AYET VE HADİSLER ÇERÇEVESİNDE BİR GENEL KABULÜN TAHLİLİ: “AFFI OLMAYAN GÜNAHLAR” MESELESİ

Bu çalışmanın konusunu, gerek halk arasında meşhur bir kanaat olan gerekse yaygın din eğitimi mecralarında sıklıkla zikredilen “şirk ve kul hakkının asla affedilmeyeceği”, sair günahların ise affedilebileceği meselesinin tahlili teşkil etmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de ve hadislerde günahların affı hususunda farklı değerlendirmelerin yer aldığı görülür. Âyetlerde umumi bir hüküm olarak Allah Teâlâ’nın günahları bağışlayacağı ifade edilirken bazı âyetlerde şirkin affedilmeyeceği yahut adam öldürenin ebediyen cehennemde kalacağı belirtilmek suretiyle günahlardan bir kısmının istisna edildiği dikkat çeker. Hadislerde ise büyük günahlarla birlikte özellikle kul hakkının da affı olmayan günahlar cümlesinden olduğunu ima eden Rasûlullah’ın (s) ifadeleri mevcuttur. Âyet ve hadislerde bahsedilen “şirk” çerçevesinde oluşan günah tasavvurunda izaha muhtaç bazı noktaların bulunduğu görülmüş, kul hakkının da şirkle birlikte affedilmeyecek günahlar arasında zikredilmesine ilişkin bir konumlandırma problemi müşahede edilmiştir. Adam öldürenin affedilmesi meselesi ise İslâm tarihinin ilk itikâdî tartışmalarına zemin hazırlayan başat tartışma meselelerinden birisi olarak konuyu doğrudan ilgilendirmektedir. Makalede bahsi geçen çerçevede “şirk ve kul hakkı”nın mahiyeti ve affı ile adam öldürmenin cezası, tespit ve tahlil edilmeye çalışılmıştır.

AN ANALYSIS OF A GENERAL ACCEPTANCE IN THE FRAMEWORK OF VERSE AND HADITHS: THE ISSUE OF “UNFORGIVEN SINS”

The subject of this study is an analysis of the “the right of shirk and servant will never be forgiven” and that other sins can be forgiven which is well-known opinion among the people and frequently mentioned in common religious education places. It is seen that the differences in forgiveness of sins are pointed out in the Quran and hadiths. It is stated in the verses that Allah will forgive all sins as a general decree. In some verses, it is stated that the shirk cannot be forgiven and the killer will stay in Hell forever, and it is noteworthy that some of the sins are privatized in this way. In the hadiths, although major sins are mentioned, there are expressions of the Prophet (pbuh) who make us feel that the right of a servant is one of the sins that are not forgiven. It is seen that there are some points that need to be explained in the concept of sin within the framework of “shirk” mentioned in verses and hadiths. A problem of understanding has been observed regarding the mention of the right of a servant among the sins that cannot be forgiven, together with shirk. The issue of forgiveness of the murderer, on the other hand, is directly related to the issue as one of the first arguments in Islamic history that caused the first creed debates. In the article, the meaning of “shirk and servant right” and the punishment of killing a person is tried to be determined and analyzed.

