎ. Mecma‘ü’l-emsâl. nşr. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. Mektebetü’s-sünneti’l- Muhammediyye, 1955.
MOLİERE. Cimri. trc. Sabahattin Eyüboğlu. 21. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000.
en-NÜVEYRÎ, Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. thk. Müfîd Kumeyha ve ekibi, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2004.
OFLAZOĞLU, Ahmet Turan. Moliere. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
ÖZDEMİR, Emin. Türk ve Dünya Edebiyatı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1980.
er-REBÎ‘, Muhammed Abdurrahmân. Nevâdirü’l-buhalâ. Beyrut: Dârü’şşürûk, 1999.
PEACOCK, Noel. “Etat Present Molıere”, French Studies, 64/1: 64–72.
ROZENTHAL, Franz. Erken İslam’da Mizah, (Humour in Early Islam), trc. Ahmet Arslan. İstanbul: İris Yayıncılık, 1997.
es-SAFEDÎ, Halîl b. Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâ’ût, Türkî Mustafa. Beyrut: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 2000.
es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr. Simârü’l-kulûb fi’l-mudâf ve’l-mensûb. Kahire: Dârü’lme‘ârif, t.y..
ŞAHİN, Şener. “Klasik Arap Nesrinde ‘Hazırcevaplık’ Olgusu”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1(2009): 331-364.
ŞAHİN, Şener. Klasik Arap Edebiyatında Sofra Mizahı Tipler ve Temalar. Emin Yayınları, Bursa, 2012.
ŞEŞEN, Ramazan. “Câhız”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yay., 1993.
UYGUR, Erdoğan. “Moliere ve Ahundof Tiyatrosunda “Cimri” Karakterleri Harpagon ve Hacı Kara”, Türkoloji Dergisi 16/2 (2003): 145-164.
UZ, Emin. “İslam Kültüründe Mizah ve Türk Edebiyatındaki Yansımaları: Cevâmiu’l-Hikâyât Örneği”. The Journal of Turkish Language and Literature Surveys (TULLIS), 2/1 (2017): 20-39.
UZ, Emin ‘Avfî’nin Cevâmi‘u’l-Hikâyât ve Levâmi‘u’r-rivâyât İsimli Eserinde Mizahî Karakterler ve Anekdotik Unsurlar (Basılmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2017.