İBNÜ’T-TIKTAKĀ’NIN EL-FAHRÎ’SİNDE ABBÂSÎ SOSYAL HAYATINDAN İZLER: BİR SOSYAL TARİH DENEMESİ

İlk dönemlerde tarih ilminin ve bu alanda telif edilen eserlerin konusu genelliklesiyasî ve askerî hadiseler olmuştur. Geçmiş toplumların sosyal yaşantılarına dairbilgilere ulaşmak için bu eserlerin dikkatle incelenmesi gerekmektedir. Buamaçla makalede şiî bir tarihçi olan İbnü’t-Tıktakā’nın, İlhanlı Hükümdarı GâzânHan’ın Musul valisi Fahreddin İsa’ya atfettiği ve onun ismiyle isimlendirdiği eseriel-Fahrî fi’l-âdâbi’s-sultâniyye ve’d-düveli’l-İslâmiyye incelenmektedir. Eserinbirinci kısmı devlet adamlarına öğütler de içeren bir siyasetname hüviyetindeiken ikinci kısmı Hulefâ-i Râşidîn döneminden Abbâsî Devleti’nin yıkılışınakadarki süreci ele almaktadır. Özellikle Abbâsîler ile ilgili kısım, ulaşılamayanbazı eserlerden bilgiler barındırmaktadır. Bu makalede söz konusu eserde giyimkuşam, yeme-içme, eğlence, inanç, sağlık gibi konular bağlamında Abbâsîtoplumunun sosyal yaşamına dair bir araştırma yapılmıştır. Bahsi geçen konularhakkında pek çok detaylı bilgiye ulaşılmış olmakla birlikte bu eserde hayatlarıkayda değer bulunan kişiler halifeler, vezirler ve diğer devlet ricâli olduğundanbu kişilerin yaşamlarıyla ilişkili sosyal hadiselerin aktarılmış olduğu birgerçektir. Abbâsî toplumunun sosyal hayatında büyük etkisi olan Sâsânîkültürünün özellikle de eğlence, müneccimlere gösterilen ilgi, eşya ve olaylaraatfedilen uğursuzluk inancında oldukça belirgin olduğu anlaşılmıştır. Buaraştırma sonucunda geçmiş toplulukların sosyal hayatlarının, ağırlıklı olaraksiyasî ve askerî faaliyetlerin konu edinildiği tarih kitaplarında olaylar arasınaserpiştirilmiş bilgilerden yola çıkılarak öğrenilebileceği ortaya konulmuştur.

TRACES OF ABBASID SOCIAL LIFE IN AL-FAHRI BY IBN TIKTAKA: AN ESSAY OF SOCIAL HISTORY

this field has been political and military events. In order to obtain information about the social lives of past societies, these historical Works should be examined carefully. For this purpose, this article examines the work of Ibn al-Tiktaka, a shiite historican, called al-Fakhrî fi’l-adabi’s-sultaniyye ve’d-duveli’l-Islamiyye. He attributed this work to Fahraddin Isa, the governor of Mosul, of the Ilkhanid ruler, Ghazan Khan. The first part of the work has the status of a politician including advice to statesmen, while the second part deals with the process from the period of Hulafa-i Rashidin to the collapse of the Abbasid State. Part of the Abbasids, in particular, contains information from some unreachable works. In this article, a research has been made about the social life of Abbasid society in the context of clothing, entertainment, belief, health. A lot of detailed information has been reached on the mentioned issues. But since the people whose lives are noteworthy in this work are caliphs, viziers and the other state, it is a fact that the social incidents related to their lives have been transferred. It is understood that the Sassanian culture, which has a great influence on the social life of the Abbâsî community, is particularly evident in the belief in bad luck attributed to entertainment, interest, objects and events shown to refugees. As a result of this research, it has been revealed that the social lives of past communities can be learned by using information interspersed among the events in history books, which mainly focus on political and military activities.