PDF

___

ABDÜRREZZÂK, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi’ es-San’ânî el- Himyerî. el-Musannef fi’l-hadîs. thk. Habîburrahman el-A’zamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
ABDÜRREZZÂK, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi’ es-San’ânî el- Himyerî. Tefsîru Abdürrezzâk. thk. Mahmud Muhammed Abduh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
AHMED B. HANBEL, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavut ve dğr. Bayrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
ALİYYÜ’L-KÂRÎ, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el -Herevî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
AYNİ, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b Ahmed b Musa. Nuhabü’l-efkâr fi tenkîhi mebâni’l-ahbâr fi Şerhi meâni’l-âsâr. thk. Ebu Temim Yasir b. İbrahim. Doha : Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 2008.
AYNÎ, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, ts.
BEBEK, Adil. “Kebîre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/163-164. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Şuabu’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. Bombay: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003
BEZZÂR, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Basrî. el-Bahru’z-zehhâr. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynu’l-lâh vd. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b İsmâîl b İbrâhîm el-Cu’fî. Sahihü’l- Buhari. thk. Mustafa el-Buga. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1410/1990.
CEMALEDDİN KÂSIMÎ, Muhammed b Muhammed Saîd. Tefsiru’l- Kasımi/Mehasinü’t-te’vil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
DÂRİMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fadl. es-Sünen. thk. Nebil Haşim el-Ğamrî. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1434/2013.
EBÛ DÂVÛD ET-TAYÂLİSÎ, Süleymân b. Dâvud b. el -Cârûd. Müsnedü Ebû Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed Abdülmuhsin et-Türkî. Cize: Hicr li’t-Tıbaaʻ ve’n-Neşr, 1419.
EBÛ DÂVUD, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es -Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Şuayb el-Arnaût. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
EBÛ HAYYÂN, Muhammed b. Yûsuf. Tefsîru’l-Bahri’l-Muhît. Beyrut: Dâru’l- Kütübî, 1414/1994.
EBÜ’L-LEYS ES- SEMERKANDÎ, Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim. Tefsîru’s-Semerkandî . thk. Âdil Muhammed Muavved vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
EBÜSSUUD EFENDİ, Muhammed b Muhammed b Muhyiddin İmad. Tefsiru Ebüssuud/İrşâdü’l-akli’s-selim ila mezaya’l-Kur’ân-ı Kerîm. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
ERTUGAY, Recep. “Hadisler Işığında Suçlulara Yaklaşım”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11 (2020), 7-29.
GAZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, ts.
HÂKİM EN-NÎSÂBURÎ, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed. Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
HÂLÎMÎ, Ebû Abdillâh Hüseyn b Hasen b Muhammed b. Halîm Cürcânî. el- Minhac fî şuabi’l-iman. thk. Hilmi Muhammed Fûde. Beyrut : Dâru’l- Fikr, 1399/1979.
HEYSEMÎ, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecma’u’z- zevâʾid ve menba’u’l-fevâʾid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. Beyrut: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
IRAKÎ, Ebü’l-Fazl Zeynüddin Abdürrahim b. Hüseyin. Tarhu’t-tesrîb fî şerhi’t- takrîb. Beyrut : Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2020.
İBN ABDİLBER, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l- esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî, Muhammed Abdülbekir el- Bekrî. Mağrib: Vizâratü’l-Evkâf, 1387/1967.
İBN ADİL, Ebû Hafs Ömer b Ali ed-Dımaşki. el-Lübab fî ulumi’l-kitâb. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut : Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
İBN BATTÂL, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdulmelik el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
İBN EBÎ HÂTİM, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er- Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. S. Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa, 1419.
İBN HACER, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed. Fethu’l-bârî bi- şerhi Sahihi’l-Buhari. nşr. Muhibbüdin el-Hatib. Beyrut : Dâru’l-Ma’rife, 1379.
İBN HİBBÂN, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1988.
İBN KAYYİM EL-CEVZİYYE, Şemseddin Muhammed b Ebu Bekr. Cevabü’l-kafi limen se’ele ani’d-deva’i’ş-şafi. Mağrib: Dâru’l-Ma’rife, 1418/1997.
İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Teʾvîlü muhtelifi’l-hadîs. el-Mektebü’l-İslâmî, 1999.
İBN MÂCE, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût - ve dğr. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû’u’l-Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Medine: Mücemmeı’l-Melik Fehd, 1416/1995.
İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. Keşfü’l-müşkil min hadisi’s-sahihayn. thk. Ali Hüseyin el- Bevvâb. Riyad : Dâru’l-Vatan, 1997.
KEFEVÎ, Mahmud b. Süleyman. Ketaibu “Alami’l-ahyar min fukaha’i mezhebi” nu’ani’l-muhtar. nşr. Abdüllatif Abdurrahman. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, ts.
KOÇYIİİĞIİİT, Talat. “Kasden İnsan Öldürmenın Dindeki Hükmü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34/1 (01 Nisan 1995), 13-23.
KÖSE, Ali. “Günah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/286. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
LALEKÂÎ, Ebü’l-Kâsım Hibetullah b el-Hasan b Mansur et-Taberi. el-Münteka min şerhi usuli i’tikadi ehli’s-sünne ve’l-cemaa. Cidde : Mektebetü’s- Saade, 1994.
MA’MER B. RÂŞİD, Ebû Urve el -Ezdî. el-Câmi’. thk. Habibü’r-Rahmân el- Azamî. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1403/1983.
MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b Muhammed b Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî. Tefsirü’l-Kur’âni’l-azim/Te’vilatu ehli’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1426/2005.
MUKÂTİL B. SÜLEYMAN. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. ed. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423.
MÜBÂREKFÛRÎ, Ebü’l-’Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahim. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmiu’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
MÜNAVÎ, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Camii’s- sağîr. Mısır: Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1356.
MÜSLİM, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. el-Câmiʻu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1375/1956.
NESÂÎ, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1986.
NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1392/1972.
NÎSÂBÛRÎ, Nizamüddîn Hasan b. Muhammed b. Hüseyin el-Kummî. Garâibü’l-Kur’ân ve rağâibü’l-furkân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
ÖZÇELİK, Harun. “Hadislere Göre Günahların Bağışlanma Yolları- I”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2010), 139-166.
ÖZÇELİK, Harun. “Hadislere Göre Günahların Bağışlanma Yolları- II”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2011), 81-101.
RÂZÎ, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Taberistânî. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
ŞÂTIBÎ, Ebû İshak İbrâhim b Musa b Muhammed el -Gırnati. Muvafakat. thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan. Dâru İbn Affan, 1417/1997.
ŞEVKÂNÎ, Ebû Abdullah Muhammed b Ali b Muhammed el-Havlani. Fethü’l- kadir : el-câmi’ beyne fenneyi’r-rivaye ve’d-diraye min ilmi’t-tefsir. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1964.
TABERÂNÎ, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el- Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecid es-Silefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l- beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abd ülmuhsin et-Türkî. Hicr: Dâru’l-Hicr, 2001.
TAHÂVÎ, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme el-Ezdî el-Mısrî. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnavut. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415.
TİRMİZÎ, Muhammed b. ‘Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. hmed Muhammed Şâkir vd. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbi’l-Haleb, 2. Basım, 1975.
YAHYÂ B. SELLÂM. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Doktor Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
YATKIN, Nihat. Hadisi Anlamada Yöntem-Örnek Bir Uygulama. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
YEKTAR, Osman Nedim. Hz. Peygamber’in Suça ve Suçluya Bakışı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
ZEMAHŞERÎ, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-’Arabî, 1987.
ZERKEŞÎ, Bedreddin Muhammed b Abdullah. el-Burhan fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l- Arabiyye, 1957.