PDF

___

AHSEN, Muhammed Manazir. Abbasiler Döneminde Sosyal Hayat. Trc. Mehmet Emin Şen. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
ARSLAN, İhsan. “Muktedir Döneminde Abbâsîler’de Sosyal Hayat”. İSTEM 9/17 (2011): 123-154.
AYYILDIZ, Erol. “Ebü’l-Atâhiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
BİLGİN, Arif. “Saraydan Düğüne Fatih Dönemi Sofraları”. Fatih Sultan Mehmed Han ve Dönemi. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2016.
BOZKURT, Nahide. “İbnü’l-Cerrâh Ali b. İsa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20: 539-540. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
BOZKURT, Nebi. “Nedim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 509- 510. İstanbul, 2006.
CAN, Mesut. “Me’mun Dönemi Siyasette Vezir Fazl b. Sehl’in Rolü”. İSTEM. 2016.
ÇELEBİ, İlyas. “Uğursuzluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 51- 52. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
DÎNEVERÎ, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd ed-. el-Ahbâru’t-tıvâl. Thk. Abdülmün’im Âmir. Kâhire, 1960.
ERDEM, Sargon. “Buhur”. 6: 383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
GÜZEL, Ahmet. “Erken Dönem Abbâsî Toplumunda Mûsikînin Oluşum ve Gelişim Süreci”. İslâm ve Sanat [Tartışmalı İlmî Toplantı-Antalya, 07-09 Kasım 2014). 607-630. İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, 2015.
HAMİDULLAH, Muhammed. “Dîneverî, Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 356-358. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
HİZMETLİ, Sabri. “İbnü’t-Tıktakā”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21: 232-233. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
İbn HALDÛN, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. Trc. Zakir Kadiri Ugan. 2 Cilt. İstanbul, 1991.
İbn KESÎR, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1992.
İbn KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-İmâme ve’s-siyâse. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1990.
İbn MANZÛR, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânü’l-’Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
İbnü’l-ESÎR, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmîl fi’ttârîh. Thk. Abdullah el-Kâdî Ebü’l-Fidâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1987.
İbnü’n-NEDÎM, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak. el-Fihrist. Thk. Rızâ Teceddüd. Tunus, 1971.
İbnü’t-TIKTAKĀ, Muhammed b. Ali b. Tabâtabâ. el-Fahrî fi’l-âdâbi’ssultâniyye ve’d-düveli’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
İVECAN, Raif. “Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâme Adlı Eserinde İstanbul’da Yeme İçme Kültürü”. Yücel Dağlı Anısına. 284-303. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2016.
KÖK, Bahattin. “Lü’lü’, Bedreddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 257. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
KÖSE, Feyza Betül. “Sosyal Tarih Yazıcılığında Sorunlar ve Çözüm Önerileri - İlk Dönem İslâm Toplumu Özelinde-”. İslâmî Araştırmalar/Journal of Islamic Research 29/1 (2018): 10-26.
KURT, Hasan. “Tâhir b. Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 399-400. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
MES’ÛDÎ, Ebü’l-Hasen Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-zeheb ve me‘âdinü’l-cevher. Thk. Abdülhamid Muhammed Muhyiddîn. 5. Bs, 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîsiyye, 1973.
MUHTAR, Cemal. “Beşşâr b. Bürd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6: 8-9. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
OLGUNER, Fahrettin. “Bâtıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 147-148. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
SAMADİ, S. B. “Abbâsî Hâkimiyeti Döneminde Bağdat’ın Sosyal ve Ekonomik Hayatından Görünümler”. İSTEM. Trc. Ahmet Turan Yüksel 6/12 (2008): 241-249.
SİNANOĞLU, Mustafa. “Müneccime”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 6-7. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
SİNGH, Darshan. “Cüneyd ve Hallac’ın Sünnet, Ahvâl ve Makâmât’a Karşı Tutumları”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. Trc. Ahmed Cahid Haksever 2/4 (2000): 231-238.
ŞAVKAY, Tuğrul. Osmanlı Mutfağı. İstanbul: Şekerbank-Radikal, 2000.
ŞEKER, Mehmet. “Tarihimizde Sosyal Yaşayışa Dair Bazı Kaynaklara Bakış ve Mevâ’idü’n-Nefâ’is”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983): 149-158.
TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusul ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 2. Bs, 11 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Me’ârif, t.y.
TALAS, Mustafa. “Tarihi Süreçte Türk Beslenme Kültürü ve Mehmet Eröz’e Göre Türk Yemekleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 18 (01 Aralık 2005): 273-283.
YILDIZ, Hakkı Dursun. “Ca’fer b. Yahyâ el-Bermekî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 4. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
YILDIZ, Hakkı Dursun. “Fazl b. Sehl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12: 275-276. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
YILMAZ, Metin. “Emevî ve Abbasî Dönemi Resmi Kıyafetleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 26-27 (2008): 237-250. https://doi.org/10.17120/omuifd.26426.
YİTİK, Ali İhsan. “Tenâsüh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 441-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.